afitài , vrb: afitare 1,
fitare Definition
segare o fàere a fitas, segare a bículos piticos
Synonyms e antonyms
ifitare
/
amminudai,
irminujare
Sentences
si afitat su civraxu, ca est pane russu ◊ dhi ant afitau su didu suisui ◊ at afitadu unu bellu giobu de sartitza ◊ est afitenne sartitzu a lepa
Etymon
itl.
Translations
French
découper
English
to slice
Spanish
cortar en lonchasrebanadastajadasrodajas
Italian
affettare
German
in Scheiben schneiden.
afitianàe, afitianàre, afitinàre , vrb: fetianare Definition
abbitare a fitianu, meda, a ccn. logu o a calecuna cosa, a comporare
Synonyms e antonyms
abbitai,
abesare,
atravigare,
imbisciare,
trassigiai
Sentences
sos pastores che gighiant sa robba onzi sero a ue fit afitianada ◊ no ti afitianes a cussu cumpanzu ca ti giughet a s'isperdísciu! ◊ sos brufularzos si sunt afitianados a sos úlumos, pro corcare (Q.Falchi)◊ sunt tropu afitianados a su male!
Etymon
srd.
Translations
French
fréquenter
English
to frequent
Spanish
frecuentar
Italian
frequentare
German
verkehren mit,
verkehren in.
agliagài , vrb: (a-gli-a-ga-i) alliagai
gliagai*,
liagai Definition
fàere a freaduras, totu a liagas
Synonyms e antonyms
apiagare,
apragastare,
friai
2.
dh'at fata flagellai ispollada po chi su corpus siat alliagau
Translations
French
blesser,
ulcérer
English
to wound,
to ulcerate
Spanish
llagar,
ulcerar
Italian
piagare,
ulcerare
German
verwunden,
ein Geschwür erzeugen in.
aíntro, aíntros, aíntru, aíntrus, aínturu , avb, prep Definition
in sa parte de mesu, de mesania de una cosa o de unu logu (ma si narat fintzes de tempus = tra su cuménciu e s'acabbu de calecuna cosa); in cobertantza, logu de isserru, presone / aintr'e mesu de… = intro de…, in mesu de…; innòi aintru, ingunis aintru = intro de custu logu inue semus, intro de cussu logu; aintro de issoro = aintru de issus; aintru de note, aintru de àrbure, aintru de letu
Synonyms e antonyms
drainto,
inintro,
intro
/
prasoni
| ctr.
fora
Sentences
aintru dhoi fut su serbidori ◊ càstiu a parti de aintru ◊ intrade aintro ca bos cómbido!
2.
sa pòbara fémmina est abarrada aintru de su monti ◊ Deus bit aintru nostu
3.
che l'ant tzacadu aintro pro sa fura chi at fatu ◊ is carabbineris pinnicant aintru sa genti cument'e meurras in s'arretza de su pillonaju
4.
seu drommendi pagu cun custa pala chi mi càncarat aintr'e mesu de noti
Etymon
srd.
Translations
French
dedans
English
inside
Spanish
dentro,
adentro
Italian
déntro
German
darinnen,
in,
innerhalb.
allichidídu , pps, agt: allichidiu,
allichiriu Definition
de allichidiri
Synonyms e antonyms
bellu,
netu,
remonidu,
tramudau
| ctr.
brutu,
iscussertu
2.
est passau unu totu allichidiu in bistiri de festa ◊ tenit sa domu sempri allichiria e bèni cuncordada ◊ biendhe sos istranzos, s'isprúgherat sos pedes e gai allichidiu dimandhat ite cherent ◊ at arretziu su sennore in d-una sala totu bene allighidia ◊ a ómini de campu no dhi abarrat logu allichiriu
Translations
French
ordonné,
propre
English
tidy,
clean
Spanish
ordenado
Italian
ordinato,
pulito
German
in Ordnung,
sauber.
allistài , vrb: allistrai,
allistrare,
listrai Definition
pònnere in lista, fàere sa lista
Synonyms e antonyms
lezistrare,
malcare
Sentences
usada su sistema de is tachedhas po allistai sa cosa chi bendiat, ca no fiat bellu a iscriri ◊ babbu mi aiat allistradu a iscola
Etymon
srd.
Translations
French
porter sur la liste
English
to put in a list
Spanish
alistar
Italian
méttere in lista
German
in eine Liste eintragen.
amicàtu , pps, agt: amigadu Definition
de amicare; chi istat a meda cun is amigos, chi ndhe tenet medas; chi si dha intendhet cun àtera fémina (o àter'ómine)
Synonyms e antonyms
afancedhau,
afantadu,
amistadu
2.
che at catzadu su maridu ca fit amigada cun àter'ómine
Translations
French
concubin
English
concubinary
Spanish
que pasa mucho tiempo con sus amigos,
amante
Italian
concubinàrio
German
in wilder Ehe Lebende.
ammadassài, ammadassàre , vrb Definition
fàere a madassa, atzola
Synonyms e antonyms
| ctr.
smadassai
Etymon
srd.
Translations
French
mettre en écheveaux
English
to wind into skeins
Spanish
aspar
Italian
ammatassare
German
in Strähnen winden.
ammannucràre, ammannugài, ammannugràe, ammannujàre , vrb: mannugare Definition
fàere is manadas de su laore a mannugu (o a manna), messandho; pigare o fàere a matzos
Synonyms e antonyms
ammannare
Sentences
fit ammannujendhe su laore ◊ sa messa fiat trabballu de no crei: messai, ammannugai, assodhiri is mànigas, treulai…
2.
ammannucratu su dinari, l'aiat collitu a intro de sa butzaca
Etymon
srd.
Translations
French
gerber
English
to make sheafs
Spanish
agavillar
Italian
accovonare
German
in Garben binden.
ammòdhe , avb Definition
istare o pònnere a. = pònniri in s'àcua, aciuvau me in s'àcua (o fintzes àteru, in lícuidu chi faet essire modhe sa cosa o fintzes solu po dha mantènnere sèmpere isciusta, po ciupire)
Synonyms e antonyms
afufu
/
cdh. ammodhu
Etymon
srd.
Translations
French
rester plongé dans un liquide,
(faire tremper du linge,
des aliments…)
English
soak (to)
Spanish
aen remojo
Italian
in immersióne
German
in Wasser.
ammustèlchere, ammustèrchere , vrb: ammustrèchere,
ammustrèschere,
amustèrchere,
mustrèchere* Definition
pèrdere is atuamentos po calecunu dispraxere mannu, cropu malu, orruta manna o àteru (ma fintzes de s’errisu); abbasciare, menguare su fogu
Synonyms e antonyms
abbadherigare,
acidentare,
ammortie,
desfallire,
dilmagiare,
disimainai,
ildimajare,
imbortighinare,
intostai,
istenteriai,
sdemmaniai
| ctr.
atuare
Sentences
li at bénnidu unu dolore chi si trofijaiat che telpe e finas si est ammustélchidu! ◊ si bidet chi mi che so ammustérchidu ca dai su momentu no mi ammento prus de nudha ◊ sa pitzinna si fit ammusterchindhe de su prantu
Translations
French
s'évanouir
English
to faint
Spanish
desmayarse
Italian
cadére in delìquio
German
in Ohnmacht fallen.
apanedhàre , vrb Definition
fàere panedhas, una genia de pane, fàere a bisura de panedha
Etymon
srd.
Translations
French
embuer
English
to give the form of loaves
Spanish
hacer pan
Italian
appanare
German
in Form von Brotlaiben bringen.
apetzài, apetzàre , vrb Definition
segare a orrugos, pruschetotu foedhandho de linna; foedhandho de gente, iscabbúllere ccn. cosa, arrennèscere a ndhe bogare calecuna cosa, a cumbínchere s’àteru; si narat fintzes in su sensu de ischire o de cumprèndhere
Synonyms e antonyms
arrogai,
chimentare,
ispetzare,
segai
Sentences
seco sas cambas sicas de s'éliche, las apetzo e mi las gàrrigo ◊ si as idea de bi apetzare linna, in s'àlvure mia, cheret chi isetes! ◊ ti giamo pro mi apetzare un'àrbure a su fogu ◊ candu apetzas sa linna beni po ti abasiai
2.
no lu chirches prus, a isse, tantu no ndhe apetzas nudha ◊ e bae e apetzabbei in cosas gai mannas, tue!…
Translations
French
tronçonner
English
to piece together
Spanish
cortar madera
Italian
appezzare
German
in Stücke zerscheiden.
apíta , avb: apitu Definition
manera de istare, o de fàere, de chie disígiat e ibertat calecuna cosa de àtere, abbaidandhodha, coment'e pedindhodha (fintzes istare abbaidandhosi ómine, o fémina, a cojuare)
Synonyms e antonyms
iscetu,
ispera
/
desizu
Idioms
csn:
istare apitu a… (a. meu, tou, sou, de una cosa) = istare apitendhe, abbaidendhe, ispetendhe a unu, una cosa, abarrai avatu de unu, de una cosa, fintzas bíderesi o arranzàresi cun carchi cosa, istare o campare de cussa; no àere piús apitos = no isetare o isperare prus nudha; nàrrere cun apitu = nàrriri, fuedhai, preguntai o pediri meda, cun fortza, cun sentidu, cun isperu
Sentences
tantu za est apita a cussu!…◊ apo tratesu ca fia apitu de m'incunzare su laore ◊ Zuanne fit apitu a bi colare deo ◊ isetendhe apitu a sa cos'anzena est in perígulos de vida! (G.Raga)◊ so apitu chi mi abberzant sa zanna ◊ sa pisedhina est apitu a sa tulta ◊ si mi as istimascione, no mi lasses apitu! ◊ si no ses benindhe andho, no abbarro apitu tou! ◊ si adduras apitu a su diritu tandho as a morrer dae s'apetitu (Màsala)
2.
tenet su cane apita a zota ◊ totu nos ndhe regalant: unu mese apita a druches istamus!
Etymon
srd.
Translations
French
attente,
dans l'attente de…
English
looking forward for
Spanish
en espera
Italian
in attésa di…
German
in Erwartung von…
aponciài , vrb: (a-pon-ci-a-i)
aponsare,
aponsiae,
aponsiare,
apontziai,
apontziare,
apuntziai,
apuntziare,
puntziare Definition
su si giare a bíere sériu, coment'e giaendhosi importu mannu o fintzes credendhosi pagu; camminare, foedhare o fàere sa cosa tropu addàsiu, tropu a sa lena; a logos fintzes ammurrionare, primmare / apontziai su murru = itl. stòrcere il muso
Synonyms e antonyms
allodhiai
Sentences
su piciocu arricu si fut apontziau candu Gesús dh'iat nau de bendi totu e de dhu donai a is pòburus
Etymon
itl.
ponzare
Translations
French
parler avec affectation
English
to speak affectedly
Spanish
hablar con afectación
Italian
parlare con gravità,
con affettazióne
German
ernst,
in gezierter Weise sprechen.
apròba , avb, prep: aprobe,
aprobi,
apróbiu,
aprope,
aprova,
aprove,
proba Definition
a pagu tretu, a pagu tempus, nau fintzes in su sensu de andhare bene a fàere ccn. cosa / gei est apróbiu!… = ch'est atesu meda
Synonyms e antonyms
acanta,
acultu,
afaca
| ctr.
atesu
Sentences
so essindhe ma no mi benit aprove a colare a sa Comuna ◊ si mi benit aprove lu tenzo! ◊ aproba est su Giudítziu universale: ma sos umanos vivent in delíriu e parent in continu carrasciale (P.Casu)◊ su fizu est aprova a recuire ◊ ge est a pinnicu e apróbiu cussu logu!…
2.
che istat aprobe a Castedhu ◊ aprope a sa bidha bi at unu nurache ◊ sa barca fit aproba a che afundhare ◊ sunt aprobe a betare sa bòvida ◊ ch'est mesanote colada, aprove a sa una ◊ su Segnore est aprove de chie lu chircat
Etymon
srd.
Translations
French
tout près,
près de
English
near
Spanish
cerca
Italian
vicino
German
in der Nähe,
neben.
arreconài , vrb: arrenconai,
arrinconai Definition
pònnere a una parte, arrimare in calecunu cugigone, istare apartaos, in aprigu; su si fàere a unu túturu
Synonyms e antonyms
achizolare,
achizonare,
acorrunconare,
acuzonare,
angronare,
arremai 1,
inchizolare,
incozolare
/
atuturighedhare
Sentences
no arrinconis s'àliga: pigandedha! ◊ cussus duus piciochedhus si sunt arrenconaus impari
2.
est arrenconau in d-unu furrungoni
3.
sa folla s'arrenconat in sa braxi fumiendi
Etymon
srd.
Translations
French
rencogner
English
to put in a corner
Spanish
arrinconar
Italian
incantucciare
German
in eine Ecke stellen.
arrengherài , vrb: arringherai,
ringherai Definition
foedhandho de cosa o de gente, pònnere a ringhera, fàere una ringhera
Synonyms e antonyms
acarredai
Sentences
ant arrengherau is sedilis a giru a giru ◊ funta totus arringheraus, messendi, mancai in binti
Etymon
srd.
Translations
French
disposer en rangées
English
to line up
Spanish
poner en hileras,
alinear
Italian
dispórre in filari,
in file,
schierare
German
in Reihe aufstellen.
arretàe , vrb: arretare,
arretai,
retai Definition
nau de sa natura de su mascu, su si fàere tostada, chíbbera, tètera
Synonyms e antonyms
arrintzonare,
arritzare
Sentences
cussu est ómine chi no arretat ◊ est arretendhe, comente at bidu féminas
Etymon
srd.
Translations
French
être en érection
English
to have the erection,
to be in erection
Spanish
tener una erección
Italian
avére l'erezióne,
èssere in erezióne
German
in Erektion sein.
arroteàre , vrb Definition
girare, tròchere una cosa a dónnia parte
Synonyms e antonyms
imbolliai
Sentences
arròteat sos ocros a inghíriu, fachendhe chi emmo chin sa conca
Translations
French
tourner,
rouler,
tournoyer
English
to swing
Spanish
girar,
voltear
Italian
roteare
German
in Kreise schwingen.