ammascarài , vrb Definizione
imbrutare de mascara, de tzintziedhu; arrennegare meda, fàere niedhu o pèrdere sa bisura po s'arrennegu: nau de su tempus, isconciare, fàere tempus malu
Sinonimi e contrari
intentiedhare
2.
si mi lassas ammascarai ti dh'ongu dèu, su tanti!…◊ dh'apu bia ammascarara…, fiat cosa de timi! ◊ candu si ammàscarat su mari, balla, gi est cosa de dhui acostai!…
3.
chi mi bit ammascarau, bai ca su piciochedhu nc'istupat debressi!
Etimo
ctl.
(en)mascarar
Traduzioni
Francese
se farder outrageusement
Inglese
to soil oneself,
to make up in an overdone way (oneself)
Spagnolo
repintarse,
enfadarse mucho
Italiano
imbrattarsi,
truccarsi in mòdo esagerato
Tedesco
sich übermäßig schminken.
ammascherài , vrb: mascarare* Definizione
bestire a màschera, divertire a carrasegare bestios a màschera; fàere fintas, passare po un'àteru o una cosa po un'àtera; nau de su tempus, fàere malu
Sinonimi e contrari
caratzare,
carotare,
trusare
/
bovare,
disfalsai
3.
si su tempus si ammàscherat, de innòi tocat a si fuiri!
Traduzioni
Francese
se déguiser
Inglese
to disguise oneself
Spagnolo
disfrazarse
Italiano
travestirsi
Tedesco
sich verkleiden.
ansiài , vrb: ansiare Definizione
provare ansa, sufrire s'ansa, istare in ansas
Traduzioni
Francese
s'affliger,
se tourmenter
Inglese
to afflict oneself,
to be tormented
Spagnolo
afligirse
Italiano
afflìggersi,
tormentarsi
Tedesco
sich quälen.
aostàre , vrb Definizione
su si aguantare, su si poderare o fàere a mancu de fàere, de nàrrere, de pigare una cosa
Sinonimi e contrari
astèniri,
retènnere
Frasi
mi ndhe aosto fintzas de faedhare (G.Ruju)◊ mi aosto de l'abbojare
Etimo
ltn.
obstare
Traduzioni
Francese
se priver,
s'abstenir
Inglese
to deprive oneself
Spagnolo
privarse,
abstenerse
Italiano
privarsi,
astenersi,
evitare
Tedesco
entbehren,
sich abhalten,
vermeiden.
apatài , vrb: aplatare,
apratae,
apratai,
piatare Definizione
su si pònnere bàscios bàscios, abbasciaos cun is cambas pinnigadas coment'e cicios in is carrones, fintzes solu su si pònnere (nau de bobboi chi bolat, de pigiones); pònnere coment'e cuaos
Sinonimi e contrari
abbibbirinai,
apimpirinare,
aprapiedhai,
pònnere,
sterriedhai
/
aclisare,
acuae,
cuerrai,
frànghere,
istichire
Frasi
si est apatada coment'e una pudha ◊ su pilloni si apatat in s'àrburi ◊ un'istria si est apatada suba de una mata ◊ s'astronavi si est apatada in terra ◊ fiat apatau in sa sillieta ◊ chi podis, beni tui a su noti: beni apata apata! (F.Cocci)◊ s'abi no si apatat in su frori sicau ◊ sa musca si apatat in logu brutu
3.
gomai no tenit ancora fillus: tocat chi s'isturru si torrit a apatai!…
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
se blotir,
se tapir
Inglese
to conceal oneself,
to crouch (down)
Spagnolo
agazaparse,
acurrucarse
Italiano
accovacciarsi,
appiattarsi,
acquattare
Tedesco
sich zusammenkauern,
sich verstecken.
apentàre , vrb Definizione
fàere cosas cun apentu, cun passione (trebballu o àteru), ma fintzes giogare; pigare calecunu bucone po asseliare su fàmene, papare
Sinonimi e contrari
apassionare,
apinniocare,
indeletare,
intertènnere
Frasi
mancari mi apente in su pensare, sena risposta addurat cussu tou lagrimare (A.Pes)◊ s'abe si apentat a fàghere su mele ◊ mi apento a iscríere ◊ a sos zogos si bi apentant sos mannos puru ◊ cudhu massaju no ischiat apentare criatura ◊ ti mi astringhes a sinu e mi carignas, mi nínnigas, mi cantas e mi apentas (G.Sini)◊ deo, sa rosa mia, si la tenia in manu mi la tia apentare!
2.
sas béstias si apentabant de lustínchinu, de rubu e de turgusa (G.Piga)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'appliquer
Inglese
to apply oneself
Spagnolo
aplicarse,
deleitarse
Italiano
applicarsi,
dilettarsi
Tedesco
sich hingeben,
sich aus Liebhaberei beschäftigen.
apigài , vrb rfl: aprigae,
aprigai,
aprigare Definizione
su si pònnere in aprigu, asuta o in pinna de calecuna cosa po no s’isciúndhere, no pigare sole, bentu o àteru de istrobbosu; fintzes su si arrangiare in calecuna àtera dificurtade; giare amparu / aprigaisí a ccn. = cricare, pedire agiudu a calecunu
Sinonimi e contrari
abbigare 1,
aggrundhare,
apaltare,
apogiai,
arrociare,
arrundhare,
crancare,
frànghere,
oprigai
/
amparai
Frasi
candho proet si aprigat in calecunu precone ◊ mi seu apigau de s'àcua ◊ no dhoi fiant matas po umbra aundi si aprigai ◊ cun cussu tempus mau si seis aprigaus in caincunu logu? ◊ arratza de temporada, no iscidiaus innui si aprigai! ◊ sa genti, ispramada ca is sordaus fiant isparendi, at iscapau a cúrriri po si aprigai ◊ donniunu si aprigat po sole o po s’abba ◊ su pastore aprigàt is brebès aintru de su nuraghe
2.
nisciunus mi agiudat: no isciu prus aundi mi aprigai! ◊ cussu si no iscit ite fàere si aprigat a s'italianu! ◊ a s'ora de su bisóngiu si aprigànt a issa
3.
giai chi podeis tantu, aprigai su cristianu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'abriter
Inglese
to protect oneself
Spagnolo
ampararse
Italiano
ripararsi,
rifugiarsi
Tedesco
sich flüchten.
apogiài, apogiàre , vrb: apogliai,
apollai,
apozare Definizione
su si pònnere o istare asuta de un'aprigu, asuta o aintru de calecuna cosa o logu po s’iscabbúllere de s'abba o de àteru chi podet fàere male o istrobbu; giare agiudu e, in cobertantza, un’ispinta po otènnere calecuna cosa no própriu meritada, a praxere; si narat fintzes in su sensu de istare in asséliu, firmos, pausandho
Sinonimi e contrari
abbigare 1,
aggrundhare,
apaltare,
apigai,
arrociare,
arrundhare,
crancare,
frànghere
/
acobiai,
amparai,
apojai,
assebiai,
assussegai
Frasi
a inue su póveru si apozat daghi no at inue si apozare? ◊ no podindhe in sa pinneta mi apozo in d-unu chercu! ◊ cussos pecos sont acuconaos dae su fritu apozaos inue bi at corcadorza ◊ ti fuent fizos tuos pro chircare sidhados aterue, apozados a upas de tristesa
3.
apolladí, ca mi fais pigai fúrrius de conca! (M.A.Cappai)◊ su pentzamentu no mi at lassau apollai in totu noti!◊ si tenit sonnu giai si apògliat!◊ cussos tzérrios no lassant apogiare a nemos in biginau!◊ connada mia iat basau su nebodedhu e si fut apollada inguni, istrantaxa, incillia e muda
Etimo
itl.
appoggiare
Traduzioni
Francese
s'abriter,
se protéger
Inglese
to protect oneself
Spagnolo
refugiarse,
ampararse
Italiano
ripararsi,
protèggere
Tedesco
sich flüchten,
beschützen.
assacarràre , vrb Definizione
carragiare bene de o cun ccn. cosa, nau fintzes in su sensu de pònnere apitzu o carrigare calecuna cosa a tropu
Sinonimi e contrari
acarragiai,
aciocai,
acuguzare,
assacarronare,
cratzai
/
fizire
| ctr.
iscarragiare
Frasi
sa fàuna assacarrat e caentat ◊ assacarrada de lana dormis a sonnu isoltu (Z.Deriu)◊ preparesint una chea, che ponzesint sa morta e l'assacarresint de terra ◊ badhes e montígios si sunt assacarrendhe d'erva ◊ chi s'abba de su batizu l'assacarret de lughe!
2.
malannu chi los assacarret! ◊ malasorte chi lis assacarret sos ossos! ◊ puite dh'azis assacarrada de sale cust'insalada?!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se couvrir davantage
Inglese
to cover oneself warmly (up)
Spagnolo
cubrir,
cubrirse bien
Italiano
coprire,
coprirsi mólto
Tedesco
bedecken,
sich gut anziehen.
assupríre , vrb: suprire* Definizione
lòmpere a unu logu, lòmpere cun sa manu a una cosa, giare a pitzu a unu o a calecuna cosa (po fàere trebballu, atripare, furare o àteru); batire cosa, bènnere de cosa; contivigiare, fàere calecuna cosa; giare, aporrire
Sinonimi e contrari
acodie,
arrivire,
ciòmpere,
cròmpere,
lòmpere
/
agiudai,
batire,
donai,
frunire
| ctr.
andai,
tocai 1
Frasi
no bi assuprimus a fagher dinari gai meda pro cussa còmpora ◊ a ite ora assuprides a bidha? ◊ in cussu bi at assupridu zente e barigada mi che est s'ora ◊ tropu in artu est cussa cosa e dae terra no assupro a la leare ◊ si ti assupro a fuste ti ponzo in tàulas de letu! ◊ li sunt assupridos a lu mazare, ca l'ant agatadu solu
2.
in cudhu tempus de bisonzu issos mi ant assupridu ◊ dinari a nois no nos ndhe assuprit dae logu perunu
3.
sas notíscias de s'argumentu mi las at assupridas tia Cubeddu de S'Ulumedu (G.Addis)
Traduzioni
Francese
survenir
Inglese
to arrive,
to throw oneself
Spagnolo
sobrevenir,
lanzarse
Italiano
sopraggiùngere,
avventarsi
Tedesco
überraschend kommen.
atraudhàe , vrb Definizione
su si calare coment'e istrecandhosi, po orruta o cropu
Traduzioni
Francese
s'affaisser
Inglese
to upset oneself
Spagnolo
desplomarse
Italiano
accasciarsi
Tedesco
zusammenbrechen.
atrimpanàre , vrb Definizione
fàere is timpanzos mannos, prenos, in su sensu de papare e tzatzare meda
Sinonimi e contrari
abbentruscare,
abbidhiai,
abbiscarzare,
abbudagare,
abbudhescare,
abbuzare,
atatamacare,
imbrentai,
sgagliubbai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se rassasier
Inglese
to shiff oneself
Spagnolo
hartar
Italiano
satollarsi
Tedesco
sich sättigen.
atzurríre , vrb Definizione
lòmpere, giare o pònnere is manos apitzu a ccn.; pigare a atzúrridos
Sinonimi e contrari
afarcai,
botzicare,
intriglire,
tzurricare
/
afrontai,
agiostrare,
atzuridare,
cadojare,
iscamurriare,
rumbicare
Frasi
est unu cane chi si atzurrit deretu a su furisteri ◊ Pepedhu perdeit su sentidu, atzurreit su mastru de linna e ambos si mazeint che sa fae (G.Addis)
Traduzioni
Francese
se jeter,
se lancer
Inglese
to throw oneself
Spagnolo
lanzarse
Italiano
avventarsi
Tedesco
sich stürzen.
bindicàre, bindigàre , vrb rfl: vennicare Definizione
pagaresindhe de mala manera de unu dannu, de un'ofesa
Sinonimi e contrari
vengai,
vinghitare
Frasi
si ndhe sunt bindicaos
Etimo
itl.
vendicare
Traduzioni
Francese
se venger
Inglese
to revenge oneself
Spagnolo
vengarse
Italiano
vendicarsi
Tedesco
sich rächen.
bischitzàre , vrb Definizione
istare a brullas e a giogu
Sinonimi e contrari
abbrengulare,
bebberecare,
ciogare,
giochitare,
imbalai,
ingiogaciai
Etimo
itl.
bischizzare
Traduzioni
Francese
s'amuser
Inglese
to amuse oneself
Spagnolo
divertirse,
entretenerse
Italiano
trastullarsi
Tedesco
sich unterhalten.
botzicàre , vrb rfl Definizione
lòmpere a pitzu a unu po dhi fàere male
Sinonimi e contrari
afarcai,
allupiri,
atzurrire,
intriglire
/
carriai
Frasi
si li sunt botzicaos sos canes ◊ sa martinica si li est botzicada a supra e li at irbinarjau sas bestes
2.
issu ligabat a pisíliche sas ballizas e si las botzicabat a pala
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se jeter (sur),
se lancer (sur)
Inglese
to throw oneself
Spagnolo
abalanzarse
Italiano
avventarsi
Tedesco
sich stürzen.
cardampulài , vrb Definizione
rfl., ispassiare, pigare passatempos, istare in giru
Frasi
sa scialema de is annus chi floressint si at a fai istrumbu de is dis brebèscias chi no as a podi cardampulai ◊ tui cardàmpulas e giogas: ses bona feti po cardampulai?
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'amuser,
intriguer
Inglese
to amuse oneself
Spagnolo
divertirse
Italiano
trastullarsi,
trescare
Tedesco
trödeln.
casilàre , vrb Definizione
trebballare chentza s'immarrire meda, a pagu; fàere arrespàrmiu
Sinonimi e contrari
palpare
/
avitare
Frasi
in su traballu s'imbolat a boinu: no si càsilat a nudha! (G.Ruju)
2.
su casiladu est totu gualanzu ◊ s'impresa at muntesu trabagliendhe sos giòvanos chi no ant famíllia, ca cun cussos càsilat dinaris
Traduzioni
Francese
se ménager
Inglese
to spare oneself
Spagnolo
ahorrar fuerzas
Italiano
risparmiarsi
Tedesco
sich schonen.
cruvennàre , vrb: culvenare,
cuverenare,
cuvrenare,
cuvrennare Definizione
tènnere a contu a manera de no àere dannu, de no pigare fritu o àteru male, giare educatzione a is fígios; cricare de cuare a ccn. o ccn. cosa a manera chi no si biat, chi no s'ischípiat chie dh'at fata
Sinonimi e contrari
cuberrare*,
resguardaisí
Frasi
ispero chi laghinza e madrigadu suta a pastore bonu ti culvenes ◊ sos pitzinnos, si ti ndhe pesas tue, no ti podent istare cuvrennados: cantu isto in linna, istàdebbos colcados! (G.Marras)◊ fimus iscultzos e male cuverenados, ma no bidiamus s'ora de ciogare ◊ candho proet cun ite bos cuvrenades?
2.
in sa gruta culvenamos luego sos regalos ◊ est cuverenada in sinu de sa natura
3.
sos inimicos nostros fint prontos a lu costodire e a lu cruvennare pro s'issàssinu chi aviat fatu a nois ◊ s'irballu l'aiat fatu su mastru, ma pro cuvrenare a isse ant dadu sa curpa a nois
Traduzioni
Francese
se préserver
Inglese
to take care of oneself
Spagnolo
cuidarse
Italiano
riguardarsi
Tedesco
sich schonen.
desèi , avb: desesi (desèsi,
desési)
disesi Definizione
de sesi: sentza s'agiudu de nemos, a solu (s'impreat cun css. persona e númeru: camino, caminas, caminat, caminamus, caminades, caminant desesi), chentza chi nesciunu si dh'apat cumandhau / lassare a unu desesi = lassàrelu istare, lassaidhu a pèrdiri
Sinonimi e contrari
isseissè,
passei,
peresè,
perisse
/
cdh. daparedhu
Frasi
no bastat ca su soli intrat desesi dh'as artziau s'aliotu puru! ◊ desesi si che isparant sos cannones!… (C.Buttu)◊ is cincuanta francus po su cínema mama mi dhus donàt desèi
2.
lassàelu desesi: no bos segheraes chi est nighedhu de cantu est cotu?! ◊ làssalos desesi: no los sigas a intriscare! ◊ làssami desesi, no so in chirca de zogos! ◊ cussa cosa la fato desesi, chentza chi mi fortzet neune
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
spontanément
Inglese
by oneself,
spontaneously
Spagnolo
de por si,
solo
Italiano
da sé,
spontaneaménte
Tedesco
allein,
spontan.