abbidamènte , avb: abbididamente,
abbididarmente Definizione
coment’e biendho (craru) su chi s'est faendho o chi si bolet fàere, apostadamente, ischindho e bolendho su chi si faet (ctr. de malascigura)
Sinonimi e contrari
abbidentemente,
abbiduduidu,
apostadamente
Frasi
cussa fit mancàntzia fata abbididamente e la depiat pagare ◊ chi si fetat male in fadhina, pro no ischire, si podet cumprèndhere, ma abbididarmente nono! ◊ cussu est dannu fatu abbididarmente, no est irmarru!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
en connaissance de cause
Inglese
after due consideration,
deliberately
Spagnolo
con conocimiento de causa
Italiano
a ragion veduta,
deliberataménte
Tedesco
nach reiflicher Überlegung.
abbinài , vrb: abbinare Definizione
isciúndhere in o cun binu, betare binu a calecuna cosa (fintzes giare a bufare a un'animale po cura); bufare binu meda, su si giare a su binu, a bufare; nau de frutuàriu, guastare coment'e faendhosi a binu, aghedu; abbinare est fintzes a murigare su mustu in is cubones po no si aghedare su pígiu de pitzu de sa binatza
Sinonimi e contrari
afegare,
afegonare,
imbreacare,
infegare
Frasi
in s’atóngiu, su crabaxu chi teniat binu, abbinàt is crabas, mesu litru a totus
3.
custa figu niedha, si no est collida apenas tinghindhe, si prúdigat in su culatzu e si abbinat totu
Traduzioni
Francese
tremper dans le vin,
s’enivrer
Inglese
to rinse with vine
Spagnolo
mojar con vino,
emborracharse
Italiano
avvinare
Tedesco
Wein tränken.
abbutonídu , agt: butonidu Definizione
nau de is linnas, de s'upighedhu de is frores, chi portat o chi at ammadurau is ogos po isparare e fàere linna noa, po si apèrrere
Sinonimi e contrari
cumulatu,
ogridu
2.
est una rosa bella abbutonida ◊ fiores bellos che rosas butonidas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
riche en bourgeons
Inglese
gemmate
Spagnolo
con muchas yemas
Italiano
gemmóso
Tedesco
knospenreich.
acorzolàdu , pps, agt Definizione
de acorzolare; chi at fatu su corgiolu, su semu, su càgiu, chi est abbituau a calecuna cosa
Sinonimi e contrari
acogliadu
2.
seu totu acraxobada de s'abbruxadura chi apu tentu ◊ sos cumpanzedhos fint iscurtzos chin sos pes acorzolados e niedhos dae su mughedhu
Traduzioni
Francese
calleux (adj.)
Inglese
callous
Spagnolo
con el ovario transformado en fruto,
encallecido
Italiano
incallito
Tedesco
schwielig.
acresuràe, acresurài, acresuràre , vrb Definizione
serrare a cresura, isserrare
Sinonimi e contrari
acrisionai
/
acorrae 1,
inserrai
Frasi
tancaus de bentu apu a cuncordai, tancaus de bentu acresuraus de amori! ◊ ant acresurau sos àidos
2.
cambiamentos de umore e tristuras l'abbandhaint dae sa zente, acresuràndhela in d-unu mundhu suu
Terminologia scientifica
srr
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
clore de haies
Inglese
to fence (in)
Spagnolo
rodear con setos
Italiano
assiepare
Tedesco
mit Feigenkakteen (meist),
Büschen u.s.w. umzäunen.
adderétu , avb, nm Definizione
a deretu: bene, de una manera chi andhat bene (si narat fintzes in adderetu); capacidade de fàere bene sa cosa
Sinonimi e contrari
afilu,
bene
/
gheretzu,
grabbu
Frasi
no ndhe faghet una adderetu! ◊ cussu paghennennudha de cosa in adderetu no ndhe faghet ◊ a medas annos cun fatueretu e totu bos andhet in adderetu! (G.Ruju)
2.
a ndhe tenes de adderetu!…
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
avec ordre,
en ordre
Inglese
tidily
Spagnolo
con orden,
bien
Italiano
ordinataménte,
per bène
Tedesco
ordentlich.
afaltàdu , pps, agt: afaltatu,
afaltau,
afartadu,
afartau,
afratadu,
afratau Definizione
de afaltare; unu est afaltau candho, si dh'ant brigau o nau cosa (o ischit de àere fatu cosa chi no andhat bene), cumprendhet e ammitit de tènnere crupa mancai chentza dhu nàrrere, citiu, a ogos a terra, sériu, si sapit in farta; fintzes chi sentit coment'e bregúngia, duritu; a logos, bisongiosu, chi tenet bisóngiu, dhi faet farta calecuna cosa
Sinonimi e contrari
afusau,
ammurtinau,
assudhidu,
fartadu,
frajau,
ilfartadu,
mancantzosu
/
suxetzionosu
Frasi
comenti dh'apu castiau est abarrau afartau, ca gei dhu scit cussu puru chi no andat bèni su chi at fatu! ◊ est afartau che cani in crésia! ◊ si mi agatu afartau mi cunfundu
Traduzioni
Francese
troublé,
contrit
Inglese
troubled
Spagnolo
con mala conciencia,
sucia
Italiano
turbato,
che si sa in cólpa,
compunto
Tedesco
betroffen,
sich schuldig fühlend.
afrochedhàre , vrb: afrochillai,
afrochillare Definizione
pònnere frocos, fàere bella una cosa ponendhodhi frocos, fetas
Sinonimi e contrari
aflochitai,
frochillare,
imbitai,
infiochitare
Frasi
su tempus ti at afrochillau de scabudu! (D.Erriu)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
enrubanner
Inglese
to beribbon
Spagnolo
adornar con lazos
Italiano
infiocchettare
Tedesco
mit Schleifchen schmücken.
agudígliu , agt Definizione
chi tenet agudesa foedhandho
Sinonimi e contrari
assudu,
prontudu,
trempista
Terminologia scientifica
ntl
Etimo
spn.
agudo
Traduzioni
Francese
hardi
Inglese
bold in speaking
Spagnolo
que habla con agudeza
Italiano
ardito nel parlare
Tedesco
frech.
allimbràre , vrb Definizione
papare cun asuria
Sinonimi e contrari
lambrire,
irrujonare,
istruntzonare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
manger comme un goinfre
Inglese
to eat greedily
Spagnolo
comer con avidez,
a dos carrillos
Italiano
mangiare con ingordìgia
Tedesco
gierig essen.
alloroscàre , vrb Definizione
apedhare meda, aira, cun arrennegu; abboghinare, pigare a boghes cun arrennegu, èssere arrennegau
Sinonimi e contrari
achibberare,
inchibberare,
inchimerai,
picai 3
/
allororoscare,
apedhae,
atocare,
aciaulai,
baulai,
imbauai,
inciauai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
aboyer rageusement,
piquer
Inglese
to bark furiously,
to offend
Spagnolo
ladrar con rabia,
estar mosqueado
Italiano
abbaiare rabbiosaménte,
impermalire
Tedesco
wütend bellen,
aufreizen.
allutonài , vrb Definizione
pònnere giros de latone a calecuna cosa
2.
at agatau una bella pipa allutonada
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
cercler de laiton
Inglese
to rim with brass
Spagnolo
zunchar con latón
Italiano
cerchiare di ottóne
Tedesco
mit Messing überziehen.
amicàtu , pps, agt: amigadu Definizione
de amicare; chi istat a meda cun is amigos, chi ndhe tenet medas; chi si dha intendhet cun àtera fémina (o àter'ómine)
Sinonimi e contrari
afancedhau,
afantadu,
amistadu
2.
che at catzadu su maridu ca fit amigada cun àter'ómine
Traduzioni
Francese
concubin
Inglese
concubinary
Spagnolo
que pasa mucho tiempo con sus amigos,
amante
Italiano
concubinàrio
Tedesco
in wilder Ehe Lebende.
ammoràre , vrb: amorai,
amurai Definizione
totu su chi duos faent de bonu s'unu po s'àteru, ómine e fémina, candho funt isposos e s'istimant cun s'idea de si cojuare; betare istima a unu, a una, cricare, èssere sèmpere impare
Sinonimi e contrari
fastigiai
/
abbaradhare,
abbelare,
imbelare,
inamorai,
indeosare,
ingeniai
Frasi
oe comente fato a ti amorare? ◊ no ses menzus tue de sa chi so amorandhe ◊ sos tempos bellos si che sunt colados umpare chin su tempus de ammorare! ◊ bastat chi dh'amorit po dh'isposai, cussa dhu càrrigat de dinai puru!
2.
totu sos chi la bident si ndhe ammorant de cantu atraet s'ermosura sua ◊ prite ti amoras, ca no cherjo a tie?!
Terminologia scientifica
ssl
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
être fiancés,
s'engager par une promesse de mariage
Inglese
to be connected with
Spagnolo
ser novios,
llevarse bien con alguien
Italiano
avére una relazióne d'amóre,
èssere fidanzati
Tedesco
ein Liebesverhältnis unterhalten,
verlobt sein.
ammossàre , vrb Definizione
papare a móssigos mannos, pigare a móssigos
Sinonimi e contrari
addentai,
addenticare,
iscafitai,
monsiare,
mòssere
Frasi
l'ammossat su matzone a mossu licu (P.Casu)◊ mi bidia minoredhu ammossendhe mela birde porrale
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mordre avec avidité
Inglese
to bite greedly
Spagnolo
morder con avidez
Italiano
mòrdere con avidità
Tedesco
gierig beißen.
ammusadúra , nf Definizione
su ammusare, pònnere is musas in is brúcios arrestandho a unu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
arrestation par menottes
Inglese
handcuffing
Spagnolo
el sujetar a alguien con esposas
Italiano
ammanettaménto
Tedesco
Anlegen von Handschellen.
annoài , vrb: annodare,
annodiare,
annuae,
annuai Definizione
acapiare o fàere nodu, fàere a nodu, su nodu (fintzes aciunghendho duos càbudos); essire totu nodos, totu betau apare
Sinonimi e contrari
annodighedhare,
annodricare,
ingiobare
/
imbetzare
| ctr.
isòlbere,
snuai
Frasi
su tzugu annuat a is palas ◊ su càbudu iscapu prus no annuas ◊ pitzinnas e pitzinnos a rodeu annodaimis su mucadoredhu nelzendhe "Tue ses compare meu"◊ is duas fillas fibànt, tessiant e annuànt is fius
2.
sos pilos si li sunt totu annodados, istendhe chentza s'ispizare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
nouer
Inglese
to tie in a knot
Spagnolo
anudar,
atar con nudos
Italiano
annodare
Tedesco
verknoten.
apagiàre 2 , vrb: (a-pa-gia-re)
apalgiai,
apallai,
apazare,
pazare 1 Definizione
abbrovendhare a pàgia, pònnere sa pàgia a papare a su bestiàmene; a logos, coment’e semenare a pàgia (po iscóviu) su tretu de una domo a un'àtera de duos, ómine e fémina, chi si dha intendhent o si bolent / su pps. apazadu = (fintzas) chi est totu paza, nadu de laore chi no at ingranidu
Sinonimi e contrari
abbrovendhae
Frasi
su meri si ndi pesat a cissu e apàlgiat is bois ◊ su chitzi pesastus po apallai is bòis ◊ dónnia dí nanca depit apallai is bòis
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
donner de la paille aux animaus
Inglese
to fodder
Spagnolo
alimentar con pienso
Italiano
abbiadare
Tedesco
mit Hafer füttern.
apiliàre , vrb rfl: apilliare Definizione
bènnere su disígiu, pigare a disígiu, disigiare forte, pedire ccn. cosa (o fintzes gente, agiudu) chi s'iat a bòllere; fintzes atacare, andhare o cúrrere aifatu po cracare
Sinonimi e contrari
apeliai
Frasi
si est apilliadu a li dare cosa ◊ sos fizos si sunt apiliados a sa mama ◊ sa ulturina si est apiliada a su mortorzu ◊ ite balet cust'umanu apiliare sentza ischire pro pòdere isperare si avreschet un'àteru manzanu? (G.A.Salis)◊ a sos carvonajos si apillieit a li dare su carvone ◊ so apilliadu a erba ◊ ti ses apilliadu a una castigada: no agataias una fémina menzus?!
2.
donzi borta chi bogo a pizu carchi faina paret chi si mi apíliet su malejanu ◊ si li sunt apilliados sos canes che dimónios
Etimo
itl.
appigliare
Traduzioni
Francese
désirer ardemment
Inglese
to have a strong wish,
to ask insistently
Spagnolo
anhelar,
pedir con insistencia
Italiano
avére fòrte desidèrio,
chièdere con insistènza
Tedesco
wünschen,
eindringlich bitten.
apióta , avb: apiotu Definizione
a piotu, a s'apiotu, manera de andhare mautu mautu, abbellu abbellu de no si giare a intèndhere
Frasi
apiotu apiotu is duendas sunt essias ◊ sos duos pisedhos si l'ispiseint a s'apiotu ◊ sa mama ch'esseit a s'apiotu pro no ndhe ischidare sa pitzinna
Traduzioni
Francese
en tapinois
Inglese
squatting
Spagnolo
con sigilo
Italiano
quatto,
in mòdo circospètto
Tedesco
sacht,
umsichtig.