arrecabài , vrb: recabai Definizione
su ndhe bogare o tènnere calecuna cosa de unu trebballu, de una faina
Sinonimi e contrari
acanciare,
balanzare,
bocare,
iscrúfere,
lobrare,
lograi,
otènnere
Etimo
ctl., spn.
recabar
Traduzioni
Francese
tirer,
toucher
Inglese
to deduce
Spagnolo
sacar
Italiano
ricavare
Tedesco
gewinnen.
assorteài , vrb: sortae Definizione
tirare a sorte, fàere a billetes, a chie tocat tocat
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
tirer au sort
Inglese
to choose by lot
Spagnolo
sortear
Italiano
sorteggiare
Tedesco
auslosen.
assusài , vrb Definizione
migliorare, cambiare in méngius, fintzes artziare is domos faendho àteru pianu
Sinonimi e contrari
addelantai,
atelentare
/
ammellorai,
impannitziri
Frasi
si est assusau su cixiraju maresu: at fatu domus bendendi cíxiri e caramellas ◊ sa fémina sàbia assusat sa domu, sa maca dha destruit ◊ assusit o no assusit, su messaju fait s'alimentu chi serbit po papai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tirer avantage,
tirer profit
Inglese
to take advantage,
to improve one's own condition
Spagnolo
mejorar
Italiano
avvantaggiarsi,
migliorare la pròpria condizióne
Tedesco
einen Vorsprung gewinnen.
depèndhere, depèndiri , vrb: atepèndhere,
dipèndhere,
dipèndiri Definizione
agiummai coment’e pèndhere de ccn. o de calecuna cosa, in su sensu de no èssere desesi a contu suo e duncas de dèpere istare a su chi bolet s'àteru; si narat fintzes in su sensu, foedhandho de cosas, chi si depent a… o chi benint de… (càusa cosa chi dhas faet naschire)/ pps. dipesu, dipéndiu; dipendhet! (nau pruscatotu pro abbétia) = tocat a biri si…
Frasi
immoi seu líbberu, no dipendu de nemus ◊ su teracu dipendhet de su mere ◊ de custu filu so bidindhe su cabu ma no de ue dipendhet ◊ cussa detzisione dipendhet de su síndhigu ◊ dèu ti dh'apu promítiu e immoi dipendit totu de tui ◊ sa vida de s'ómini no dipendit de is bènis chi tenit, mancai siat arricu
2.
ses columba depesa dae nóbbiles arratzas ◊ dae su babbu e dae sa mama li est dipesu, si est gai ◊ totu custos benes li sunt dipesos de sa famíllia ◊ tui ses dipéndiu de genti mala! ◊ de su fritu chi at sufridu ndhe li est dipesa una prummonite ◊ custu dannu est dipesu de su malu cabu ◊ su malumore dae ite est dipesu? ◊ de comenti est dipéndiu s'universu no dh’at cumpréndiu nisciunus (C.Marongiu)
3.
dèu gei bollu comporai: dipendit cantu mi fait pagai!
Cognomi e Proverbi
prb:
tristu e míseru a chie dipendhet de s'àteru!
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
dériver,
tirer
Inglese
to derive
Spagnolo
depender,
derivar
Italiano
dipèndere,
derivare,
provenire
Tedesco
abhängen von,
stammen.
disgagiài, disgagiàre , vrb: disgazare Definizione
illorigàresi, fàere impresse, arrennèscere a fàere sa cosa; mandhàreche a unu, bogarechedhu; iscabbúllere a unu de calecunu óbbrigu
Sinonimi e contrari
illertire,
iscabbúllere,
sbodhicai
/
dipaciare
/
francare,
isumire
Frasi
si no ti disgazas no dha finis mai custa cosa
Etimo
spn.
desgajar
Traduzioni
Francese
se tirer d'affaire,
se rendre libre
Inglese
to free oneself,
to extricate oneself,
to let off
Spagnolo
salir,
liberarse
Italiano
districarsi,
disimpegnarsi,
dispensare
Tedesco
sich befreien,
davonkommen,
befreien (+ Akk).
isparài , vrb: isparare,
sparai Definizione
betare unu tiru, tirare sa balla o sa càrriga de is armas de fogu; nau de is matas, brotare, apèrrere is ogos bogandho cambos noos (nau prus che àteru de is linnas chi perdent sa fògia in s’ierru); nau de animales, tzucare a cúrrere, currendho, pònnere a cúrrere; nau de gente, essire currendho, mòvere a cúrrere totinduna; nau de unu sorigàgiu, de un’artana, su si tancare a cropu, totinduna
Sinonimi e contrari
fusilai
/
brotare
/
illorare
Modi di dire
csn:
isparare a s'isticada = de acanta meda, itl. a bruciapélo; i. minas = fàghere iscopiare sas minas
2.
gighet sos ojos che de madrepella e sa buca che rosa isparendhe ◊ in beranu bona parte de sas àrbures isparant e torrant a crèschere
3.
is cuadhus si funt isparaus a cúrriri ◊ apo paradu su sorigarzu ma no bi at isparadu ◊ su tenedope s'est isparau
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
tirer,
faire feu
Inglese
to shoot
Spagnolo
disparar
Italiano
sparare
Tedesco
schießen.
lantarinàre , vrb Definizione
abantare, su si crèdere tropu
Sinonimi e contrari
abantai,
bragare,
pazesare,
spallerai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tirer vanité (de),
se vanter (de)
Inglese
to boast
Spagnolo
vanagloriarse,
jactarse
Italiano
vanagloriarsi
Tedesco
prahlen.
sortéri 1 , nm Definizione
donniuna de is personas o cosas chi si depent fàere a billetes, a chie (o su chi) essit, a chie tocat
Traduzioni
Francese
personnes ou choses à tirer au sort
Inglese
drawing for (lots)
Spagnolo
lo que va a ser sorteado
Italiano
sorteggiando
Tedesco
durch Los bestimmen.
tiràda , nf: tirara,
tirata Definizione
su tirare, su tirare a cropu, su fàere a tiradura, a suspidura; tantighedhu de cosa chi si suspit, chi s'ingurtit, e àteru; tretu longu e largu pigau totu pínnigu / t. de pinna = frigada, passada de pinna e singiale iscritu chi lassat a bisura de arraja
Sinonimi e contrari
tostada
/
sutzada
/
ingullida,
tichedhu,
tirone
/
istirada
Frasi
tres amantes pro un'isposa sunt a tiradas de pare ◊ at donau una tirada de funi
2.
mi apo fatu una tirata de custas sigaretas ◊ si allughiat su tzigarru e fachiat tiratas longas ◊ est iscurtu, muconosu e a tiradas de nares ◊ at fatu una tirada de binu
3.
su camminu fiat una bona tirada ◊ una borta eus fatu una tirara a Bidhexidru in Cincuxentus!
4.
arendhe abberiant surcos chi pariant tiradas de pinna
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
action de tirer
Inglese
pull,
draw,
stretch
Spagnolo
tirada
Italiano
tirata
Tedesco
Ziehen.
tirài , vrb: tirare Definizione
fàere fortza pigandho calecuna cosa a tragu po dh'acostire o dha portare a sa matessi bandha inue est su chi dha tirat, o fintzes po dha poderare chentza che dha lassare istesiare, po abbarrare istirada, isprata; tènnere o bogare profetu de calecuna cosa, pigare fintzes in su sensu de istagiare, illimpiare, trantzire; iscúdere o acropare cun calecuna cosa, mescamente a isparadura; andhare a una filada, assimbigiare, àere assimbígiu, agatare prus a géniu; fintzes magiare su ferru abbrigau po dh'istirare; fàere sa vísita po sordau (t. in leva)
Sinonimi e contrari
tostare,
tragai
/
bocare,
leare,
picare
/
andai,
impunnai,
istrizire,
tocai 1
/
istirai
| ctr.
abbambiai 1
Modi di dire
csn:
tiraisí a una banda = fràngheresi a un'ala; tirai faci a… = tocare o andhare a cara a…; tirai de réxinis = bogare dae fundhu; tirai a frunda, a passígia, a pedra = iscúdere a frundha, tragare a pedra; tirai costeri = fai tiru costeri, costa costa; tirare in leva, a leva = fàghere sa vísita pro andhare a sordadare; tiràresi de lesorja = gherrendhe o brighendhe, bogare sa lepa a púnghere (o fintzas solu a minetare); istare a tira istratza, a tírami tosta, a su tira tira (tiradira), a tira allena = sempri tirendi, a bortas tirendi, a bortas lassendi andai in su sensu de bolli cosa a iscórriu cun is àterus; tirare a longas, a longu = istare tempus meda, fàghere colare su tempus, istentare; tirai su prétziu = circai de fai pagai de prus su chi si bendit (o de dhu pagai prus baratu); tirai unu tanti (mesura) = èssere unu tantu (mesura) mannu, artu, longu e gai; tirai a sorti = fàghere a billetes, a chie tocat tocat; tirai dinais, sa paga, sa pensioni = leare unu tantu de dinari a paga, a pensione; tirai a su bonu, a su malu = pessare a fàghere bene, a fàghere male; tirai bentu = andhare bentu; in galera tirit! = ancu mai!, no mi ndhe importat!, no est nudha! (pro cosa chi si lassat a pèrdere), andai in galera, in sa furca, innoromala (nadu a frastimu); tirare potografias = leare o fàghere fotografias; tiràrendhe unu dépidu = arrennèsciri a si dhu fai pagai; tirai cun… = andhare de acordu, tiraresila de acordu; tirare sos contos = serrare, assardare, fàghere sos contos
Frasi
sos pitzinnos li curriant ifatu tirànneli s'issalledhu dae codhos ◊ illàscali su camu a su poledhu, non bi lu tires meta! ◊ si apiligaiat a sos cànnaos de sas campanas tiranne como custu e como cudhu ◊ non potzu tirai is cambas, de s'istrachímini! ◊ lassa: chi nc'est arrutu ingunis ndi dhu tiru dèu! ◊ si tiras a forte segas sa fune ◊ ant postu su tratore a tirare ◊ est nudha su traballu chi ses fadendu… lah chi depiast andai a tirai fà o cíxiri! ◊ tira a tie, su lentolu, ca ndh'est totu inoghe!
2.
cantu tirat, de pensioni, babbu tuu? ◊ tirandi cuss'isbàlliu chi as fatu! ◊ s'autonomia bera incumentzat difendendi cussu chi est nostu de sa dí chi nasceus e chi nemus si ndi podit tirai de pitzus ◊ sa maista portat is temas e Gesuinu si ndi dhus tirat de is manus ◊ si ndi tirat su berretu ◊ dhoi est s'àliga a tirai a marra ◊ su chi ti dat, su póveru che lu tirat dae sa brente
3.
tira addainanti, tue: deo za sigo! ◊ tira de innòi! ◊ faci aundi est tirau? ◊ tiradiche a intro ca ti cómbido! ◊ cussu est tirandu própiu a innòi ◊ funt partius sena de isciri a cali parti si tirai
4.
aferratu su fusile e picata sa méria, si fit aprontatu a tirare a su cane
5.
est unu colori chi tirat a su biancu, a s'asulu ◊ cussu piciocu tirat a sa ratza de su babbu ◊ fizu màsciu tirat a sa mama, fiza fémina a su babbu ◊ sa muzere tirat prus a sa famíllia de su maridu chi no a sa sua etotu
6.
certas dificurtadis indullint is pipius a tirai mali cun s'iscola ◊ sos connados si la tirant meda de acordu ◊ chin issa fint semper a contu apertu: sos contos los tirabant a fine ◊ amminuja sa preda e lassatila in sa corte fintzas chi ti la chircant, e gai che tiras carchi cosa ◊ in custu tir'istratza de passiones, tortos e resones, fint colaos sos annos ◊ custa cosa tirat dexi palmus ◊ mancu mali ca non nci dh'at tirada a longu meda, sa riunioni!
7.
sos de sa leva noa che sunt in Tàtari, oe, tirendhe
Cognomi e Proverbi
prb:
dónnia àcua tirat a mari
Traduzioni
Francese
tirer,
pencher,
incliner
Inglese
to pull,
to be inclined
Spagnolo
tirar,
sacar,
inclinarse,
tender
Italiano
tirare,
trarre,
propèndere
Tedesco
ziehen,
herausziehen,
neigen.
tragài , vrb: tragare Definizione
pigare a tragu, a tira / fai su traga traga (giogu) = andhare illascinadho cicios
Sinonimi e contrari
batire,
carrare,
tranguai,
trazare,
trogonai
Modi di dire
csn:
tragare a crastu, a pedra = iscúdere a crastu; tragare fogu = tzacare, pònnere o apuntai fogu; tragai is cambas caminendi = caminare a pelea
Frasi
sa note che tragat su die ◊ no ti fatzas tragai: movidí! ◊ is carrus tragànt linnàmini e craboni de carriai in su trenu ◊ mi lassamu tragai de sa curiosidadi ◊ is piciocas iant tragau giarra a cofas ◊ su tiau nci dh'at tragau a s'inferru ◊ chi dhoi andat su babbu ndi dha tragat peri a tira! ◊ cudhos iscrapones fuint diasi mannos chi no dhos podiat tragare ◊ su binzarzu dh'ant presu cun sagones e tragau a bidha tira tira ◊ si ch'est andhau de domo tragandhosi unu matzucu a ifatu
Etimo
ltn.
*trahicare
Traduzioni
Francese
tirer,
traîner
Inglese
to pull,
to tow,
to drag
Spagnolo
arrastrar
Italiano
tirare,
trainare,
trascinare
Tedesco
ziehen,
schleppen.
trazàre , vrb Definizione
andhare, pigare o portare a tragu, illascinandho in terra, a trebballu coment'e candho si pigat e trantzit cosa grae: nau de s'abba candho proet a meda, portare sa terra a bàsciu / andhare o leare traza traza = a tragu, alliscinendi in terra
Sinonimi e contrari
atrasinai,
istrascinai,
istrisignare,
traginare,
tragai,
tranguai,
trasigare,
trisinare,
trogonai
Frasi
onzunu in sa vida trazat pesantes cadenas ◊ de donos tuos no sias avaru a sos chi patint e sunt in azios, a sos chi trazant sa vida che rughe (P.Casu)◊ comente at próidu, e ca sa terra fit arada, s'abba at totu trazadu
Traduzioni
Francese
traîner,
tirer
Inglese
to drag,
to haul
Spagnolo
arrastrar
Italiano
trascinare,
trainare
Tedesco
schleppen,
nachschleppen.