arrecabài , vrb: recabai Definitzione
su ndhe bogare o tènnere calecuna cosa de unu trebballu, de una faina
Sinònimos e contràrios
acanciare,
balanzare,
bocare,
iscrúfere,
lobrare,
lograi,
otènnere
Ètimu
ctl., spn.
recabar
Tradutziones
Frantzesu
tirer,
toucher
Ingresu
to deduce
Ispagnolu
sacar
Italianu
ricavare
Tedescu
gewinnen.
assorteài , vrb: sortae Definitzione
tirare a sorte, fàere a billetes, a chie tocat tocat
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
tirer au sort
Ingresu
to choose by lot
Ispagnolu
sortear
Italianu
sorteggiare
Tedescu
auslosen.
assusài , vrb Definitzione
migliorare, cambiare in méngius, fintzes artziare is domos faendho àteru pianu
Sinònimos e contràrios
addelantai,
atelentare
/
ammellorai,
impannitziri
Frases
si est assusau su cixiraju maresu: at fatu domus bendendi cíxiri e caramellas ◊ sa fémina sàbia assusat sa domu, sa maca dha destruit ◊ assusit o no assusit, su messaju fait s'alimentu chi serbit po papai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tirer avantage,
tirer profit
Ingresu
to take advantage,
to improve one's own condition
Ispagnolu
mejorar
Italianu
avvantaggiarsi,
migliorare la pròpria condizióne
Tedescu
einen Vorsprung gewinnen.
depèndhere, depèndiri , vrb: atepèndhere,
dipèndhere,
dipèndiri Definitzione
agiummai coment’e pèndhere de ccn. o de calecuna cosa, in su sensu de no èssere desesi a contu suo e duncas de dèpere istare a su chi bolet s'àteru; si narat fintzes in su sensu, foedhandho de cosas, chi si depent a… o chi benint de… (càusa cosa chi dhas faet naschire)/ pps. dipesu, dipéndiu; dipendhet! (nau pruscatotu pro abbétia) = tocat a biri si…
Frases
immoi seu líbberu, no dipendu de nemus ◊ su teracu dipendhet de su mere ◊ de custu filu so bidindhe su cabu ma no de ue dipendhet ◊ cussa detzisione dipendhet de su síndhigu ◊ dèu ti dh'apu promítiu e immoi dipendit totu de tui ◊ sa vida de s'ómini no dipendit de is bènis chi tenit, mancai siat arricu
2.
ses columba depesa dae nóbbiles arratzas ◊ dae su babbu e dae sa mama li est dipesu, si est gai ◊ totu custos benes li sunt dipesos de sa famíllia ◊ tui ses dipéndiu de genti mala! ◊ de su fritu chi at sufridu ndhe li est dipesa una prummonite ◊ custu dannu est dipesu de su malu cabu ◊ su malumore dae ite est dipesu? ◊ de comenti est dipéndiu s'universu no dh’at cumpréndiu nisciunus (C.Marongiu)
3.
dèu gei bollu comporai: dipendit cantu mi fait pagai!
Sambenados e Provèrbios
prb:
tristu e míseru a chie dipendhet de s'àteru!
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
dériver,
tirer
Ingresu
to derive
Ispagnolu
depender,
derivar
Italianu
dipèndere,
derivare,
provenire
Tedescu
abhängen von,
stammen.
disgagiài, disgagiàre , vrb: disgazare Definitzione
illorigàresi, fàere impresse, arrennèscere a fàere sa cosa; mandhàreche a unu, bogarechedhu; iscabbúllere a unu de calecunu óbbrigu
Sinònimos e contràrios
illertire,
iscabbúllere,
sbodhicai
/
dipaciare
/
francare,
isumire
Frases
si no ti disgazas no dha finis mai custa cosa
Ètimu
spn.
desgajar
Tradutziones
Frantzesu
se tirer d'affaire,
se rendre libre
Ingresu
to free oneself,
to extricate oneself,
to let off
Ispagnolu
salir,
liberarse
Italianu
districarsi,
disimpegnarsi,
dispensare
Tedescu
sich befreien,
davonkommen,
befreien (+ Akk).
isparài , vrb: isparare,
sparai Definitzione
betare unu tiru, tirare sa balla o sa càrriga de is armas de fogu; nau de is matas, brotare, apèrrere is ogos bogandho cambos noos (nau prus che àteru de is linnas chi perdent sa fògia in s’ierru); nau de animales, tzucare a cúrrere, currendho, pònnere a cúrrere; nau de gente, essire currendho, mòvere a cúrrere totinduna; nau de unu sorigàgiu, de un’artana, su si tancare a cropu, totinduna
Sinònimos e contràrios
fusilai
/
brotare
/
illorare
Maneras de nàrrere
csn:
isparare a s'isticada = de acanta meda, itl. a bruciapélo; i. minas = fàghere iscopiare sas minas
2.
gighet sos ojos che de madrepella e sa buca che rosa isparendhe ◊ in beranu bona parte de sas àrbures isparant e torrant a crèschere
3.
is cuadhus si funt isparaus a cúrriri ◊ apo paradu su sorigarzu ma no bi at isparadu ◊ su tenedope s'est isparau
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
tirer,
faire feu
Ingresu
to shoot
Ispagnolu
disparar
Italianu
sparare
Tedescu
schießen.
lantarinàre , vrb Definitzione
abantare, su si crèdere tropu
Sinònimos e contràrios
abantai,
bragare,
pazesare,
spallerai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tirer vanité (de),
se vanter (de)
Ingresu
to boast
Ispagnolu
vanagloriarse,
jactarse
Italianu
vanagloriarsi
Tedescu
prahlen.
sortéri 1 , nm Definitzione
donniuna de is personas o cosas chi si depent fàere a billetes, a chie (o su chi) essit, a chie tocat
Tradutziones
Frantzesu
personnes ou choses à tirer au sort
Ingresu
drawing for (lots)
Ispagnolu
lo que va a ser sorteado
Italianu
sorteggiando
Tedescu
durch Los bestimmen.
tiràda , nf: tirara,
tirata Definitzione
su tirare, su tirare a cropu, su fàere a tiradura, a suspidura; tantighedhu de cosa chi si suspit, chi s'ingurtit, e àteru; tretu longu e largu pigau totu pínnigu / t. de pinna = frigada, passada de pinna e singiale iscritu chi lassat a bisura de arraja
Sinònimos e contràrios
tostada
/
sutzada
/
ingullida,
tichedhu,
tirone
/
istirada
Frases
tres amantes pro un'isposa sunt a tiradas de pare ◊ at donau una tirada de funi
2.
mi apo fatu una tirata de custas sigaretas ◊ si allughiat su tzigarru e fachiat tiratas longas ◊ est iscurtu, muconosu e a tiradas de nares ◊ at fatu una tirada de binu
3.
su camminu fiat una bona tirada ◊ una borta eus fatu una tirara a Bidhexidru in Cincuxentus!
4.
arendhe abberiant surcos chi pariant tiradas de pinna
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
action de tirer
Ingresu
pull,
draw,
stretch
Ispagnolu
tirada
Italianu
tirata
Tedescu
Ziehen.
tirài , vrb: tirare Definitzione
fàere fortza pigandho calecuna cosa a tragu po dh'acostire o dha portare a sa matessi bandha inue est su chi dha tirat, o fintzes po dha poderare chentza che dha lassare istesiare, po abbarrare istirada, isprata; tènnere o bogare profetu de calecuna cosa, pigare fintzes in su sensu de istagiare, illimpiare, trantzire; iscúdere o acropare cun calecuna cosa, mescamente a isparadura; andhare a una filada, assimbigiare, àere assimbígiu, agatare prus a géniu; fintzes magiare su ferru abbrigau po dh'istirare; fàere sa vísita po sordau (t. in leva)
Sinònimos e contràrios
tostare,
tragai
/
bocare,
leare,
picare
/
andai,
impunnai,
istrizire,
tocai 1
/
istirai
| ctr.
abbambiai 1
Maneras de nàrrere
csn:
tiraisí a una banda = fràngheresi a un'ala; tirai faci a… = tocare o andhare a cara a…; tirai de réxinis = bogare dae fundhu; tirai a frunda, a passígia, a pedra = iscúdere a frundha, tragare a pedra; tirai costeri = fai tiru costeri, costa costa; tirare in leva, a leva = fàghere sa vísita pro andhare a sordadare; tiràresi de lesorja = gherrendhe o brighendhe, bogare sa lepa a púnghere (o fintzas solu a minetare); istare a tira istratza, a tírami tosta, a su tira tira (tiradira), a tira allena = sempri tirendi, a bortas tirendi, a bortas lassendi andai in su sensu de bolli cosa a iscórriu cun is àterus; tirare a longas, a longu = istare tempus meda, fàghere colare su tempus, istentare; tirai su prétziu = circai de fai pagai de prus su chi si bendit (o de dhu pagai prus baratu); tirai unu tanti (mesura) = èssere unu tantu (mesura) mannu, artu, longu e gai; tirai a sorti = fàghere a billetes, a chie tocat tocat; tirai dinais, sa paga, sa pensioni = leare unu tantu de dinari a paga, a pensione; tirai a su bonu, a su malu = pessare a fàghere bene, a fàghere male; tirai bentu = andhare bentu; in galera tirit! = ancu mai!, no mi ndhe importat!, no est nudha! (pro cosa chi si lassat a pèrdere), andai in galera, in sa furca, innoromala (nadu a frastimu); tirare potografias = leare o fàghere fotografias; tiràrendhe unu dépidu = arrennèsciri a si dhu fai pagai; tirai cun… = andhare de acordu, tiraresila de acordu; tirare sos contos = serrare, assardare, fàghere sos contos
Frases
sos pitzinnos li curriant ifatu tirànneli s'issalledhu dae codhos ◊ illàscali su camu a su poledhu, non bi lu tires meta! ◊ si apiligaiat a sos cànnaos de sas campanas tiranne como custu e como cudhu ◊ non potzu tirai is cambas, de s'istrachímini! ◊ lassa: chi nc'est arrutu ingunis ndi dhu tiru dèu! ◊ si tiras a forte segas sa fune ◊ ant postu su tratore a tirare ◊ est nudha su traballu chi ses fadendu… lah chi depiast andai a tirai fà o cíxiri! ◊ tira a tie, su lentolu, ca ndh'est totu inoghe!
2.
cantu tirat, de pensioni, babbu tuu? ◊ tirandi cuss'isbàlliu chi as fatu! ◊ s'autonomia bera incumentzat difendendi cussu chi est nostu de sa dí chi nasceus e chi nemus si ndi podit tirai de pitzus ◊ sa maista portat is temas e Gesuinu si ndi dhus tirat de is manus ◊ si ndi tirat su berretu ◊ dhoi est s'àliga a tirai a marra ◊ su chi ti dat, su póveru che lu tirat dae sa brente
3.
tira addainanti, tue: deo za sigo! ◊ tira de innòi! ◊ faci aundi est tirau? ◊ tiradiche a intro ca ti cómbido! ◊ cussu est tirandu própiu a innòi ◊ funt partius sena de isciri a cali parti si tirai
4.
aferratu su fusile e picata sa méria, si fit aprontatu a tirare a su cane
5.
est unu colori chi tirat a su biancu, a s'asulu ◊ cussu piciocu tirat a sa ratza de su babbu ◊ fizu màsciu tirat a sa mama, fiza fémina a su babbu ◊ sa muzere tirat prus a sa famíllia de su maridu chi no a sa sua etotu
6.
certas dificurtadis indullint is pipius a tirai mali cun s'iscola ◊ sos connados si la tirant meda de acordu ◊ chin issa fint semper a contu apertu: sos contos los tirabant a fine ◊ amminuja sa preda e lassatila in sa corte fintzas chi ti la chircant, e gai che tiras carchi cosa ◊ in custu tir'istratza de passiones, tortos e resones, fint colaos sos annos ◊ custa cosa tirat dexi palmus ◊ mancu mali ca non nci dh'at tirada a longu meda, sa riunioni!
7.
sos de sa leva noa che sunt in Tàtari, oe, tirendhe
Sambenados e Provèrbios
prb:
dónnia àcua tirat a mari
Tradutziones
Frantzesu
tirer,
pencher,
incliner
Ingresu
to pull,
to be inclined
Ispagnolu
tirar,
sacar,
inclinarse,
tender
Italianu
tirare,
trarre,
propèndere
Tedescu
ziehen,
herausziehen,
neigen.
tragài , vrb: tragare Definitzione
pigare a tragu, a tira / fai su traga traga (giogu) = andhare illascinadho cicios
Sinònimos e contràrios
batire,
carrare,
tranguai,
trazare,
trogonai
Maneras de nàrrere
csn:
tragare a crastu, a pedra = iscúdere a crastu; tragare fogu = tzacare, pònnere o apuntai fogu; tragai is cambas caminendi = caminare a pelea
Frases
sa note che tragat su die ◊ no ti fatzas tragai: movidí! ◊ is carrus tragànt linnàmini e craboni de carriai in su trenu ◊ mi lassamu tragai de sa curiosidadi ◊ is piciocas iant tragau giarra a cofas ◊ su tiau nci dh'at tragau a s'inferru ◊ chi dhoi andat su babbu ndi dha tragat peri a tira! ◊ cudhos iscrapones fuint diasi mannos chi no dhos podiat tragare ◊ su binzarzu dh'ant presu cun sagones e tragau a bidha tira tira ◊ si ch'est andhau de domo tragandhosi unu matzucu a ifatu
Ètimu
ltn.
*trahicare
Tradutziones
Frantzesu
tirer,
traîner
Ingresu
to pull,
to tow,
to drag
Ispagnolu
arrastrar
Italianu
tirare,
trainare,
trascinare
Tedescu
ziehen,
schleppen.
trazàre , vrb Definitzione
andhare, pigare o portare a tragu, illascinandho in terra, a trebballu coment'e candho si pigat e trantzit cosa grae: nau de s'abba candho proet a meda, portare sa terra a bàsciu / andhare o leare traza traza = a tragu, alliscinendi in terra
Sinònimos e contràrios
atrasinai,
istrascinai,
istrisignare,
traginare,
tragai,
tranguai,
trasigare,
trisinare,
trogonai
Frases
onzunu in sa vida trazat pesantes cadenas ◊ de donos tuos no sias avaru a sos chi patint e sunt in azios, a sos chi trazant sa vida che rughe (P.Casu)◊ comente at próidu, e ca sa terra fit arada, s'abba at totu trazadu
Tradutziones
Frantzesu
traîner,
tirer
Ingresu
to drag,
to haul
Ispagnolu
arrastrar
Italianu
trascinare,
trainare
Tedescu
schleppen,
nachschleppen.