Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

apigliài , vrb: apillai 1, apizare 1 Definitzione artzare apitzu, a pígiu, fàere o pònnere su pígiu, nau de cosa in mesu de abba o de cosas deasi; fintzes essire de si pòdere bíere, bogare a pígiu Sinònimos e contràrios aproghilare, bènnere Frases no isciat a nadai e po ndi podi apillai fiat is cambas de innòi e de ingudheni ◊ ndi torràt a apillai sa conca assicau timendi de si allupai ◊ su late caentadu si murigat a manera chi no apizet 2. apilla a domu! ◊ a unus a unus apillant is istedhus ◊ e candu ndi dh'apillat su nòmini de sa santa, su predicadori, in custa prédica? Ètimu ltn. applicare Tradutziones Frantzesu remonter à la surface Ingresu to surface Ispagnolu subir a flote Italianu venire a galla, risalire in superfìcie Tedescu auftauchen.

arangiàda , nf: arantzada Definitzione druche fatu cun corgiolu de aràngiu segau a tirighedhas e cotu in su mele, cun méndhula ispigiolada e a tirighedhas cussa puru; bufóngiu fatu cun súciu de aràngiu Frases s'arantzada galu caente l'ant istérria in sos papiros ◊ ant assazau s'arantzada, cuntentas ca est issia bene Terminologia iscientìfica drc, bfg Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu orangeade, gâteau à l'orange Ingresu orange juice, comfit Ispagnolu naranjada Italianu aranciata (e confetto) Tedescu Orangeade, Orangenkuchen.

arenéri , nm: arineri Sinònimos e contràrios sabbieri Frases teniat s'isprigu cun s'arineri Ètimu ctl. arener Tradutziones Frantzesu poudre à secher Ingresu sand Ispagnolu arenilla, polvos de carta Italianu polverino Tedescu Streusand.

arradébi , nm: arradellu 1, arradili, arredeli, arredellu, arredelu, arridebi, arrideli, arridellu, arridelu, arridili, rideli Definitzione genia de linna chi no faet manna meda Sinònimos e contràrios aiverru / cdh. litarru Terminologia iscientìfica mt, Phillyrea angustifolia, P. latifolia Ètimu ltn. alaternus Tradutziones Frantzesu filaria ou alavert à larges feuilles, f. à feuilles étroites Ingresu phillyrea angustifolia Ispagnolu labiérnago, olivillo Italianu fillirèa Tedescu Steinlinde.

arràspa , nf: raspa* Definitzione aina de ferru chi portat coment'e iscatighedhas artzadas o dentes paríviles po ifinigare linna a arrasigadura Frases li at mancadu un'ispidu de linna e unu conzu de arraspa, biancu Terminologia iscientìfica ans Tradutziones Frantzesu râpe à bois Ingresu rasp Ispagnolu escofina Italianu raspa Tedescu Raspel.

arrempicài, arrempichiàre , vrb: arrepicae, arrepicai, arripicare, arrepichiare, rempicare* Definitzione sonare is campanas a ora meda, a festa Sinònimos e contràrios scaviai 1, strichillonai, trichizare Frases su bentu santziàt s'impicau coment'e su tratallu de una campana arrepichendu ◊ su sonu de is campanas arrepichiandho a festa acumpàngiat sa crufessone ◊ baxi e arrempicai is campanas! Tradutziones Frantzesu sonner à toute volée Ingresu to chime Ispagnolu repicar Italianu scampanare Tedescu die Glocken läuten.

arrepílu , nm: repilu Definitzione su segare su pilu o fàere sa braba a betu contràriu de coment'est su pilu Ètimu ctl., spn. repel, repelo Tradutziones Frantzesu à rebrousse-poil Ingresu shave against the beard Ispagnolu contrapelo Italianu contropélo Tedescu Gegenstrich.

arresolièra , nf Definitzione ampudhita a pònnere rosóliu, licore Terminologia iscientìfica stz Tradutziones Frantzesu buteille à liquer Ingresu rosolio bottle Ispagnolu botella para rosoli Italianu rosolièra Tedescu Glasbehälter für Rosolio.

arrevésciu , agt: arrevessu, arrovésciu, orrovésciu, rebessu* Definitzione chi est su contràriu de comente depet èssere, de comente depet andhare, fatu a s'imbesse; nau de gente, chi o chie portat arrevesciori, chi est revessu, chi abbétiat po su trotu, chi no adduit a s’arrexone Sinònimos e contràrios contràriu, deghésciu / rebelde, testarrudu, traessu | ctr. giustu / achistiadu, arrejonadu, atinadu, giudisciosu Frases ses arrevésciu e tostorrudu coment'e unu burricu! ◊ fait pràngius bonus chi faint ammodhiai marirus arrevèscius ◊ est prus arrevésciu de sa figu morisca Tradutziones Frantzesu à l'envers, revers, sot Ingresu upside down, foolish Ispagnolu revés, necio Italianu rovèscio, stólto Tedescu verkehrt, töricht.

arromàna , nf: romana Definitzione genia de pesa fata cun d-unu pratu apicau a tres cadenedhas e unu bratzu (o asta, canna) cun is intacas a duas bandhas (una fine, is intacas pesant prus pagu, e una grussa, is intacas pesant de prus), su pirone e duos gàncios a dha muntènnere apicada (unu po pesare pagu cosa, a sa fine, e s'àteru po pesare cosa meda, a sa grussa) Sinònimos e contràrios istadea, pesa Maneras de nàrrere csn: sa canna = su bratzu de s'istadea, ue bi sunt marcadas sas intacas e si ponet su pirone; girai s'a. a sa grussa = furriarechela a corpos, sa briga Frases su pratu de s'arromana est fatu de lutoni 2. lah ca si no mi dh'acabbas ti giru s'arromana a sa grussa, lah! Terminologia iscientìfica mds Ètimu ctl., spn. romana Tradutziones Frantzesu romaine, balance à bascule Ingresu steelyard Ispagnolu romana Italianu stadèra Tedescu Laufgewichtswaage.

arrubiètu , nm Definitzione genia de cosa orrúbia chi si frigant in cara e mescamente in lavras is féminas po si pàrrere de prus, po fàere prus bella sa carrítzia Sinònimos e contràrios arrubiedhu, arrubighita Frases su trucu est cussa cosa chi si ponint in faci po si fai bellas, is féminas: s'arrubietu po is trempas Tradutziones Frantzesu rouge à lèvres Ingresu lipstick Ispagnolu barra de labios, arrebol Italianu rossétto Tedescu Lippenstift.

ascúju , avb Definitzione a s'iscúsia, a iscusi Sinònimos e contràrios iscúgia 1 Frases mi aiat natu a s’ascuju de mi achietare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu à voix basse Ingresu in a low voice Ispagnolu en voz baja Italianu sommessaménte, sottovóce Tedescu leise.

ascúse, ascúsi , avb: iscúgia 1 Definitzione a cua: manera de foedhare a boghe bàscia de no s'intèndhere si no si foedhat in s’origa; manera de foedhare o de fàere chentza chi ndhe iscat àtere Frases de cussu ndhe faedhant a s'ascuse Tradutziones Frantzesu à voix basse Ingresu in a low voice Ispagnolu en voz baja Italianu sottovóce Tedescu leise.

assaborí , vrb: assaborire Definitzione cumprèndhere una cosa chi no si est inténdhia bene, chi si est inténdhia a arrogus e a mússius, leare cabu, leare oru de calecuna cosa chi no s’ischit Sinònimos e contràrios assabèschere, assebeltare, bodhiri, indennentai, scasumai, scolliri Frases da'ite l'as assaboridu chi est gai su chi est nendhe sa zente? ◊ lassamí ponni prus acanta, ca no intendu e no ndi assaboru nudha! ◊ zughiant unu chistionu ma no ndhe lis apo assaboridu nudha ◊ no ndi apu pótziu assaborí nudha de su chi depint fai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu percevoir, réussir à comprendre Ingresu to perceive, to realize Ispagnolu percibir, lograr entender o saber algo Italianu percepire, riuscire a capire o a sapére Tedescu verstehen, erfahren.

assortàdu , agt: assortau, assultatu Definitzione bene assortadu, chi tenet bona sorte, bona fortuna, dícia Sinònimos e contràrios addiciadu, afoltunadu, auradu, aurosu, diciosu, fadosu, iscofadu, orbau | ctr. irfortunadu, mabassortau Maneras de nàrrere csn: èssere assortadu = bene assortadu, tènnere fortuna; èssere male assortadu = irfortunadu, àere males, dirgràssias mannas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu qui a de la chance Ingresu lucky Ispagnolu afortunado Italianu fortunato Tedescu glücklich.

atachizàre , vrb Definitzione brigare fatuvatu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu chercher chicane à qqn. Ingresu to brawl Ispagnolu reñir, armar camorra Italianu attaccar brighe, rissare Tedescu raufen.

atratàre , vrb Definitzione pigare sa trata, s'ormina, s’arrastu de animales o àteru chi at passau Sinònimos e contràrios arrastai, atrataritzare, orminare, ormizare, trateare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu suivre à la trace Ingresu to follow in s.o.'s tracks Ispagnolu rastrear Italianu cercare seguendo le tràcce Tedescu jds. Spur verfolgen.

atréssu , prep Sinònimos e contràrios peri 1 Frases tèngiu una gana forti in coru miu de curri totu atressu de su planu Tradutziones Frantzesu à travers Ingresu through Ispagnolu a través Italianu attravèrso Tedescu durch, quer.

auràdu , agt Definitzione chi tenet ura bona Sinònimos e contràrios addiciadu, afoltunadu, assortadu, aurosu, diciosu, fadosu, iscofadu | ctr. ifoltunadu Frases chie dícia at tentu in beranos de paghe e de amore fit un'auradu (A.Dettori) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu qui a de la chance Ingresu lucky Ispagnolu afortunado Italianu fortunato Tedescu glücklich.

auzadipéru , nf Definitzione genia de agúgia po is pilos Sinònimos e contràrios frocheta Tradutziones Frantzesu épingle à cheveux Ingresu hairpin Ispagnolu horquilla Italianu forcina Tedescu Haarnadel.