ammascarài , vrb Definitzione
imbrutare de mascara, de tzintziedhu; arrennegare meda, fàere niedhu o pèrdere sa bisura po s'arrennegu: nau de su tempus, isconciare, fàere tempus malu
Sinònimos e contràrios
intentiedhare
2.
si mi lassas ammascarai ti dh'ongu dèu, su tanti!…◊ dh'apu bia ammascarara…, fiat cosa de timi! ◊ candu si ammàscarat su mari, balla, gi est cosa de dhui acostai!…
3.
chi mi bit ammascarau, bai ca su piciochedhu nc'istupat debressi!
Ètimu
ctl.
(en)mascarar
Tradutziones
Frantzesu
se farder outrageusement
Ingresu
to soil oneself,
to make up in an overdone way (oneself)
Ispagnolu
repintarse,
enfadarse mucho
Italianu
imbrattarsi,
truccarsi in mòdo esagerato
Tedescu
sich übermäßig schminken.
ammascherài , vrb: mascarare* Definitzione
bestire a màschera, divertire a carrasegare bestios a màschera; fàere fintas, passare po un'àteru o una cosa po un'àtera; nau de su tempus, fàere malu
Sinònimos e contràrios
caratzare,
carotare,
trusare
/
bovare,
disfalsai
3.
si su tempus si ammàscherat, de innòi tocat a si fuiri!
Tradutziones
Frantzesu
se déguiser
Ingresu
to disguise oneself
Ispagnolu
disfrazarse
Italianu
travestirsi
Tedescu
sich verkleiden.
ansiài , vrb: ansiare Definitzione
provare ansa, sufrire s'ansa, istare in ansas
Tradutziones
Frantzesu
s'affliger,
se tourmenter
Ingresu
to afflict oneself,
to be tormented
Ispagnolu
afligirse
Italianu
afflìggersi,
tormentarsi
Tedescu
sich quälen.
aostàre , vrb Definitzione
su si aguantare, su si poderare o fàere a mancu de fàere, de nàrrere, de pigare una cosa
Sinònimos e contràrios
astèniri,
retènnere
Frases
mi ndhe aosto fintzas de faedhare (G.Ruju)◊ mi aosto de l'abbojare
Ètimu
ltn.
obstare
Tradutziones
Frantzesu
se priver,
s'abstenir
Ingresu
to deprive oneself
Ispagnolu
privarse,
abstenerse
Italianu
privarsi,
astenersi,
evitare
Tedescu
entbehren,
sich abhalten,
vermeiden.
apatài , vrb: aplatare,
apratae,
apratai,
piatare Definitzione
su si pònnere bàscios bàscios, abbasciaos cun is cambas pinnigadas coment'e cicios in is carrones, fintzes solu su si pònnere (nau de bobboi chi bolat, de pigiones); pònnere coment'e cuaos
Sinònimos e contràrios
abbibbirinai,
apimpirinare,
aprapiedhai,
pònnere,
sterriedhai
/
aclisare,
acuae,
cuerrai,
frànghere,
istichire
Frases
si est apatada coment'e una pudha ◊ su pilloni si apatat in s'àrburi ◊ un'istria si est apatada suba de una mata ◊ s'astronavi si est apatada in terra ◊ fiat apatau in sa sillieta ◊ chi podis, beni tui a su noti: beni apata apata! (F.Cocci)◊ s'abi no si apatat in su frori sicau ◊ sa musca si apatat in logu brutu
3.
gomai no tenit ancora fillus: tocat chi s'isturru si torrit a apatai!…
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
se blotir,
se tapir
Ingresu
to conceal oneself,
to crouch (down)
Ispagnolu
agazaparse,
acurrucarse
Italianu
accovacciarsi,
appiattarsi,
acquattare
Tedescu
sich zusammenkauern,
sich verstecken.
apentàre , vrb Definitzione
fàere cosas cun apentu, cun passione (trebballu o àteru), ma fintzes giogare; pigare calecunu bucone po asseliare su fàmene, papare
Sinònimos e contràrios
apassionare,
apinniocare,
indeletare,
intertènnere
Frases
mancari mi apente in su pensare, sena risposta addurat cussu tou lagrimare (A.Pes)◊ s'abe si apentat a fàghere su mele ◊ mi apento a iscríere ◊ a sos zogos si bi apentant sos mannos puru ◊ cudhu massaju no ischiat apentare criatura ◊ ti mi astringhes a sinu e mi carignas, mi nínnigas, mi cantas e mi apentas (G.Sini)◊ deo, sa rosa mia, si la tenia in manu mi la tia apentare!
2.
sas béstias si apentabant de lustínchinu, de rubu e de turgusa (G.Piga)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
s'appliquer
Ingresu
to apply oneself
Ispagnolu
aplicarse,
deleitarse
Italianu
applicarsi,
dilettarsi
Tedescu
sich hingeben,
sich aus Liebhaberei beschäftigen.
apigài , vrb rfl: aprigae,
aprigai,
aprigare Definitzione
su si pònnere in aprigu, asuta o in pinna de calecuna cosa po no s’isciúndhere, no pigare sole, bentu o àteru de istrobbosu; fintzes su si arrangiare in calecuna àtera dificurtade; giare amparu / aprigaisí a ccn. = cricare, pedire agiudu a calecunu
Sinònimos e contràrios
abbigare 1,
aggrundhare,
apaltare,
apogiai,
arrociare,
arrundhare,
crancare,
frànghere,
oprigai
/
amparai
Frases
candho proet si aprigat in calecunu precone ◊ mi seu apigau de s'àcua ◊ no dhoi fiant matas po umbra aundi si aprigai ◊ cun cussu tempus mau si seis aprigaus in caincunu logu? ◊ arratza de temporada, no iscidiaus innui si aprigai! ◊ sa genti, ispramada ca is sordaus fiant isparendi, at iscapau a cúrriri po si aprigai ◊ donniunu si aprigat po sole o po s’abba ◊ su pastore aprigàt is brebès aintru de su nuraghe
2.
nisciunus mi agiudat: no isciu prus aundi mi aprigai! ◊ cussu si no iscit ite fàere si aprigat a s'italianu! ◊ a s'ora de su bisóngiu si aprigànt a issa
3.
giai chi podeis tantu, aprigai su cristianu!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
s'abriter
Ingresu
to protect oneself
Ispagnolu
ampararse
Italianu
ripararsi,
rifugiarsi
Tedescu
sich flüchten.
apogiài, apogiàre , vrb: apogliai,
apollai,
apozare Definitzione
su si pònnere o istare asuta de un'aprigu, asuta o aintru de calecuna cosa o logu po s’iscabbúllere de s'abba o de àteru chi podet fàere male o istrobbu; giare agiudu e, in cobertantza, un’ispinta po otènnere calecuna cosa no própriu meritada, a praxere; si narat fintzes in su sensu de istare in asséliu, firmos, pausandho
Sinònimos e contràrios
abbigare 1,
aggrundhare,
apaltare,
apigai,
arrociare,
arrundhare,
crancare,
frànghere
/
acobiai,
amparai,
apojai,
assebiai,
assussegai
Frases
a inue su póveru si apozat daghi no at inue si apozare? ◊ no podindhe in sa pinneta mi apozo in d-unu chercu! ◊ cussos pecos sont acuconaos dae su fritu apozaos inue bi at corcadorza ◊ ti fuent fizos tuos pro chircare sidhados aterue, apozados a upas de tristesa
3.
apolladí, ca mi fais pigai fúrrius de conca! (M.A.Cappai)◊ su pentzamentu no mi at lassau apollai in totu noti!◊ si tenit sonnu giai si apògliat!◊ cussos tzérrios no lassant apogiare a nemos in biginau!◊ connada mia iat basau su nebodedhu e si fut apollada inguni, istrantaxa, incillia e muda
Ètimu
itl.
appoggiare
Tradutziones
Frantzesu
s'abriter,
se protéger
Ingresu
to protect oneself
Ispagnolu
refugiarse,
ampararse
Italianu
ripararsi,
protèggere
Tedescu
sich flüchten,
beschützen.
assacarràre , vrb Definitzione
carragiare bene de o cun ccn. cosa, nau fintzes in su sensu de pònnere apitzu o carrigare calecuna cosa a tropu
Sinònimos e contràrios
acarragiai,
aciocai,
acuguzare,
assacarronare,
cratzai
/
fizire
| ctr.
iscarragiare
Frases
sa fàuna assacarrat e caentat ◊ assacarrada de lana dormis a sonnu isoltu (Z.Deriu)◊ preparesint una chea, che ponzesint sa morta e l'assacarresint de terra ◊ badhes e montígios si sunt assacarrendhe d'erva ◊ chi s'abba de su batizu l'assacarret de lughe!
2.
malannu chi los assacarret! ◊ malasorte chi lis assacarret sos ossos! ◊ puite dh'azis assacarrada de sale cust'insalada?!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se couvrir davantage
Ingresu
to cover oneself warmly (up)
Ispagnolu
cubrir,
cubrirse bien
Italianu
coprire,
coprirsi mólto
Tedescu
bedecken,
sich gut anziehen.
assupríre , vrb: suprire* Definitzione
lòmpere a unu logu, lòmpere cun sa manu a una cosa, giare a pitzu a unu o a calecuna cosa (po fàere trebballu, atripare, furare o àteru); batire cosa, bènnere de cosa; contivigiare, fàere calecuna cosa; giare, aporrire
Sinònimos e contràrios
acodie,
arrivire,
ciòmpere,
cròmpere,
lòmpere
/
agiudai,
batire,
donai,
frunire
| ctr.
andai,
tocai 1
Frases
no bi assuprimus a fagher dinari gai meda pro cussa còmpora ◊ a ite ora assuprides a bidha? ◊ in cussu bi at assupridu zente e barigada mi che est s'ora ◊ tropu in artu est cussa cosa e dae terra no assupro a la leare ◊ si ti assupro a fuste ti ponzo in tàulas de letu! ◊ li sunt assupridos a lu mazare, ca l'ant agatadu solu
2.
in cudhu tempus de bisonzu issos mi ant assupridu ◊ dinari a nois no nos ndhe assuprit dae logu perunu
3.
sas notíscias de s'argumentu mi las at assupridas tia Cubeddu de S'Ulumedu (G.Addis)
Tradutziones
Frantzesu
survenir
Ingresu
to arrive,
to throw oneself
Ispagnolu
sobrevenir,
lanzarse
Italianu
sopraggiùngere,
avventarsi
Tedescu
überraschend kommen.
atraudhàe , vrb Definitzione
su si calare coment'e istrecandhosi, po orruta o cropu
Tradutziones
Frantzesu
s'affaisser
Ingresu
to upset oneself
Ispagnolu
desplomarse
Italianu
accasciarsi
Tedescu
zusammenbrechen.
atrimpanàre , vrb Definitzione
fàere is timpanzos mannos, prenos, in su sensu de papare e tzatzare meda
Sinònimos e contràrios
abbentruscare,
abbidhiai,
abbiscarzare,
abbudagare,
abbudhescare,
abbuzare,
atatamacare,
imbrentai,
sgagliubbai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se rassasier
Ingresu
to shiff oneself
Ispagnolu
hartar
Italianu
satollarsi
Tedescu
sich sättigen.
atzurríre , vrb Definitzione
lòmpere, giare o pònnere is manos apitzu a ccn.; pigare a atzúrridos
Sinònimos e contràrios
afarcai,
botzicare,
intriglire,
tzurricare
/
afrontai,
agiostrare,
atzuridare,
cadojare,
iscamurriare,
rumbicare
Frases
est unu cane chi si atzurrit deretu a su furisteri ◊ Pepedhu perdeit su sentidu, atzurreit su mastru de linna e ambos si mazeint che sa fae (G.Addis)
Tradutziones
Frantzesu
se jeter,
se lancer
Ingresu
to throw oneself
Ispagnolu
lanzarse
Italianu
avventarsi
Tedescu
sich stürzen.
bindicàre, bindigàre , vrb rfl: vennicare Definitzione
pagaresindhe de mala manera de unu dannu, de un'ofesa
Sinònimos e contràrios
vengai,
vinghitare
Frases
si ndhe sunt bindicaos
Ètimu
itl.
vendicare
Tradutziones
Frantzesu
se venger
Ingresu
to revenge oneself
Ispagnolu
vengarse
Italianu
vendicarsi
Tedescu
sich rächen.
bischitzàre , vrb Definitzione
istare a brullas e a giogu
Sinònimos e contràrios
abbrengulare,
bebberecare,
ciogare,
giochitare,
imbalai,
ingiogaciai
Ètimu
itl.
bischizzare
Tradutziones
Frantzesu
s'amuser
Ingresu
to amuse oneself
Ispagnolu
divertirse,
entretenerse
Italianu
trastullarsi
Tedescu
sich unterhalten.
botzicàre , vrb rfl Definitzione
lòmpere a pitzu a unu po dhi fàere male
Sinònimos e contràrios
afarcai,
allupiri,
atzurrire,
intriglire
/
carriai
Frases
si li sunt botzicaos sos canes ◊ sa martinica si li est botzicada a supra e li at irbinarjau sas bestes
2.
issu ligabat a pisíliche sas ballizas e si las botzicabat a pala
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se jeter (sur),
se lancer (sur)
Ingresu
to throw oneself
Ispagnolu
abalanzarse
Italianu
avventarsi
Tedescu
sich stürzen.
cardampulài , vrb Definitzione
rfl., ispassiare, pigare passatempos, istare in giru
Frases
sa scialema de is annus chi floressint si at a fai istrumbu de is dis brebèscias chi no as a podi cardampulai ◊ tui cardàmpulas e giogas: ses bona feti po cardampulai?
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
s'amuser,
intriguer
Ingresu
to amuse oneself
Ispagnolu
divertirse
Italianu
trastullarsi,
trescare
Tedescu
trödeln.
casilàre , vrb Definitzione
trebballare chentza s'immarrire meda, a pagu; fàere arrespàrmiu
Sinònimos e contràrios
palpare
/
avitare
Frases
in su traballu s'imbolat a boinu: no si càsilat a nudha! (G.Ruju)
2.
su casiladu est totu gualanzu ◊ s'impresa at muntesu trabagliendhe sos giòvanos chi no ant famíllia, ca cun cussos càsilat dinaris
Tradutziones
Frantzesu
se ménager
Ingresu
to spare oneself
Ispagnolu
ahorrar fuerzas
Italianu
risparmiarsi
Tedescu
sich schonen.
cruvennàre , vrb: culvenare,
cuverenare,
cuvrenare,
cuvrennare Definitzione
tènnere a contu a manera de no àere dannu, de no pigare fritu o àteru male, giare educatzione a is fígios; cricare de cuare a ccn. o ccn. cosa a manera chi no si biat, chi no s'ischípiat chie dh'at fata
Sinònimos e contràrios
cuberrare*,
resguardaisí
Frases
ispero chi laghinza e madrigadu suta a pastore bonu ti culvenes ◊ sos pitzinnos, si ti ndhe pesas tue, no ti podent istare cuvrennados: cantu isto in linna, istàdebbos colcados! (G.Marras)◊ fimus iscultzos e male cuverenados, ma no bidiamus s'ora de ciogare ◊ candho proet cun ite bos cuvrenades?
2.
in sa gruta culvenamos luego sos regalos ◊ est cuverenada in sinu de sa natura
3.
sos inimicos nostros fint prontos a lu costodire e a lu cruvennare pro s'issàssinu chi aviat fatu a nois ◊ s'irballu l'aiat fatu su mastru, ma pro cuvrenare a isse ant dadu sa curpa a nois
Tradutziones
Frantzesu
se préserver
Ingresu
to take care of oneself
Ispagnolu
cuidarse
Italianu
riguardarsi
Tedescu
sich schonen.
desèi , avb: desesi (desèsi,
desési)
disesi Definitzione
de sesi: sentza s'agiudu de nemos, a solu (s'impreat cun css. persona e númeru: camino, caminas, caminat, caminamus, caminades, caminant desesi), chentza chi nesciunu si dh'apat cumandhau / lassare a unu desesi = lassàrelu istare, lassaidhu a pèrdiri
Sinònimos e contràrios
isseissè,
passei,
peresè,
perisse
/
cdh. daparedhu
Frases
no bastat ca su soli intrat desesi dh'as artziau s'aliotu puru! ◊ desesi si che isparant sos cannones!… (C.Buttu)◊ is cincuanta francus po su cínema mama mi dhus donàt desèi
2.
lassàelu desesi: no bos segheraes chi est nighedhu de cantu est cotu?! ◊ làssalos desesi: no los sigas a intriscare! ◊ làssami desesi, no so in chirca de zogos! ◊ cussa cosa la fato desesi, chentza chi mi fortzet neune
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
spontanément
Ingresu
by oneself,
spontaneously
Ispagnolu
de por si,
solo
Italianu
da sé,
spontaneaménte
Tedescu
allein,
spontan.