abbidamènte , avb: abbididamente,
abbididarmente Definitzione
coment’e biendho (craru) su chi s'est faendho o chi si bolet fàere, apostadamente, ischindho e bolendho su chi si faet (ctr. de malascigura)
Sinònimos e contràrios
abbidentemente,
abbiduduidu,
apostadamente
Frases
cussa fit mancàntzia fata abbididamente e la depiat pagare ◊ chi si fetat male in fadhina, pro no ischire, si podet cumprèndhere, ma abbididarmente nono! ◊ cussu est dannu fatu abbididarmente, no est irmarru!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
en connaissance de cause
Ingresu
after due consideration,
deliberately
Ispagnolu
con conocimiento de causa
Italianu
a ragion veduta,
deliberataménte
Tedescu
nach reiflicher Überlegung.
abbinài , vrb: abbinare Definitzione
isciúndhere in o cun binu, betare binu a calecuna cosa (fintzes giare a bufare a un'animale po cura); bufare binu meda, su si giare a su binu, a bufare; nau de frutuàriu, guastare coment'e faendhosi a binu, aghedu; abbinare est fintzes a murigare su mustu in is cubones po no si aghedare su pígiu de pitzu de sa binatza
Sinònimos e contràrios
afegare,
afegonare,
imbreacare,
infegare
Frases
in s’atóngiu, su crabaxu chi teniat binu, abbinàt is crabas, mesu litru a totus
3.
custa figu niedha, si no est collida apenas tinghindhe, si prúdigat in su culatzu e si abbinat totu
Tradutziones
Frantzesu
tremper dans le vin,
s’enivrer
Ingresu
to rinse with vine
Ispagnolu
mojar con vino,
emborracharse
Italianu
avvinare
Tedescu
Wein tränken.
abbutonídu , agt: butonidu Definitzione
nau de is linnas, de s'upighedhu de is frores, chi portat o chi at ammadurau is ogos po isparare e fàere linna noa, po si apèrrere
Sinònimos e contràrios
cumulatu,
ogridu
2.
est una rosa bella abbutonida ◊ fiores bellos che rosas butonidas
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
riche en bourgeons
Ingresu
gemmate
Ispagnolu
con muchas yemas
Italianu
gemmóso
Tedescu
knospenreich.
acorzolàdu , pps, agt Definitzione
de acorzolare; chi at fatu su corgiolu, su semu, su càgiu, chi est abbituau a calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
acogliadu
2.
seu totu acraxobada de s'abbruxadura chi apu tentu ◊ sos cumpanzedhos fint iscurtzos chin sos pes acorzolados e niedhos dae su mughedhu
Tradutziones
Frantzesu
calleux (adj.)
Ingresu
callous
Ispagnolu
con el ovario transformado en fruto,
encallecido
Italianu
incallito
Tedescu
schwielig.
acresuràe, acresurài, acresuràre , vrb Definitzione
serrare a cresura, isserrare
Sinònimos e contràrios
acrisionai
/
acorrae 1,
inserrai
Frases
tancaus de bentu apu a cuncordai, tancaus de bentu acresuraus de amori! ◊ ant acresurau sos àidos
2.
cambiamentos de umore e tristuras l'abbandhaint dae sa zente, acresuràndhela in d-unu mundhu suu
Terminologia iscientìfica
srr
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
clore de haies
Ingresu
to fence (in)
Ispagnolu
rodear con setos
Italianu
assiepare
Tedescu
mit Feigenkakteen (meist),
Büschen u.s.w. umzäunen.
adderétu , avb, nm Definitzione
a deretu: bene, de una manera chi andhat bene (si narat fintzes in adderetu); capacidade de fàere bene sa cosa
Sinònimos e contràrios
afilu,
bene
/
gheretzu,
grabbu
Frases
no ndhe faghet una adderetu! ◊ cussu paghennennudha de cosa in adderetu no ndhe faghet ◊ a medas annos cun fatueretu e totu bos andhet in adderetu! (G.Ruju)
2.
a ndhe tenes de adderetu!…
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
avec ordre,
en ordre
Ingresu
tidily
Ispagnolu
con orden,
bien
Italianu
ordinataménte,
per bène
Tedescu
ordentlich.
afaltàdu , pps, agt: afaltatu,
afaltau,
afartadu,
afartau,
afratadu,
afratau Definitzione
de afaltare; unu est afaltau candho, si dh'ant brigau o nau cosa (o ischit de àere fatu cosa chi no andhat bene), cumprendhet e ammitit de tènnere crupa mancai chentza dhu nàrrere, citiu, a ogos a terra, sériu, si sapit in farta; fintzes chi sentit coment'e bregúngia, duritu; a logos, bisongiosu, chi tenet bisóngiu, dhi faet farta calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
afusau,
ammurtinau,
assudhidu,
fartadu,
frajau,
ilfartadu,
mancantzosu
/
suxetzionosu
Frases
comenti dh'apu castiau est abarrau afartau, ca gei dhu scit cussu puru chi no andat bèni su chi at fatu! ◊ est afartau che cani in crésia! ◊ si mi agatu afartau mi cunfundu
Tradutziones
Frantzesu
troublé,
contrit
Ingresu
troubled
Ispagnolu
con mala conciencia,
sucia
Italianu
turbato,
che si sa in cólpa,
compunto
Tedescu
betroffen,
sich schuldig fühlend.
afrochedhàre , vrb: afrochillai,
afrochillare Definitzione
pònnere frocos, fàere bella una cosa ponendhodhi frocos, fetas
Sinònimos e contràrios
aflochitai,
frochillare,
imbitai,
infiochitare
Frases
su tempus ti at afrochillau de scabudu! (D.Erriu)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
enrubanner
Ingresu
to beribbon
Ispagnolu
adornar con lazos
Italianu
infiocchettare
Tedescu
mit Schleifchen schmücken.
agudígliu , agt Definitzione
chi tenet agudesa foedhandho
Sinònimos e contràrios
assudu,
prontudu,
trempista
Terminologia iscientìfica
ntl
Ètimu
spn.
agudo
Tradutziones
Frantzesu
hardi
Ingresu
bold in speaking
Ispagnolu
que habla con agudeza
Italianu
ardito nel parlare
Tedescu
frech.
allimbràre , vrb Definitzione
papare cun asuria
Sinònimos e contràrios
lambrire,
irrujonare,
istruntzonare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
manger comme un goinfre
Ingresu
to eat greedily
Ispagnolu
comer con avidez,
a dos carrillos
Italianu
mangiare con ingordìgia
Tedescu
gierig essen.
alloroscàre , vrb Definitzione
apedhare meda, aira, cun arrennegu; abboghinare, pigare a boghes cun arrennegu, èssere arrennegau
Sinònimos e contràrios
achibberare,
inchibberare,
inchimerai,
picai 3
/
allororoscare,
apedhae,
atocare,
aciaulai,
baulai,
imbauai,
inciauai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
aboyer rageusement,
piquer
Ingresu
to bark furiously,
to offend
Ispagnolu
ladrar con rabia,
estar mosqueado
Italianu
abbaiare rabbiosaménte,
impermalire
Tedescu
wütend bellen,
aufreizen.
allutonài , vrb Definitzione
pònnere giros de latone a calecuna cosa
2.
at agatau una bella pipa allutonada
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
cercler de laiton
Ingresu
to rim with brass
Ispagnolu
zunchar con latón
Italianu
cerchiare di ottóne
Tedescu
mit Messing überziehen.
amicàtu , pps, agt: amigadu Definitzione
de amicare; chi istat a meda cun is amigos, chi ndhe tenet medas; chi si dha intendhet cun àtera fémina (o àter'ómine)
Sinònimos e contràrios
afancedhau,
afantadu,
amistadu
2.
che at catzadu su maridu ca fit amigada cun àter'ómine
Tradutziones
Frantzesu
concubin
Ingresu
concubinary
Ispagnolu
que pasa mucho tiempo con sus amigos,
amante
Italianu
concubinàrio
Tedescu
in wilder Ehe Lebende.
ammoràre , vrb: amorai,
amurai Definitzione
totu su chi duos faent de bonu s'unu po s'àteru, ómine e fémina, candho funt isposos e s'istimant cun s'idea de si cojuare; betare istima a unu, a una, cricare, èssere sèmpere impare
Sinònimos e contràrios
fastigiai
/
abbaradhare,
abbelare,
imbelare,
inamorai,
indeosare,
ingeniai
Frases
oe comente fato a ti amorare? ◊ no ses menzus tue de sa chi so amorandhe ◊ sos tempos bellos si che sunt colados umpare chin su tempus de ammorare! ◊ bastat chi dh'amorit po dh'isposai, cussa dhu càrrigat de dinai puru!
2.
totu sos chi la bident si ndhe ammorant de cantu atraet s'ermosura sua ◊ prite ti amoras, ca no cherjo a tie?!
Terminologia iscientìfica
ssl
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
être fiancés,
s'engager par une promesse de mariage
Ingresu
to be connected with
Ispagnolu
ser novios,
llevarse bien con alguien
Italianu
avére una relazióne d'amóre,
èssere fidanzati
Tedescu
ein Liebesverhältnis unterhalten,
verlobt sein.
ammossàre , vrb Definitzione
papare a móssigos mannos, pigare a móssigos
Sinònimos e contràrios
addentai,
addenticare,
iscafitai,
monsiare,
mòssere
Frases
l'ammossat su matzone a mossu licu (P.Casu)◊ mi bidia minoredhu ammossendhe mela birde porrale
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
mordre avec avidité
Ingresu
to bite greedly
Ispagnolu
morder con avidez
Italianu
mòrdere con avidità
Tedescu
gierig beißen.
ammusadúra , nf Definitzione
su ammusare, pònnere is musas in is brúcios arrestandho a unu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
arrestation par menottes
Ingresu
handcuffing
Ispagnolu
el sujetar a alguien con esposas
Italianu
ammanettaménto
Tedescu
Anlegen von Handschellen.
annoài , vrb: annodare,
annodiare,
annuae,
annuai Definitzione
acapiare o fàere nodu, fàere a nodu, su nodu (fintzes aciunghendho duos càbudos); essire totu nodos, totu betau apare
Sinònimos e contràrios
annodighedhare,
annodricare,
ingiobare
/
imbetzare
| ctr.
isòlbere,
snuai
Frases
su tzugu annuat a is palas ◊ su càbudu iscapu prus no annuas ◊ pitzinnas e pitzinnos a rodeu annodaimis su mucadoredhu nelzendhe "Tue ses compare meu"◊ is duas fillas fibànt, tessiant e annuànt is fius
2.
sos pilos si li sunt totu annodados, istendhe chentza s'ispizare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
nouer
Ingresu
to tie in a knot
Ispagnolu
anudar,
atar con nudos
Italianu
annodare
Tedescu
verknoten.
apagiàre 2 , vrb: (a-pa-gia-re)
apalgiai,
apallai,
apazare,
pazare 1 Definitzione
abbrovendhare a pàgia, pònnere sa pàgia a papare a su bestiàmene; a logos, coment’e semenare a pàgia (po iscóviu) su tretu de una domo a un'àtera de duos, ómine e fémina, chi si dha intendhent o si bolent / su pps. apazadu = (fintzas) chi est totu paza, nadu de laore chi no at ingranidu
Sinònimos e contràrios
abbrovendhae
Frases
su meri si ndi pesat a cissu e apàlgiat is bois ◊ su chitzi pesastus po apallai is bòis ◊ dónnia dí nanca depit apallai is bòis
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
donner de la paille aux animaus
Ingresu
to fodder
Ispagnolu
alimentar con pienso
Italianu
abbiadare
Tedescu
mit Hafer füttern.
apiliàre , vrb rfl: apilliare Definitzione
bènnere su disígiu, pigare a disígiu, disigiare forte, pedire ccn. cosa (o fintzes gente, agiudu) chi s'iat a bòllere; fintzes atacare, andhare o cúrrere aifatu po cracare
Sinònimos e contràrios
apeliai
Frases
si est apilliadu a li dare cosa ◊ sos fizos si sunt apiliados a sa mama ◊ sa ulturina si est apiliada a su mortorzu ◊ ite balet cust'umanu apiliare sentza ischire pro pòdere isperare si avreschet un'àteru manzanu? (G.A.Salis)◊ a sos carvonajos si apillieit a li dare su carvone ◊ so apilliadu a erba ◊ ti ses apilliadu a una castigada: no agataias una fémina menzus?!
2.
donzi borta chi bogo a pizu carchi faina paret chi si mi apíliet su malejanu ◊ si li sunt apilliados sos canes che dimónios
Ètimu
itl.
appigliare
Tradutziones
Frantzesu
désirer ardemment
Ingresu
to have a strong wish,
to ask insistently
Ispagnolu
anhelar,
pedir con insistencia
Italianu
avére fòrte desidèrio,
chièdere con insistènza
Tedescu
wünschen,
eindringlich bitten.
apióta , avb: apiotu Definitzione
a piotu, a s'apiotu, manera de andhare mautu mautu, abbellu abbellu de no si giare a intèndhere
Frases
apiotu apiotu is duendas sunt essias ◊ sos duos pisedhos si l'ispiseint a s'apiotu ◊ sa mama ch'esseit a s'apiotu pro no ndhe ischidare sa pitzinna
Tradutziones
Frantzesu
en tapinois
Ingresu
squatting
Ispagnolu
con sigilo
Italianu
quatto,
in mòdo circospètto
Tedescu
sacht,
umsichtig.