corpadúra , nf Definizione su acropare, mescamente nau de sa manera de fàere una cosa; difetu de su frutuàriu (es. pira, mela, néspula) candho a tretighedhos si dhis sicat su corgiolu po maladia o fintzes po cropighedhu de calecuna cosa (es. gràndhile); genia de cropu o tocada chi iat a fàere unu mortu a is bios chi po cussu nanca ndhe iant a orrúere malàidos o fintzes mòrrere Etimo srd. Traduzioni Francese frappement, tavelure Inglese withered fruit Spagnolo fruta con la piel arrugada Italiano ticchiolatura Tedesco Braunfleckigkeit.

culibóntinu , agt Definizione nau de ccn. po sa genia de carena, chi portat su bacinu largu e grussu, nàdigas mannas e lumbos grussos Frasi sa dea mama de s'antigóriu est culibóntina pro comente sunt sas istatuedhas chi faghiant Traduzioni Francese stéatopyge Inglese symbol of fertility Spagnolo con estatopigia Italiano steatopígio Tedesco steatopyg.

dhi , prn: li Definizione prn. de 3ˆ persona sing. chi si manígiat po su cumplementu dativu e de 'interessu', fintzes coment'e forma de arrespetu: pl. dhis (a issos, a issas) Sinonimi e contrari si 3 / bos Frasi dhi nau ca est aici! ◊ pia a èssere cuntentu de dhi mustrare su chi teneus ◊ su cavalieri miu, e ita dhi potzu nai?! (S.A.Spano)◊ unu pagu de ispera dhi est sobrada pro custa zente ◊ si dhu fatzo ischire, ca ndhe dhi paret bene ◊ at pigau s'ascioni po ndi dhi tirai su croxu, a su truncu ◊ a fustei ita ndi dhi parit? ◊ est pedindhe de dhi mutire su dotore ◊ at bófiu a unu chi dhi teniat cunfiantza meda Etimo ltn. illi Traduzioni Francese lui Inglese him, her Spagnolo le, con pron. diretto: se Italiano gli, le (a lui, a lei) Tedesco ihm, ihr.

distèsa , avb Definizione tratare una cosa o faedhare a sa d. = cun intertenimentu, a fundhu, naendho totu su chi dhu’est de nàrrere Frasi s'algumentu si diat chèrrere tratare a sa distesa Traduzioni Francese avec beaucoup de détails Inglese diffusely Spagnolo con detalles Italiano diffusaménte Tedesco ausführlich.

E, e , cng Definizione sa de chimbe líteras de s'alfabbeto est unu sinnu chi si ponet po unu sonu vocale mesanu; impreada a sa sola est una cng. Coment'e vocale a bortas est unu sonu apertu, largu [ɛ] (acentu gràficu / `/: è) e a bortas serrau [e], istrintu (acentu gràficu /´/: é): est apertu candho prus ainnanti de unu postu in su foedhu dhue at un'àteru sonu sèmpere apertu (/a/), o mesanu etotu (/e/, /o/) fintzes candho custu sonu est rapresentau cun vocale chi po régula est de sonu serrau (/i/, /u/) si però in su foedhu chi dh'at fatu dipèndhere dhue iat unu sonu mesanu etotu (e comente dhu'est como puru in log.): bène, chèna, faèdhos (e fuèdhus), o fintzes bèngu/bèngiu (bèngio, bènzo), bèni (bène), brèmi (bèrme), crèu (crèo), dèu (dèo), gènti (gènte, zènte), ghètu (ghèto, bèto), issu intèndit (intèndhet), dèu intèrru (intèrro), lèi (lèa, lèze), nèmus (nèmos), orbèsci (abbrèschere), pentzèndi (pessèndhe), pèrdi, pèrdiri (pèrdere), pèrdu (pèrdo - ma Pérdu, Pédru), dèu sònu (dèo sòno), tèngu (tèngio, tènzo), trèmini (trèmene). Sa /e/ tónica est unu sonu serrau candho prus ainnanti de unu postu dhue at una vocale serrada (/u/, /i/) giai in s’étimu: cértu, faédhu, fénu, intérru, létu, nétu, béni!, brabéri, fémina, féti, nébida, pétzi, presonéri, chérfidu, dépidu, mércuris, nébidu, o fintzes cun vocale mesana prus ainnanti de unu postu ma serrada prus ainnanti de duos postos, es. séberu, ténneru, zénneru, ma pl. zènneros (cosa diferente est candho a su foedhu si aciunghet un'elementu chi no est parte sua: es. cramèndhelu = cramendhe + prn. lu, pessèndhedi = pessendhe + prn. ti). Coment'e cng., chi benit de su latinu et, no si pronúnciat prus sa /t/ de et, ma custa si faet intèndhere ca afortit sèmpere sa cunsonante de cuménciu de su foedhu chi si agatat ainnanti: tui e dèu = nr. tui eddèu, dèu e tui = dèu etúi (e non "edui" che in de tui), tui e nosu = tui ennòsu, batos e canes = batos ecànes (e non "eganes" che in de canes, àcua e soli = àcua essòli e no "esòli" che in dí de soli), goi e gai = goi eggài, die e note = diennote, unu e mesu = unuemmésu; in camp., candho si agatat ainnanti unu foedhu chi cumènciat cun /e/ o cun /a/, sa e cng. a logos che dha fúrriant a /i/: matas i erbas, ispropósitus i erroris, custus i àturus, ma méngius a dh'iscríere sèmpere e etotu, chi andhat ateretanti bene a nàrrere; in log., cun is art. si che fúrriat in "ei" po no si lassare cunfúndhere cun sa prep. ’e (= de): sa mama ei su babbu, sos frades ei sas sorres, sa lana ei sa peta, sas féminas ei sos ómines (ma si faet fintzes cun is agetivos/prn. de posidura custu, cussu, cudhu: custu ei cussu ei cudh'àteru), e méngius innoghe puru a dha regularizare e in s'iscritura e adatandho, totu su prus, sa letura. Coment'e impreu, sa e cng. serbit a pònnere impare duas fràsias o duos foedhos de su matessi importu grammaticale, ma bortas meda si ponet solu coment'e po giare prus fortza a su chi si narat (che in is fràsias de ammostu), e fintzes in su sensu de ma, cun idea de contràriu, de abbétia (babbu tou triballendhe che iscrau e tue ammandronadu!); si ponet fintzes po s'idea de aciunta, po cunsiderare impare duas o prus cantidades de aciúnghere o summare apare (in itl. = più). Coment'e vocale est desinéntzia de unos cantu númenes mascos e agetivos e deosi in campidanesu càmbiat a /i/: cane > cani, fradile > fradili, molente > molenti, ómine > ómini, pane > pani, callente > callenti; unos cantu númenes e agetivos chi a mascu essint in /e/ fúrriant sa desinéntzia in /a/ po fàere su f.: coghidore - coghidora, malefatore - malefatora, traitore - traitora, samunadore - samunadora. In camp. a logos (raru) sa /e/ est desinéntzia ue in totu su sardu si ponet sa /a/: es. mebe - meba/mela. Iscrita manna, E, s'impreat coment'e incurtzadura de Est, sa bandha geogràfica de s'oriente, e coment'e númene de una vitamina. A/c. sa e cng. e sa ’e prep. (cun aféresi de /d/) si podent cunfúndhere apare segundhu comente s'iscriet (es. "un'e mesu" podet bàlere unu e mesu – nr. unuemmésu = unu prus su mesu – e fintzes unu ’e mesu – nr. unuemésu = unu de mesu), a bortas fintzes cunfundhendho su significau: po cussu est méngius a no apostrofare mai su foedhu chi benit innantis de sa e cng. e ne sa prep. de e iscríere unu e mesu, fizu e mama, frutu e àrbure, tapu e fundhu e totu deosi po arresurtare prus craros fintzes unu de mesu, fizu de mama, frutu de àrbure, tapu de fundhu e àteros Frasi custa cosa andhat bene como e andhaiat bene tandho ◊ cussu cristianu est fatu e lassau ◊ est aici e no ndi bollu intendi prus! ◊ custos sunt maridu e muzere, frade e sorre, sorga e nura ◊ papat pani e casu 2. e ita bolis? ◊ e a ue ses tuchendhe? ◊ e chie leat casu! ◊ e ite s'isto deo, a su postu tou!…◊ e andhe brea a mi che àere lassadu furare su zuo! 3. tzertos campant su cane cun sas mezus ingognas e no daent unu bículu de pane a unu famidu! ◊ tue no cheres e deo emmo! ◊ e comente, no ndhe li dao deo e ndhe li daes tue?! ◊ a ite tiat èssere: deo triballo e tue nono?! ◊ est beru e no lu cheres atrocare! ◊ mi fia drommendhe e tue mi ndhe ischidas! 4. duos e duos faghet bàtoro, chimbe e chimbe deghe Etimo ltn. et Traduzioni Francese e, et Inglese alphabet letter, and Spagnolo e, y ("e" davanti a parola che comincia con i) Italiano e, ed Tedesco e, E, und (Konj.).

farcài , vrb: afracai* 1, flacai, fracai 1 Definizione fàere pisca de pische o cassa de pigiones a lughe de fogu o de lantione o farca Frasi candu su stàinu est abertu no fait a fracai ◊ a fracai bollit nai a allui sa làmpada e pungi su pisci chi si aciapat Terminologia scientifica pscd. Traduzioni Francese pêcher à la lanterneu Inglese night fishing or chasing with a lamp Spagnolo cazar con candil Italiano frugnolare Tedesco mit der Blendlaterne fischen o. jagen.

farígu, fàrigu , nm Definizione una parte de sa farra, bona prus che àteru po animales; a logos, órgiu móliu po animales; símbula grussa; coment'e farra de orrunchinadura de linna chi faent unos cantu bobbois candho sa linna est bècia; a logos, su frore de su binu, su frore de su samucu; in cobertantza, fintzes brutore, muga, sordi / terra de bonu farigu = a matza de castàngia, fatia, isorta che farina Sinonimi e contrari farrixedha, popoine Frasi po fai s'ambulau si coit su farigu ◊ su canistedhu si bestiat a festa chin sa biancura de su farigu nou 2. béciu fut Batista Nuxis, ca portada su farigu in is genugus! Cognomi e Proverbi smb: Farigu Etimo ltn. farric(u)lum Traduzioni Francese farine avec de la repasse Inglese flour with fine bran Spagnolo harina con moyuelo Italiano farina con cruschèllo Tedesco Kleienmehl.

frachivràchi , avb Definizione coment'e chentza fortza Frasi si tenis inimigus no bandis frachivrachi! Etimo srd. Traduzioni Francese sans entrain Inglese weakly Spagnolo con desgana Italiano fiaccaménte Tedesco matt, müd (e).

francúdu , agt: francutu Definizione chi portat farrancas; in cobertantza, furone Sinonimi e contrari brancudu / furànciu, ungrudu Frasi cussu est unu satanassu francudu ◊ cussos sont lupos francutos! Etimo srd. Traduzioni Francese armé des serres, rapace Inglese claw provided, predatory Spagnolo con garras, de presa Italiano provvisto di artìgli, rapace Tedesco klauig.

friscàdu , pps, agt: frischiau Definizione de friscare; frisciadu, chi est serrau a friscu, a crae Sinonimi e contrari frilciadu, serradu | ctr. abbeltu Modi di dire csn: terra friscada = tropu tosta, mala a triballare; aeras friscadas = chi no sunt postas in abba, chi no bi cheret pròere; mudu che càssia friscada = chi no iscóbiat nudha 2. s'apusentu est frisciadu a giae Traduzioni Francese fermé à clef Inglese locked Spagnolo cerrado con llave, atrancado Italiano chiuso a chiave Tedesco verschlossen.

friscàre , vrb: afriscare*, frischiare, frisciare Definizione serrare is gennas a crae e a friscu; serrare, sidhare is dentes a forte Sinonimi e contrari acràere, creari, ifriscare 1, imbarcionai, serrai | ctr. abbèrrere Frasi fríscio sa gianna e t'intrego sas giaes ◊ si cheres frisciare fríscia: si times a ti furare ponebbei tentadore! ◊ aiant lassadu sa domita frisciada ◊ candho mi corco pagos minutos mancu sa zanna mi frisco ◊ apo serradu e friscadu, in domo, ca so essindhe 2. ses piàghida a mie e ti che apo frisciadu intro de s'intragna ◊ s'àinu candho móssigat frísciat sas barras Traduzioni Francese fermer à clef Inglese to lock Spagnolo cerrar con llave Italiano chiùdere a chiave Tedesco verschließen, zuschließen.

friuvógu , nm Definizione calidesa de corpus, budhidore, atacu de callentura cun titivrios Sinonimi e contrari cdh. caldafriosa Frasi est su friuvogu cun sa callentura chi dhi fait arrallai averionis (R.Frésia) Etimo srd. Traduzioni Francese fièvre avec des frissons de froid Inglese fever with cold shivers Spagnolo fiebre con escalofrío Italiano fèbbre con brìvidi di fréddo Tedesco Fieber mit Schüttelfrost.

frochillàu , pps, agt Definizione de frochillare; chi est totu frocos, po bellesa Sinonimi e contrari apomponissau, arrempiconau Frasi fut andau a domu de sa fémina bestiu in custúmini sardu totu frochillau e ricamau Etimo srd. Traduzioni Francese enrubanné Inglese beribonned Spagnolo adornado con lazos, laceado Italiano infiocchettato Tedesco mit Schleifchen geschmückt.

gató, gatòe , nm: ghitou Definizione druche fatu cun méndhula e mele cotos impare a mórigu a mórigu, àrridu candho ifridat Sinonimi e contrari cartò, catone Frasi mamma mi at fatu unu gatoe mannu po sa festa Terminologia scientifica drc Etimo itl. gattò Traduzioni Francese gâteau à base d'amandes et du miel Inglese sweet stuffed with almonds Spagnolo dulce con miel y almendras Italiano croccante (alle màndorle, alle nocciòle) Tedesco eine Art Mandelkrokant.

gazosínu , agt Definizione chi est che a sa gazosa, chi faet che a sa gazosa, nau de bufóngiu po comente ispirtit bufandho Etimo srd. Traduzioni Francese pétillant Inglese sparkling Spagnolo espumoso, con gas Italiano frizzante Tedesco leicht prickelnd.

imperelàre , vrb: imperlai, imprellare, imprelleare Definizione pònnere is prellas po bellesa o istídhigos lughentes che prellas Frasi ealla sa grina imprelleada de lentore a prima lughe! ◊ s'erva est imperelada de bidhia Etimo srd. Traduzioni Francese orner de perles Inglese to bead Spagnolo adornar con perlas Italiano imperlare Tedesco mit Perlen schmücken.

impiberàre , vrb: impibirai, impiperare Definizione cundhire cun su píbere (nau fintzes in su sensu de ndhe pònnere tropu) Sinonimi e contrari pibiristai Etimo srd. Traduzioni Francese poivrer Inglese to pepper Spagnolo sazonar con pimienta Italiano pepare Tedesco pfeffern.

impubusàre , avb: impupusare Sinonimi e contrari impinnaciai Frasi su carrotzinu fit cun bàtoro cadhos niedhos impubusados Traduzioni Francese panacher, empanacher Inglese to decorate with plumes Spagnolo adornar con penachos Italiano impennacchiare Tedesco mit einem Federbusch schmücken.

infiochitàre , vrb: inflochitai, infrochetari, infrochitai Definizione pònnere frocos, fàere bella una cosa ponendhodhi frocos Sinonimi e contrari aflochitai, afrochedhare Traduzioni Francese enrubanner Inglese to tassel Spagnolo adornar con lazos Italiano infioccare Tedesco mit Bändern schmücken.

influensciàdu , agt: infruensciadu Definizione chi portat s'arremadiu Frasi fit influensciadu e s'intendhiat male Traduzioni Francese grippé Inglese suffering from influenza Spagnolo con gripe Italiano influenzato Tedesco an Grippe leidend.

«« Cerca di nuovo