abriàre , vrb Definizione
dhu narant de su porcu chi a fortza de arratzare male si che faet coment'e a sirbone, si che arestat de arratza
Sinonimi e contrari
aferare,
agrestare,
arruarzare,
eremire,
imburdiri
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
devenir sauvage
Inglese
to grow wild
Spagnolo
volverse salvaje el cerdo
Italiano
inselvatichirsi
Tedesco
verwildern.
aconconàre , vrb rfl Definizione
coment'e pigare a sonnu, fintzes dormire meda
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'engourdir
Inglese
to grow numb
Spagnolo
adormecerse
Italiano
intorpidirsi
Tedesco
einschlafen (gefühllos werden).
addegadiàre , vrb Definizione
fàere a tegadia, fodhe de sa pruna ortitza, chi no ammadurat s'ossu e abbarrat coment'e una tega, buida in mesu, modhe, e apustis si sicat deunudotu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rabougrir
Inglese
to grow badly (said about fruit or plants)
Spagnolo
zocatearse,
apestarse
Italiano
imbozzacchire
Tedesco
einschrumpfen.
aferàre , vrb Definizione
su si fàere a fera, arestare
Sinonimi e contrari
abriare,
agrestare,
arruarzare,
eremire,
imburdiri
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
devenir sauvage
Inglese
to grow wild
Spagnolo
volverse salvaje
Italiano
inselvatichirsi
Tedesco
verwildern.
aggruncídu , pps, agt Definizione
de aggruncire; chi est fatu a unu túturu de su fritu
Sinonimi e contrari
ateterighedhadu,
intinirau,
sfrigiorau
2.
nàrami ite as àpidu, Antioga: totu aggruncida pares e maltrata!
Traduzioni
Francese
transi
Inglese
to grow numb
Spagnolo
entumecido
Italiano
intirizzito
Tedesco
erstarrt.
ammaculiàre , vrb rfl Definizione
dormire, pigare sonnu
Sinonimi e contrari
abeliari,
aggalenare,
apisulinare,
assograi,
ingalenare
/
acalamai,
ammadainare
Frasi
mi so ammaculiadu in sa cadrea a tretos de ndhe rúere!
Traduzioni
Francese
s'assoupir
Inglese
to grow sleepy
Spagnolo
adormecer
Italiano
assopirsi
Tedesco
einschlummern.
ammatucàe, ammatucài , vrb Definizione
fàere a matucu, a mannu, fintzes fàere crèschere
Sinonimi e contrari
crèschere,
immannitare
Frasi
immoi, candu ammatucant dhis còmporant su motorinu, a is fillus! ◊ a piticu fut donau a su giogu, ma comenti est ammatuchendi est prus sériu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grandir,
bien pousser (fam.)
Inglese
to grow up
Spagnolo
crecer de edad
Italiano
divenir grandicèllo
Tedesco
halb erwachsen werden.
ammugronàre , vrb rfl: ammurvonai Definizione
nau de gente, coment'e fàere a muvrone, arestosu
Sinonimi e contrari
agrestare,
assirbonai
| ctr.
ammasetare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
devenir sauvage
Inglese
to grow wild
Spagnolo
volverse salvaje
Italiano
inselvatichirsi
Tedesco
verwildern.
annabrài , vrb: annarbai Definizione
pònnere sa narba, sa lanedha
Sinonimi e contrari
afungorai,
allanae,
allanire,
ammucorai,
atufai,
intufire,
morighinire,
mufire
Frasi
sa cosa allogada isciusta si annarbat ◊ cuss'àcua annarbat is bidonis ◊ su trigu si annabrat in logu serrau ◊ sa frégua s'inforrat chi no si annarbit allogada
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
moisir
Inglese
to grow musty
Spagnolo
enmohecer
Italiano
ammuffire
Tedesco
schimmelig werden.
apegài , vrb Sinonimi e contrari
afessionare,
amorare,
apicigai
Frasi
tzia Filomena si fiat apegada a custa pipia pariat chi dhi fiat filla (G.Ortu)
Etimo
ctl., spn.
apegar
Traduzioni
Francese
s'accrocher,
s'attacher
Inglese
to stick,
to grow fond of
Spagnolo
apegarse
Italiano
appiccicare,
affezionarsi
Tedesco
ankleben,
Zuneigung fassen.
atufài , vrb Definizione
fàere atufu o atúfidu, pigare atufu, pònnere fragu malu de isserru e de umidore, de cosa guasta; nau de gente, pèrdere de ànimu
Sinonimi e contrari
afungai,
afungorai,
allanire,
ammucorai,
ammufai,
annabrai,
intufire,
intuvare,
limire,
morighinire,
tufire
Etimo
spn.
atufar
Traduzioni
Francese
prendre une odeur de moisi,
moisir
Inglese
to grow musty
Spagnolo
enmohecer,
atufar
Italiano
prèndere odóre di tanfo,
ammuffire
Tedesco
dumpfig riechen,
verschimmeln.
aurríre, aurríri , vrb Definizione
fàere unu bellu isvilupu, nau de erbas, matas, animales
Sinonimi e contrari
imbènnere,
isprannuscare,
piciurrie
Frasi
cantu prus ndhe li morit e prus ndhe li aurrit, de bestiàmine ◊ su sole aurrit sos disizos de bundhantes benales
Traduzioni
Francese
prospérer
Inglese
to grow,
to flourish
Spagnolo
prosperar
Italiano
créscere,
prosperare
Tedesco
wachsen,
gedeihen.
crèscere, crèschede, crèschere, crèschi , vrb: cresci,
crèsciri,
crèssere,
cressi Definizione
fàere mannu, prus mannu de carena, de tempus, de númeru, fàere o essire de prus; aciúnghere o cambiare calecuna cosa a su chi s'ischit
Sinonimi e contrari
abbundiri,
acrèschere,
ammanniae,
annúnghere,
aumentare,
incarie,
ispeleare
| ctr.
ilminorigare,
menguai,
miminare,
torrae
Modi di dire
csn:
segare su crèschere a unu = nòghereli a unu puntu chi no bi creschet prus, frimmare sa créschida; èssere macu segadu ’e crèschere = bambiocu, pagu sàbiu
Frasi
sa matixedha est crescendi dereta ◊ sa carena nostra creschet fintzas a passadu sos vinti annos ◊ sos pisedhos sunt creschindhe meda ◊ sa bidha at créschidu de milli a duamiza abbitantes ◊ cressent sos sambenaos novos, in bidha ◊ s'abba est creschindhe in s’isseta ca bi at prus pressione ◊ su bentu fit andhendhe e creschendhe ◊ is dentes a sa brebè ndhe dhi funt caladas e no torrant a crèscere ◊ orzu e trigu torrant a crèschede in sos montes de Austis ◊ in d-unu mese sa pitzinna no at créschidu nudha
2.
a cussos chi bi tenent in domo lis ant créschidu sa pesone ◊ ant crésciu su pani
3.
custa est cosa créschida! ◊ nara su zustu, no bi la crescas tue pro ti ndhe ríere! ◊ candho narat una cosa isse sempre la creschet
4.
dae pitzinnu minore sa birgonza l'aiat presu sas arcadas in su crèschere ◊ si ti aferro ti sego su crèschere! ◊ su tropu triballu a minore l'at segadu su crèschere
Etimo
ltn.
crescere
Traduzioni
Francese
grandir,
accroître,
augmenter
Inglese
to grow,
to increase
Spagnolo
crecer,
aumentar,
acrecentar
Italiano
créscere,
accréscere,
aumentare
Tedesco
wachsen,
vermehren.
disigàre , vrb Definizione
bènnere a malu puntu de is dispraxeres, de s'afrigimentu, agummai coment'e consumàresi de sa tisichéntzia
Sinonimi e contrari
indisicare,
indisichire
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se consumer de douleur,
avoir de la peine
Inglese
to grow sad,
to pine away
Spagnolo
debilitarse por el dolor
Italiano
intristire,
consumarsi per dolóre
Tedesco
sich verzeheren.
ilmagnàre , vrb: immagnare,
immannare,
immanniare,
irmagnare,
irmanniare,
ismanniare Definizione
fàere a mannu, fàere mannu, prus mannu, fintzes errichire; nau de persona, fàere crèschere de carena e de conca, de giudítziu
Sinonimi e contrari
acrèschere,
ammanniae,
ammannire,
immagnire,
immannitare
| ctr.
ilminorigare,
impiticai
Frasi
immagnendhe, su sèmene creschet dedioi ◊ mi at penadu tribbulendhe sa vida pro m'immannare in pannos de decoro (G.Branca)◊ deo apo immannadu a fizos mios ◊ cherfendhe totu a corpu ismanniare de manu tua bufas su velenu! (P.Sulis)◊ sos fizos candho irmànniant si cojubant ◊ sa famíllia est creschendhe e chin issa est irmanniandhe su bisonzu ◊ sa morte de su babbu lu fateit irmagnare prima de su tempus ◊ su tempus at imbetzadu a mamma ilmagnendhe a mie
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grandir,
mûrir
Inglese
to grow
Spagnolo
crecer,
madurar
Italiano
créscere,
ingrandire,
espàndere,
maturare
Tedesco
wachsen,
vergrößern,
erweitern,
reifen.
impuntigliàre , vrb: impuntillae,
-are Definizione
fàere sa cosa a puntígliu, fàere puntíglios
Sinonimi e contrari
impuntare,
puntigliare
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
s'entêter
Inglese
to grow obstinate
Spagnolo
empeñarse,
obstinarse
Italiano
impuntigliarsi
Tedesco
sich versteifen.
incaloritzíre , vrb Definizione
iscaentare, pigare una chistione cun apentu forte e a s'airada foedhandho o faendho cosa o po calecuna cosa
Sinonimi e contrari
afodogai,
imberborare,
iscajentare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'échauffer
Inglese
to grow fervent
Spagnolo
acalorarse
Italiano
accaldarsi,
infervorarsi
Tedesco
sich ereifern.
incanudài, incanudàre , vrb Definizione
fàere o essire canu, murru, de pilos
Sinonimi e contrari
immurrai,
incanire
Traduzioni
Francese
devenir chenu
Inglese
to grow hoary
Spagnolo
encanecer
Italiano
incanutire
Tedesco
grau werden.
incarnài, incarnàre , vrb: incarrare Definizione
intrare o fichire in mesu de sa carre, nau prus che àteru de cosa chi creschet; torrare a crèschere sa carre; fàere a carre, pigare carres
Sinonimi e contrari
incarnie
Frasi
sos ogros tuos mi ant fatu efetu e s'amore in coro est incarnadu ◊ est gai bella chi paret una dea incarnada ◊ a isse si li incarnant sas ungras ca las zughet totu dortas e allachedhadas
3.
su Cristos si est incarnadu in su sinu de sa Vírzine Maria
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
s'incarner
Inglese
to grow in,
to thrust into the flesh
Spagnolo
encarnarse
Italiano
incarnire,
incarnare
Tedesco
ins Fleisch eindringen lassen.
incrudèschere , vrb: incruèschere Definizione
provare dolore, dispràxere, fàere o essire peus, prus dolorosu; nau de cosas coendho o faendho, chi no coent o no essint bene / i. su male = impeorai
Sinonimi e contrari
dòlere,
dispiàchere,
incrèschere,
rànchere
/
incalèschere,
incancheriare
Frasi
si pecadu no atrogas su coro incrueschet ◊ cantu martirizu: su patire tou est piús incruéschidu!
2.
l'incrudeschet sa cundanna chi at iscontau
3.
su màndhicu at incrudéschiu ◊ sa pasta si est incrudéschia (G.F.Sedda)
Etimo
spn.
encrudecer
Traduzioni
Francese
regretter,
aigrir
Inglese
to regret,
to grow worse (harsh)
Spagnolo
doler,
exacerbar,
encrudecer
Italiano
rincréscere,
incrudire,
inasprire
Tedesco
leid tun,
sich verschlimmern.