alidédhu , nm: alidredhu,
aradedhu,
aridedhu,
alitzedhu,
lidredhu,
olidedhu Definizione
una genia de chibudhita areste o cibudha de colorus, o fintzes allixedhu o chitarredhas, chi si est segada bogat coment'e sogas o filos de súciu apicigosu: sa candhelita (e fintzes sa concutza o chibudhita) est bona a papare
Sinonimi e contrari
filavila,
lampajone,
orrubina,
scriudha
Terminologia scientifica
rba, Muscari comosum
Etimo
ltn.
aretillum
Traduzioni
Francese
muscari à toupet
Inglese
tassel hyacinth
Spagnolo
jacinto comoso
Italiano
cipollàccio
Tedesco
Schopfige Traubenhyazinthe.
aligàgiu , nm: aligarzu Definizione
logu inue si betat s'àliga, su ladamíngiu; s'àliga etotu
Sinonimi e contrari
agrile,
aligurru,
muntonàgliu
/
argúmene,
àiga
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fosse à fumier,
ordures
Inglese
dung-hill,
rubbish
Spagnolo
vertedero,
estercolero,
basura
Italiano
letamàio,
spazzatura
Tedesco
Dunghaufen,
Müll.
aligúrru , nm Definizione
logu ue si ammuntonat s'àliga, su ladamíngiu
Sinonimi e contrari
agrile,
aligàgiu,
aligurru,
muntonàgliu
Traduzioni
Francese
fosse à fumier,
porcherie (fig.)
Inglese
dung-hill
Spagnolo
estercolero
Italiano
letamàio
Tedesco
Dunggrube.
alloloinài , vrb Sinonimi e contrari
atolondrai
Traduzioni
Francese
monter à la tête,
étourdir
Inglese
to befuddle,
to stun by sleep,
by sun
Spagnolo
aturdir el vino,
el sueño,
el sol
Italiano
stordire col vino,
dal sónno,
dal sóle
Tedesco
durch Wein,
vor Schlaf oder Sonne betäubt sein.
ammalaía , avb Definizione
a mala gana, mancai chentza gana o contras a sa gana chi si tenet
Sinonimi e contrari
ammalaoja,
ammaròglia,
provortza
Frasi
ammalaia sos contos teviant torrare! ◊ ammalaia est andhadu a chircare cosa, si cheriat manigare! ◊ ammalaia est torradu a domo de su babbu
Traduzioni
Francese
à contrecœur,
force est de…,
finalement
Inglese
reluctantly
Spagnolo
de mala gana,
a regañadientes
Italiano
malvolentièri,
giocofòrza,
finalménte
Tedesco
ungern,
gezwungen sein.
ammalaòxa, ammalaòza , avb Definizione
a mala bògia, a mala gana, contr’a sa volontade
Sinonimi e contrari
ammalaia,
ammaròglia
Frasi
ammalaoza nos benit de andhare, mancari malàidos! ◊ oe ci non ti callas a sola ti callas ammalaoja!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
à contrecœur
Inglese
unwillingly
Spagnolo
de mala gana,
a regañadientes
Italiano
malvolentièri
Tedesco
ungern.
ammantadórzu, ammantadróxu , nm: ammuntadorzu Definizione
totu su chi serbit po ammontare, mescamente in su letu: ammantadorzu est fintzes sa de duas partes de unu mutetu
Sinonimi e contrari
ammontu,
ammuntolzu,
assacarru,
carralzamenta,
carrarzura,
cobertógliu,
coguzu,
cubutóngiu,
cucutzura,
cugutzadorza,
incarralzu
/
torrada
Frasi
àtzia is ammantadroxus e làssami biri sa brentixedha po biri ita tenis! ◊ addaghi si corcat, sas nues li faghent de ammuntadorzu
Terminologia scientifica
ts
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tout ce qui sert à couvrir
Inglese
covering
Spagnolo
mantas
Italiano
tutto ciò che serve per coprirsi,
le copèrte del lètto
Tedesco
Decken.
ammaròglia, ammaròlgia, ammaròlla , avb, nf: marolla Definizione
a mala bolla, a mala bògia, fintzes contr’a sa volontade; fintzes chentza unu motivu giustu, contras a s’arrexone, a prepoténtzia / fai una cosa po s'ammarolla = pro bisonzu, a s’apretu
Sinonimi e contrari
ammalaia,
ammalaoja,
atrupi,
provortza
Frasi
ammarolla impicant ◊ meras bortas is babbus e is mamas bolint ammarolla mandai is fillus a iscola po s'afródhiu de dhis fai pigai unu diploma ◊ candu benit s'ammarolla tocat de andai!
2.
tantis Sardus ant pigau s'istrada de s'ammarolla, emigrendu peri su mundu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
à contrecœur
Inglese
reluctantly
Spagnolo
de mala gana
Italiano
controvòglia
Tedesco
widerwillig.
ammóntu , nm: ammuntu Definizione
su ammontare; calesiògiat cosa chi serbit po carragiare, a bestire / cotzare sos ammuntos in su letu = pinnigare sos oros a parte de fora, a s'ala de cabita
Sinonimi e contrari
afiagnu,
ammantu,
assacarru,
carrarzura,
coguzu,
cucutzura,
cugutzadorza
Frasi
a su piciochedhu ndhe dhi leat is ammontos po ndhe dhu fàere pesare! ◊ si est imboligau menzus in sos ammuntos e torrau a ormire ◊ a Cristos l'ant postu in sa rughe sen'ammuntu ◊ falaiat su lentore e deo sen'ammuntu! ◊ sa pinneta giughiat s'ammuntu de fenu e sida
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
couverture,
tout ce qui sert à couvrir
Inglese
everything useful to cover
Spagnolo
ropa
Italiano
tutto ciò che serve per coprire,
vestiàrio
Tedesco
Kleiderbestand.
anacàrdu , nm Definizione
genia de linna chi faet a mata manna (no est naturale in Sardigna)
Terminologia scientifica
mtm, Anacardium officinale
Traduzioni
Francese
acajou à pommes,
anacardier
Inglese
acajou
Spagnolo
anacardo,
acajú
Italiano
acagiù
Tedesco
Acajounuß.
ancúa , nf Definizione
dhu narant po anca, camba; est puru sa parte de apalas de sa còscia de un'animale macellau, sa nàdiga, e sa petza chi portat / s'ossu de s'ancua = sa cannedha de s'anca
Sinonimi e contrari
anca,
anconi
Frasi
carnatzeri valenti segat petza de ancua ◊ sa bricicheta 'e fogu bogat fumu niedhu de sa part'e s'ancua…
Etimo
ctl.
ancuda
Traduzioni
Francese
gîte à la noix
Inglese
haunch channell,
hip
Spagnolo
parte posterior del muslo de animal
Italiano
scannèllo
Tedesco
Kugel.
àndhas , nf: àndhia,
àndhias,
àndia,
àndua Definizione
genia de aparatu a pigare is santos chi bogant in crufessone: duos murales aunios de unu retàulu, chi andhet bene a dhu pigare in bàtoro (prus che àteru a codhu)
Sinonimi e contrari
letera,
létia,
peàngela,
piàngia,
prana 1
/
panteus
Modi di dire
csn:
èssere o pònnere in àndhia = portai in panteus, coment'e candu si portant is santus in prucissioni, allirgus, cument'e in festa; leare in àndhias = manera de leare a unu in duos faghíndhelu sere subra de sas manos intradas apare (cun d-una manu si aferrat s'àteru brussu, cun s'àtera unu brussu de su cumpanzu)
Frasi
Gesús iat nau a su màrtiru: Pesadindi, piga s'àndia e torra a domu tua! (Ev)◊ dh'iant betiu is malàidus in àndias ◊ in portessione leant su santu in s'àndhia
2.
su binu niedhu de tiu Bustianu los ponzeit in àndhias ◊ est in àndhias, de sa cuntentesa!
Etimo
spn.
andas, andias
Traduzioni
Francese
chaise à porteurs
Inglese
sedan (chair)
Spagnolo
silla de manos
Italiano
portantina,
barèlla
Tedesco
Tragbahre.
annoài 1, annoàre , vrb: annovare Definizione
fàere a nou, fàere una cosa torra; nau de su matedu, bogare sida, cambos noos, linna noa
Sinonimi e contrari
arrennoare
| ctr.
imbecrare
Frasi
sos fiados annoant su pilu, sas àrbures annoant sa foza ◊ in montes si annoant sos élighes de sida ◊ si annoant sas isperas che tràmula in s'olia (G.M.Cherchi)◊ no so prus in zoventura, no si m'est annovandhe sa sanna! ◊ sos ammentos mi annoant sentimentos delicados ◊ annoade s'abbonamentu!
2.
candho de s'isventura sa trobea isorves e annoas chizu e usos?
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
renouveler,
mettre à jour
Inglese
to renew,
to update
Spagnolo
renovar,
brotar
Italiano
rinnovare,
aggiornare
Tedesco
erneuern,
aufs laufende bringen.
antiànnu , avb: antziannu Definizione
como duos annos, s'annu innanti de s'úrtimu annu passau
Terminologia scientifica
tpc
Etimo
ltn.
anteannum
Traduzioni
Francese
il y a deux ans
Inglese
two years ago
Spagnolo
hace dos años,
anteantaño
Italiano
due anni fa
Tedesco
vor zwei Jahren.
apàlpidu , nm, avb: apàrpidu,
apràpida,
apràpidu,
apràpidus,
apràpiu,
pràpidu Definizione
su tocamentu chi si faet cun is manos cricandho calecuna cosa (mescamente a s'iscuru)/ avb. a s'apàrpidu/a = a su toca toca, chentza ischire giustu ite e ne inue si tocat o si caminat (o si faet), a su prova prova
Sinonimi e contrari
apalpu,
apraponis
Frasi
a lugore de istedhos si andhat a s'apàrpidu ◊ a s'apàrpidu sigo in su mundhu rue rue ◊ sa cariasa a denote l'agataimos a s'apràpida
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tâtage,
à tâtons
Inglese
gropingly
Spagnolo
tanteo
Italiano
tasteggiaménto,
tastóni,
brancichìo
Tedesco
Tasten,
tastend,
dauerndes Betasten.
àpara , nf, nm: àparu Definizione
porru de angioni, genia de erba areste chi faet unu pagu che a s’àgiu, ma a cambu meda prus fine, biancu, unu pagu a conca (pagu prus grussa de su cambu) in s'oru de is arraighinas, unu pagu a triàngulu (in setzione), frores biancos a pubusone in punta furriaos conca a bàsciu a bisura de campana, de fragu e sabore forte, bona a papare
Sinonimi e contrari
antzangioni,
gusaju,
porru
/
cdh. sàmbula
Modi di dire
csn:
falàresi chei s'àpara in su mese de maju = arrui acomenti fait cust'erba in maju, candu si acaramat e sicat; genia de frastimu: abbasciau chei s'àpara!; vívere a coa de àpara = campare a fàmine, a dilléziu, cun cosighedhas de pagu contu
Frasi
sos amministradores ant intituladu carrelas e piatzas a zente chi a bidha no li at dadu mancu un'àpara ◊ che fuint essidos time time, cun sas ancas modhes che àparu in maju (A.Cossu)◊ amus fatu sa falada chei s'àpara de maju!
Terminologia scientifica
rba, rbz, Allium triquetrum
Etimo
ltn.
cappara
Traduzioni
Francese
ail à trois angles,
ail triquètre
Inglese
wild garlic
Spagnolo
lágrimas de la virgen
Italiano
àglio angolare
Tedesco
Glöckchen-Lauch.
apartàu , pps, agt Definizione
de apartai, -are / a s'apartada = chentza si giare a bíere
3.
su Cristos est nàschidu a s'apartada
Traduzioni
Francese
à l'écart
Inglese
apart
Spagnolo
apartado
Italiano
in disparte
Tedesco
beiseite.
apassionàdu , pps, agt: apassionau Definizione
de apassionare; chi s'apentat meda a calecuna cosa
Sinonimi e contrari
atelentadu
Traduzioni
Francese
adonné à
Inglese
devoted
Spagnolo
entregado,
apasionado
Italiano
dèdito
Tedesco
ergeben.
apatentàdu , agt Definizione
chi tenet o at leau sa patente; nau cun tzacu, chi tenet calecuna calidade mala créschia meda, segura
2.
est unu parassita apatentadu, semper chentza fàghere nudha!
Traduzioni
Francese
qui a le permis de conduire
Inglese
licensed
Spagnolo
cualificado,
que posee el permiso de conducir,
redomado
Italiano
patentato
Tedesco
zugelassen,
mit Führerschein versehen.
apènas , nm, avb, cng Definizione
unu tanti pitichedhu, pagu pagu; coment'e cng. inditat tempus, pagu pagu, luego apustis
Sinonimi e contrari
acalaizu,
addizu,
apenedha,
impensus,
pacu
/
imperis,
impesci
Frasi
daemindhe un'apenas de su chi zughes! ◊ mi mànigo apenas de pane ◊ ndhe li apo dadu apenas, za li bastat
2.
so apenas torradu ◊ su pane apenas cotu est budhidu ◊ fiat unu logu illuminau apenas de una candela a carburu ◊ babbai in iscola at apenas apenas imparau a lígere ◊ cussu no depiat nasci, o apenas nàsciu mortu!
3.
apenas chi at bidu gai si ndh'est allegradu ◊ apenas dh'iant bia totus si ndi fuant ispantaus ◊ apenas arribbaus ant allutu su fogu in sa forredha
Etimo
spn.
apenas
Traduzioni
Francese
à peine,
un petit peu
Inglese
just
Spagnolo
apenas
Italiano
appéna
Tedesco
kaum.