allaputzài , vrb: allepuciae,
allepuciai,
alleputzai,
alleputzare,
alliputzai,
ellepuciare Definition
papare calecuna cosa, torrare in fortzas, ingrassare; bestire bene, bene cuncordaos, su si fàere bellos in contu de bestimentu
Synonyms e antonyms
allepuciri,
arrempudhire
/
addinghillai,
allepuritzare,
arrepicai 2,
assamodare,
atrigliare,
chinchinnare,
cumpòniri,
cuncodrai
Sentences
castit, su dotori, chi mi dha podit torrai a allaputzai sa piciochedha, ca est mesu iscòncia ◊ pensa a sa saludi: a trabballai gei andat bèni, ma innantis ti depis torrai a alleputzai! (I.Murgia)
2.
poneisí is capedhus e allaputzaisí bèni! ◊ funt sannoris totu bèni allaputzaus e boint èssi serbius cun totu s'arraspetu ◊ dhui fiat genti totu alliputzara, totu infrochitara ◊ e tochit, babbai, allaputzissí ca seus in festa!
Etymon
srd.
Translations
French
ragaillardir,
se pomponner,
se parer
English
to dress up to make cocky (oneself)
Spanish
fortalecer,
acicalarse
Italian
rinvigorire,
ringalluzzire,
attillarsi
German
stark werden,
eitel werden,
sich aufputzen.
càdriu , agt: càrdiu,
càtriu,
cràdiu 1,
cràtiu Definition
si narat de una cosa ca est lisa; de una cosa o de unu chi ch’essit o tzucat in lestresa, airau, cun fortza (ma, segundhu ite, fintzes crispu, coment'e ufrau, es. tita prena de late)
Synonyms e antonyms
chídrinu,
crispu,
fruscu 1,
ghidhitu
| ctr.
selenu,
lenu
Idioms
csn:
conchi cràdiu = conchi ispilidu, ispinniau; dàrendhe una cràdia e una lena = donaindi una frida e una callenti (de fata, de nada e gai), lassendhe andhare o pretenindhe carchi cosa; tita càrdia = crispa, prena; travàgliu cràtiu = apretadu, meda, fatu impresse; sole cràtiu = forte, pitziosu
Sentences
a canno intenno unu dopiete cràdiu chi pariat unu vallu! ◊ sa balla ch'essit cràdia dae su fusile ◊ candho mi at bidu assupríndheli a fuste za ch'est essidu cràdiu! ◊ a s'ispronizada su cadhu ch'est essidu a passu cràdiu
Etymon
srd.
Translations
French
intense,
agile,
leste
English
quick,
intense
Spanish
intenso,
ágil
Italian
intènso,
scattante
German
stark,
flink.
críspu , agt: grispu Definition
nau de una cosa a su chi paret passandhodhi sa manu in pitzu, chi arreschet unu pagu, arrasigat, chi no est lisa o bene dereta; nau de su mòvere, o de su fàere, chi est lestru, cun fortza
Synonyms e antonyms
arraspinosu,
arraspiosu,
faratzosu,
rafiganzosu,
raspitzu
/
càdriu,
chíbbalu,
chídrinu,
intrusciadu,
lestru
| ctr.
lísiu
/
acalamau,
lenu
Idioms
csn:
dàrendhe una crispa una lena = donaindi una frida e una callenti, fai una cosa chi dispraxit e una chi praxit, una mala e una bona, una lègia e una bella; fai passu c. = cràdiu, lestru, andhare coitendhe; bentu crispu = forte; furru c. = budhiu, fogosu meda; isfrigatzare a crispu = a forte; boghe crispa = arta, forte; learesila a crispa = arrennegaisí, pigaisidha, ofendirisí, pigaisí disprexeri; leàrela crispa = leare carchi cosa in prenu; èssere a crispu (nadu de carchi cosa) = a meda, carcu
Sentences
sas manos distinghiant su modhe dae su tostu, su lutu dae sa preta, su crispu dae su lisu (M.Pira)◊ portas is manus crispas
2.
si su forru est crispu, po coi bèni su pani si ghetat linna frisca po abbrandai sa tèmpera ◊ su càule a upu faghet a botza crispa ◊ s'àinu si ghindheit crispu e che lu iscudeit a marcas in altu
3.
mi ndhe at dadu una crispa e una lena chirchendhe in rimas sa manera digna de mustrare satírica sa vena (P.Giudice Marras)
4.
no ti la lees a crispa pro cussa imputassione, tantu chie at pasta faghet pane! ◊ no ti la lees a crispa si su sótziu andhat male: cadhu de cumone, narat su ditzu, ne sedha e ne crabistu (G.Ruju)
5.
l'apo leada crispa, sa munza, chirchendhe unu fiadu! ◊ mi at leadu crispa sa frebba, no podia mancu ingullire
6.
sos montes sunt carrarzados de àrvures a crispu ◊ no si bidiat a duos prammos, gai crispu fuit frocandhe!
Surnames and Proverbs
smb:
Crispu
Etymon
ltn.
crispus
Translations
French
crêpé,
rêche,
hérissé,
accéléré,
intense
English
wrinkled,
intense,
bristly,
quick
Spanish
crespo,
intenso,
rápido
Italian
créspo,
rùvido,
ìspido,
accelerato,
intènso
German
kraus,
rauh,
schnell,
stark.
fòlte , agt, nm: forte,
forti,
froti Definition
chi o chie giughet fortza, fortzas, chi aguantat isfortzu, pesu, o podet meda, chi est de agguantu o no si lassat dominare o trebballare, chi tenet coràgiu; segundhu de ite si narat, chi giughet àrculu meda; calecunu fàbbricu chi depet serbire de fortilesa, de difesa prus che àteru militare
Synonyms e antonyms
poderosu,
potentivu
| ctr.
débbile,
fridu,
lenu
Idioms
csn:
fatu in forte = a manera chi aguantit meda; avb. a forte = cun fortza meda (ctr. abbellu); forte che brunzu, che ferru, che bòi = meda
Sentences
is piciochedhos furint giogandho a cuadhos fortes ◊ bi cheret cosa forte pro agguantare pesu meda ◊ ghetat un'istichida de pei aici forti chi nd'iat a èssiri iscanciofau s'aposentu ◊ pariat folte, ma a baranta ses annos si ch'est moltu ◊ tocat a èssi prus fortis de sa tentatzioni ◊ lampu a forte: a solu si poniat a codhu su cuintale!
2.
cust'abbardente est forte
3.
in Sant'Antiogu bi est su Forti, zenia de castedhu a muros artos
4.
issa fit costoida apalas, baltziesit una manu, bi la ponzesit in codhos e ispinghesit a folte ◊ dh'at atripau a forti
Surnames and Proverbs
smb:
Forte, Forti
Etymon
ltn.
fortis
Translations
French
fort,
fervent
English
strong,
fervent
Spanish
fuerte
Italian
fòrte,
fèrvido
German
stark,
kräftig,
Starke.
forcionúru , agt Definition
nau de ccn., chi est forte meda, chi giughet fortzas
Synonyms e antonyms
folte,
forsudu
Translations
French
musclé
English
brawny
Spanish
forzudo
Italian
forzuto
German
sehr kräftig,
sehr stark.
poderósu , agt Definition
chi podet meda, chi at podere mannu, chi est forte meda
Synonyms e antonyms
cdh. puderosu
Sentences
creo in Deus totu poderosu ◊ aeras e mares as sulcadu cun fortza poderosa (V.Falchi)◊ su pecadore at a èssere perdonadu: totu assolvet sa manu poderosa ◊ fit unu zigante poderosu ◊ o Mama Divina, cun s'agiudu poderosu de sa gràscia tua potemus arrivare cun s'ànima pulida a dananti de su Zuighe Divinu!
Translations
French
puissant
English
powerful
Spanish
poderoso
Italian
potènte,
poderóso
German
mächtig,
stark.
potentívu , agt Definition
forte meda, nau mescamente de cosas po su sabore o s'efetu chi faent papandhodhas (es. aghedu, velenu e àteru)
Synonyms e antonyms
folte,
potentosu
/
profetosu
Translations
French
fort,
piquant
English
strong,
efficacious
Spanish
eficaz,
fuerte
Italian
efficace,
fòrte
German
wirksam,
stark.
russàtzu , agt Definition
nau de ccn., chi portat carena grussa, nau de cosa, chi est grussita, prus grussa de su chi serbit
Synonyms e antonyms
aurratzu,
bagarinu,
introssiu,
trunchedhinu
/
cdh. grossatzu
| ctr.
iltrízile,
ispídine,
schirriolu
Etymon
srd.
Translations
French
robuste
English
sturdy
Spanish
robusto
Italian
robusto
German
stark.