allaputzài , vrb: allepuciae,
allepuciai,
alleputzai,
alleputzare,
alliputzai,
ellepuciare Definitzione
papare calecuna cosa, torrare in fortzas, ingrassare; bestire bene, bene cuncordaos, su si fàere bellos in contu de bestimentu
Sinònimos e contràrios
allepuciri,
arrempudhire
/
addinghillai,
allepuritzare,
arrepicai 2,
assamodare,
atrigliare,
chinchinnare,
cumpòniri,
cuncodrai
Frases
castit, su dotori, chi mi dha podit torrai a allaputzai sa piciochedha, ca est mesu iscòncia ◊ pensa a sa saludi: a trabballai gei andat bèni, ma innantis ti depis torrai a alleputzai! (I.Murgia)
2.
poneisí is capedhus e allaputzaisí bèni! ◊ funt sannoris totu bèni allaputzaus e boint èssi serbius cun totu s'arraspetu ◊ dhui fiat genti totu alliputzara, totu infrochitara ◊ e tochit, babbai, allaputzissí ca seus in festa!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ragaillardir,
se pomponner,
se parer
Ingresu
to dress up to make cocky (oneself)
Ispagnolu
fortalecer,
acicalarse
Italianu
rinvigorire,
ringalluzzire,
attillarsi
Tedescu
stark werden,
eitel werden,
sich aufputzen.
càdriu , agt: càrdiu,
càtriu,
cràdiu 1,
cràtiu Definitzione
si narat de una cosa ca est lisa; de una cosa o de unu chi ch’essit o tzucat in lestresa, airau, cun fortza (ma, segundhu ite, fintzes crispu, coment'e ufrau, es. tita prena de late)
Sinònimos e contràrios
chídrinu,
crispu,
fruscu 1,
ghidhitu
| ctr.
selenu,
lenu
Maneras de nàrrere
csn:
conchi cràdiu = conchi ispilidu, ispinniau; dàrendhe una cràdia e una lena = donaindi una frida e una callenti (de fata, de nada e gai), lassendhe andhare o pretenindhe carchi cosa; tita càrdia = crispa, prena; travàgliu cràtiu = apretadu, meda, fatu impresse; sole cràtiu = forte, pitziosu
Frases
a canno intenno unu dopiete cràdiu chi pariat unu vallu! ◊ sa balla ch'essit cràdia dae su fusile ◊ candho mi at bidu assupríndheli a fuste za ch'est essidu cràdiu! ◊ a s'ispronizada su cadhu ch'est essidu a passu cràdiu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
intense,
agile,
leste
Ingresu
quick,
intense
Ispagnolu
intenso,
ágil
Italianu
intènso,
scattante
Tedescu
stark,
flink.
críspu , agt: grispu Definitzione
nau de una cosa a su chi paret passandhodhi sa manu in pitzu, chi arreschet unu pagu, arrasigat, chi no est lisa o bene dereta; nau de su mòvere, o de su fàere, chi est lestru, cun fortza
Sinònimos e contràrios
arraspinosu,
arraspiosu,
faratzosu,
rafiganzosu,
raspitzu
/
càdriu,
chíbbalu,
chídrinu,
intrusciadu,
lestru
| ctr.
lísiu
/
acalamau,
lenu
Maneras de nàrrere
csn:
dàrendhe una crispa una lena = donaindi una frida e una callenti, fai una cosa chi dispraxit e una chi praxit, una mala e una bona, una lègia e una bella; fai passu c. = cràdiu, lestru, andhare coitendhe; bentu crispu = forte; furru c. = budhiu, fogosu meda; isfrigatzare a crispu = a forte; boghe crispa = arta, forte; learesila a crispa = arrennegaisí, pigaisidha, ofendirisí, pigaisí disprexeri; leàrela crispa = leare carchi cosa in prenu; èssere a crispu (nadu de carchi cosa) = a meda, carcu
Frases
sas manos distinghiant su modhe dae su tostu, su lutu dae sa preta, su crispu dae su lisu (M.Pira)◊ portas is manus crispas
2.
si su forru est crispu, po coi bèni su pani si ghetat linna frisca po abbrandai sa tèmpera ◊ su càule a upu faghet a botza crispa ◊ s'àinu si ghindheit crispu e che lu iscudeit a marcas in altu
3.
mi ndhe at dadu una crispa e una lena chirchendhe in rimas sa manera digna de mustrare satírica sa vena (P.Giudice Marras)
4.
no ti la lees a crispa pro cussa imputassione, tantu chie at pasta faghet pane! ◊ no ti la lees a crispa si su sótziu andhat male: cadhu de cumone, narat su ditzu, ne sedha e ne crabistu (G.Ruju)
5.
l'apo leada crispa, sa munza, chirchendhe unu fiadu! ◊ mi at leadu crispa sa frebba, no podia mancu ingullire
6.
sos montes sunt carrarzados de àrvures a crispu ◊ no si bidiat a duos prammos, gai crispu fuit frocandhe!
Sambenados e Provèrbios
smb:
Crispu
Ètimu
ltn.
crispus
Tradutziones
Frantzesu
crêpé,
rêche,
hérissé,
accéléré,
intense
Ingresu
wrinkled,
intense,
bristly,
quick
Ispagnolu
crespo,
intenso,
rápido
Italianu
créspo,
rùvido,
ìspido,
accelerato,
intènso
Tedescu
kraus,
rauh,
schnell,
stark.
fòlte , agt, nm: forte,
forti,
froti Definitzione
chi o chie giughet fortza, fortzas, chi aguantat isfortzu, pesu, o podet meda, chi est de agguantu o no si lassat dominare o trebballare, chi tenet coràgiu; segundhu de ite si narat, chi giughet àrculu meda; calecunu fàbbricu chi depet serbire de fortilesa, de difesa prus che àteru militare
Sinònimos e contràrios
poderosu,
potentivu
| ctr.
débbile,
fridu,
lenu
Maneras de nàrrere
csn:
fatu in forte = a manera chi aguantit meda; avb. a forte = cun fortza meda (ctr. abbellu); forte che brunzu, che ferru, che bòi = meda
Frases
is piciochedhos furint giogandho a cuadhos fortes ◊ bi cheret cosa forte pro agguantare pesu meda ◊ ghetat un'istichida de pei aici forti chi nd'iat a èssiri iscanciofau s'aposentu ◊ pariat folte, ma a baranta ses annos si ch'est moltu ◊ tocat a èssi prus fortis de sa tentatzioni ◊ lampu a forte: a solu si poniat a codhu su cuintale!
2.
cust'abbardente est forte
3.
in Sant'Antiogu bi est su Forti, zenia de castedhu a muros artos
4.
issa fit costoida apalas, baltziesit una manu, bi la ponzesit in codhos e ispinghesit a folte ◊ dh'at atripau a forti
Sambenados e Provèrbios
smb:
Forte, Forti
Ètimu
ltn.
fortis
Tradutziones
Frantzesu
fort,
fervent
Ingresu
strong,
fervent
Ispagnolu
fuerte
Italianu
fòrte,
fèrvido
Tedescu
stark,
kräftig,
Starke.
forcionúru , agt Definitzione
nau de ccn., chi est forte meda, chi giughet fortzas
Sinònimos e contràrios
folte,
forsudu
Tradutziones
Frantzesu
musclé
Ingresu
brawny
Ispagnolu
forzudo
Italianu
forzuto
Tedescu
sehr kräftig,
sehr stark.
poderósu , agt Definitzione
chi podet meda, chi at podere mannu, chi est forte meda
Sinònimos e contràrios
cdh. puderosu
Frases
creo in Deus totu poderosu ◊ aeras e mares as sulcadu cun fortza poderosa (V.Falchi)◊ su pecadore at a èssere perdonadu: totu assolvet sa manu poderosa ◊ fit unu zigante poderosu ◊ o Mama Divina, cun s'agiudu poderosu de sa gràscia tua potemus arrivare cun s'ànima pulida a dananti de su Zuighe Divinu!
Tradutziones
Frantzesu
puissant
Ingresu
powerful
Ispagnolu
poderoso
Italianu
potènte,
poderóso
Tedescu
mächtig,
stark.
potentívu , agt Definitzione
forte meda, nau mescamente de cosas po su sabore o s'efetu chi faent papandhodhas (es. aghedu, velenu e àteru)
Sinònimos e contràrios
folte,
potentosu
/
profetosu
Tradutziones
Frantzesu
fort,
piquant
Ingresu
strong,
efficacious
Ispagnolu
eficaz,
fuerte
Italianu
efficace,
fòrte
Tedescu
wirksam,
stark.
russàtzu , agt Definitzione
nau de ccn., chi portat carena grussa, nau de cosa, chi est grussita, prus grussa de su chi serbit
Sinònimos e contràrios
aurratzu,
bagarinu,
introssiu,
trunchedhinu
/
cdh. grossatzu
| ctr.
iltrízile,
ispídine,
schirriolu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
robuste
Ingresu
sturdy
Ispagnolu
robusto
Italianu
robusto
Tedescu
stark.