Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

abbidamènte , avb: abbididamente, abbididarmente Definition coment’e biendho (craru) su chi s'est faendho o chi si bolet fàere, apostadamente, ischindho e bolendho su chi si faet (ctr. de malascigura) Synonyms e antonyms abbidentemente, abbiduduidu, apostadamente Sentences cussa fit mancàntzia fata abbididamente e la depiat pagare ◊ chi si fetat male in fadhina, pro no ischire, si podet cumprèndhere, ma abbididarmente nono! ◊ cussu est dannu fatu abbididarmente, no est irmarru! Etymon srd. Translations French en connaissance de cause English after due consideration, deliberately Spanish con conocimiento de causa Italian a ragion veduta, deliberataménte German nach reiflicher Überlegung.

abbinài , vrb: abbinare Definition isciúndhere in o cun binu, betare binu a calecuna cosa (fintzes giare a bufare a un'animale po cura); bufare binu meda, su si giare a su binu, a bufare; nau de frutuàriu, guastare coment'e faendhosi a binu, aghedu; abbinare est fintzes a murigare su mustu in is cubones po no si aghedare su pígiu de pitzu de sa binatza Synonyms e antonyms afegare, afegonare, imbreacare, infegare Sentences in s’atóngiu, su crabaxu chi teniat binu, abbinàt is crabas, mesu litru a totus 3. custa figu niedha, si no est collida apenas tinghindhe, si prúdigat in su culatzu e si abbinat totu Translations French tremper dans le vin, s’enivrer English to rinse with vine Spanish mojar con vino, emborracharse Italian avvinare German Wein tränken.

abbutonídu , agt: butonidu Definition nau de is linnas, de s'upighedhu de is frores, chi portat o chi at ammadurau is ogos po isparare e fàere linna noa, po si apèrrere Synonyms e antonyms cumulatu, ogridu 2. est una rosa bella abbutonida ◊ fiores bellos che rosas butonidas Etymon srd. Translations French riche en bourgeons English gemmate Spanish con muchas yemas Italian gemmóso German knospenreich.

acorzolàdu , pps, agt Definition de acorzolare; chi at fatu su corgiolu, su semu, su càgiu, chi est abbituau a calecuna cosa Synonyms e antonyms acogliadu 2. seu totu acraxobada de s'abbruxadura chi apu tentu ◊ sos cumpanzedhos fint iscurtzos chin sos pes acorzolados e niedhos dae su mughedhu Translations French calleux (adj.) English callous Spanish con el ovario transformado en fruto, encallecido Italian incallito German schwielig.

acresuràe, acresurài, acresuràre , vrb Definition serrare a cresura, isserrare Synonyms e antonyms acrisionai / acorrae 1, inserrai Sentences tancaus de bentu apu a cuncordai, tancaus de bentu acresuraus de amori! ◊ ant acresurau sos àidos 2. cambiamentos de umore e tristuras l'abbandhaint dae sa zente, acresuràndhela in d-unu mundhu suu Scientific Terminology srr Etymon srd. Translations French clore de haies English to fence (in) Spanish rodear con setos Italian assiepare German mit Feigenkakteen (meist), Büschen u.s.w. umzäunen.

adderétu , avb, nm Definition a deretu: bene, de una manera chi andhat bene (si narat fintzes in adderetu); capacidade de fàere bene sa cosa Synonyms e antonyms afilu, bene / gheretzu, grabbu Sentences no ndhe faghet una adderetu! ◊ cussu paghennennudha de cosa in adderetu no ndhe faghet ◊ a medas annos cun fatueretu e totu bos andhet in adderetu! (G.Ruju) 2. a ndhe tenes de adderetu!… Etymon srd. Translations French avec ordre, en ordre English tidily Spanish con orden, bien Italian ordinataménte, per bène German ordentlich.

afaltàdu , pps, agt: afaltatu, afaltau, afartadu, afartau, afratadu, afratau Definition de afaltare; unu est afaltau candho, si dh'ant brigau o nau cosa (o ischit de àere fatu cosa chi no andhat bene), cumprendhet e ammitit de tènnere crupa mancai chentza dhu nàrrere, citiu, a ogos a terra, sériu, si sapit in farta; fintzes chi sentit coment'e bregúngia, duritu; a logos, bisongiosu, chi tenet bisóngiu, dhi faet farta calecuna cosa Synonyms e antonyms afusau, ammurtinau, assudhidu, fartadu, frajau, ilfartadu, mancantzosu / suxetzionosu Sentences comenti dh'apu castiau est abarrau afartau, ca gei dhu scit cussu puru chi no andat bèni su chi at fatu! ◊ est afartau che cani in crésia! ◊ si mi agatu afartau mi cunfundu Translations French troublé, contrit English troubled Spanish con mala conciencia, sucia Italian turbato, che si sa in cólpa, compunto German betroffen, sich schuldig fühlend.

afrochedhàre , vrb: afrochillai, afrochillare Definition pònnere frocos, fàere bella una cosa ponendhodhi frocos, fetas Synonyms e antonyms aflochitai, frochillare, imbitai, infiochitare Sentences su tempus ti at afrochillau de scabudu! (D.Erriu) Etymon srd. Translations French enrubanner English to beribbon Spanish adornar con lazos Italian infiocchettare German mit Schleifchen schmücken.

agudígliu , agt Definition chi tenet agudesa foedhandho Synonyms e antonyms assudu, prontudu, trempista Scientific Terminology ntl Etymon spn. agudo Translations French hardi English bold in speaking Spanish que habla con agudeza Italian ardito nel parlare German frech.

allimbràre , vrb Definition papare cun asuria Synonyms e antonyms lambrire, irrujonare, istruntzonare Etymon srd. Translations French manger comme un goinfre English to eat greedily Spanish comer con avidez, a dos carrillos Italian mangiare con ingordìgia German gierig essen.

alloroscàre , vrb Definition apedhare meda, aira, cun arrennegu; abboghinare, pigare a boghes cun arrennegu, èssere arrennegau Synonyms e antonyms achibberare, inchibberare, inchimerai, picai 3 / allororoscare, apedhae, atocare, aciaulai, baulai, imbauai, inciauai Etymon srd. Translations French aboyer rageusement, piquer English to bark furiously, to offend Spanish ladrar con rabia, estar mosqueado Italian abbaiare rabbiosaménte, impermalire German wütend bellen, aufreizen.

allutonài , vrb Definition pònnere giros de latone a calecuna cosa 2. at agatau una bella pipa allutonada Etymon srd. Translations French cercler de laiton English to rim with brass Spanish zunchar con latón Italian cerchiare di ottóne German mit Messing überziehen.

amicàtu , pps, agt: amigadu Definition de amicare; chi istat a meda cun is amigos, chi ndhe tenet medas; chi si dha intendhet cun àtera fémina (o àter'ómine) Synonyms e antonyms afancedhau, afantadu, amistadu 2. che at catzadu su maridu ca fit amigada cun àter'ómine Translations French concubin English concubinary Spanish que pasa mucho tiempo con sus amigos, amante Italian concubinàrio German in wilder Ehe Lebende.

ammoràre , vrb: amorai, amurai Definition totu su chi duos faent de bonu s'unu po s'àteru, ómine e fémina, candho funt isposos e s'istimant cun s'idea de si cojuare; betare istima a unu, a una, cricare, èssere sèmpere impare Synonyms e antonyms fastigiai / abbaradhare, abbelare, imbelare, inamorai, indeosare, ingeniai Sentences oe comente fato a ti amorare? ◊ no ses menzus tue de sa chi so amorandhe ◊ sos tempos bellos si che sunt colados umpare chin su tempus de ammorare! ◊ bastat chi dh'amorit po dh'isposai, cussa dhu càrrigat de dinai puru! 2. totu sos chi la bident si ndhe ammorant de cantu atraet s'ermosura sua ◊ prite ti amoras, ca no cherjo a tie?! Scientific Terminology ssl Etymon srd. Translations French être fiancés, s'engager par une promesse de mariage English to be connected with Spanish ser novios, llevarse bien con alguien Italian avére una relazióne d'amóre, èssere fidanzati German ein Liebesverhältnis unterhalten, verlobt sein.

ammossàre , vrb Definition papare a móssigos mannos, pigare a móssigos Synonyms e antonyms addentai, addenticare, iscafitai, monsiare, mòssere Sentences l'ammossat su matzone a mossu licu (P.Casu)◊ mi bidia minoredhu ammossendhe mela birde porrale Etymon srd. Translations French mordre avec avidité English to bite greedly Spanish morder con avidez Italian mòrdere con avidità German gierig beißen.

ammusadúra , nf Definition su ammusare, pònnere is musas in is brúcios arrestandho a unu Etymon srd. Translations French arrestation par menottes English handcuffing Spanish el sujetar a alguien con esposas Italian ammanettaménto German Anlegen von Handschellen.

annoài , vrb: annodare, annodiare, annuae, annuai Definition acapiare o fàere nodu, fàere a nodu, su nodu (fintzes aciunghendho duos càbudos); essire totu nodos, totu betau apare Synonyms e antonyms annodighedhare, annodricare, ingiobare / imbetzare | ctr. isòlbere, snuai Sentences su tzugu annuat a is palas ◊ su càbudu iscapu prus no annuas ◊ pitzinnas e pitzinnos a rodeu annodaimis su mucadoredhu nelzendhe "Tue ses compare meu"◊ is duas fillas fibànt, tessiant e annuànt is fius 2. sos pilos si li sunt totu annodados, istendhe chentza s'ispizare Etymon srd. Translations French nouer English to tie in a knot Spanish anudar, atar con nudos Italian annodare German verknoten.

apagiàre 2 , vrb: (a-pa-gia-re) apalgiai, apallai, apazare, pazare 1 Definition abbrovendhare a pàgia, pònnere sa pàgia a papare a su bestiàmene; a logos, coment’e semenare a pàgia (po iscóviu) su tretu de una domo a un'àtera de duos, ómine e fémina, chi si dha intendhent o si bolent / su pps. apazadu = (fintzas) chi est totu paza, nadu de laore chi no at ingranidu Synonyms e antonyms abbrovendhae Sentences su meri si ndi pesat a cissu e apàlgiat is bois ◊ su chitzi pesastus po apallai is bòis ◊ dónnia dí nanca depit apallai is bòis Etymon srd. Translations French donner de la paille aux animaus English to fodder Spanish alimentar con pienso Italian abbiadare German mit Hafer füttern.

apiliàre , vrb rfl: apilliare Definition bènnere su disígiu, pigare a disígiu, disigiare forte, pedire ccn. cosa (o fintzes gente, agiudu) chi s'iat a bòllere; fintzes atacare, andhare o cúrrere aifatu po cracare Synonyms e antonyms apeliai Sentences si est apilliadu a li dare cosa ◊ sos fizos si sunt apiliados a sa mama ◊ sa ulturina si est apiliada a su mortorzu ◊ ite balet cust'umanu apiliare sentza ischire pro pòdere isperare si avreschet un'àteru manzanu? (G.A.Salis)◊ a sos carvonajos si apillieit a li dare su carvone ◊ so apilliadu a erba ◊ ti ses apilliadu a una castigada: no agataias una fémina menzus?! 2. donzi borta chi bogo a pizu carchi faina paret chi si mi apíliet su malejanu ◊ si li sunt apilliados sos canes che dimónios Etymon itl. appigliare Translations French désirer ardemment English to have a strong wish, to ask insistently Spanish anhelar, pedir con insistencia Italian avére fòrte desidèrio, chièdere con insistènza German wünschen, eindringlich bitten.

apióta , avb: apiotu Definition a piotu, a s'apiotu, manera de andhare mautu mautu, abbellu abbellu de no si giare a intèndhere Sentences apiotu apiotu is duendas sunt essias ◊ sos duos pisedhos si l'ispiseint a s'apiotu ◊ sa mama ch'esseit a s'apiotu pro no ndhe ischidare sa pitzinna Translations French en tapinois English squatting Spanish con sigilo Italian quatto, in mòdo circospètto German sacht, umsichtig.