abriàre , vrb Definitzione dhu narant de su porcu chi a fortza de arratzare male si che faet coment'e a sirbone, si che arestat de arratza Sinònimos e contràrios aferare, agrestare, arruarzare, eremire, imburdiri Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu devenir sauvage Ingresu to grow wild Ispagnolu volverse salvaje el cerdo Italianu inselvatichirsi Tedescu verwildern.

aconconàre , vrb rfl Definitzione coment'e pigare a sonnu, fintzes dormire meda Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'engourdir Ingresu to grow numb Ispagnolu adormecerse Italianu intorpidirsi Tedescu einschlafen (gefühllos werden).

addegadiàre , vrb Definitzione fàere a tegadia, fodhe de sa pruna ortitza, chi no ammadurat s'ossu e abbarrat coment'e una tega, buida in mesu, modhe, e apustis si sicat deunudotu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rabougrir Ingresu to grow badly (said about fruit or plants) Ispagnolu zocatearse, apestarse Italianu imbozzacchire Tedescu einschrumpfen.

aferàre , vrb Definitzione su si fàere a fera, arestare Sinònimos e contràrios abriare, agrestare, arruarzare, eremire, imburdiri Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu devenir sauvage Ingresu to grow wild Ispagnolu volverse salvaje Italianu inselvatichirsi Tedescu verwildern.

aggruncídu , pps, agt Definitzione de aggruncire; chi est fatu a unu túturu de su fritu Sinònimos e contràrios ateterighedhadu, intinirau, sfrigiorau 2. nàrami ite as àpidu, Antioga: totu aggruncida pares e maltrata! Tradutziones Frantzesu transi Ingresu to grow numb Ispagnolu entumecido Italianu intirizzito Tedescu erstarrt.

ammaculiàre , vrb rfl Definitzione dormire, pigare sonnu Sinònimos e contràrios abeliari, aggalenare, apisulinare, assograi, ingalenare / acalamai, ammadainare Frases mi so ammaculiadu in sa cadrea a tretos de ndhe rúere! Tradutziones Frantzesu s'assoupir Ingresu to grow sleepy Ispagnolu adormecer Italianu assopirsi Tedescu einschlummern.

ammatucàe, ammatucài , vrb Definitzione fàere a matucu, a mannu, fintzes fàere crèschere Sinònimos e contràrios crèschere, immannitare Frases immoi, candu ammatucant dhis còmporant su motorinu, a is fillus! ◊ a piticu fut donau a su giogu, ma comenti est ammatuchendi est prus sériu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu grandir, bien pousser (fam.) Ingresu to grow up Ispagnolu crecer de edad Italianu divenir grandicèllo Tedescu halb erwachsen werden.

ammugronàre , vrb rfl: ammurvonai Definitzione nau de gente, coment'e fàere a muvrone, arestosu Sinònimos e contràrios agrestare, assirbonai | ctr. ammasetare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu devenir sauvage Ingresu to grow wild Ispagnolu volverse salvaje Italianu inselvatichirsi Tedescu verwildern.

annabrài , vrb: annarbai Definitzione pònnere sa narba, sa lanedha Sinònimos e contràrios afungorai, allanae, allanire, ammucorai, atufai, intufire, morighinire, mufire Frases sa cosa allogada isciusta si annarbat ◊ cuss'àcua annarbat is bidonis ◊ su trigu si annabrat in logu serrau ◊ sa frégua s'inforrat chi no si annarbit allogada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu moisir Ingresu to grow musty Ispagnolu enmohecer Italianu ammuffire Tedescu schimmelig werden.

apegài , vrb Sinònimos e contràrios afessionare, amorare, apicigai Frases tzia Filomena si fiat apegada a custa pipia pariat chi dhi fiat filla (G.Ortu) Ètimu ctl., spn. apegar Tradutziones Frantzesu s'accrocher, s'attacher Ingresu to stick, to grow fond of Ispagnolu apegarse Italianu appiccicare, affezionarsi Tedescu ankleben, Zuneigung fassen.

atufài , vrb Definitzione fàere atufu o atúfidu, pigare atufu, pònnere fragu malu de isserru e de umidore, de cosa guasta; nau de gente, pèrdere de ànimu Sinònimos e contràrios afungai, afungorai, allanire, ammucorai, ammufai, annabrai, intufire, intuvare, limire, morighinire, tufire Ètimu spn. atufar Tradutziones Frantzesu prendre une odeur de moisi, moisir Ingresu to grow musty Ispagnolu enmohecer, atufar Italianu prèndere odóre di tanfo, ammuffire Tedescu dumpfig riechen, verschimmeln.

aurríre, aurríri , vrb Definitzione fàere unu bellu isvilupu, nau de erbas, matas, animales Sinònimos e contràrios imbènnere, isprannuscare, piciurrie Frases cantu prus ndhe li morit e prus ndhe li aurrit, de bestiàmine ◊ su sole aurrit sos disizos de bundhantes benales Tradutziones Frantzesu prospérer Ingresu to grow, to flourish Ispagnolu prosperar Italianu créscere, prosperare Tedescu wachsen, gedeihen.

crèscere, crèschede, crèschere, crèschi , vrb: cresci, crèsciri, crèssere, cressi Definitzione fàere mannu, prus mannu de carena, de tempus, de númeru, fàere o essire de prus; aciúnghere o cambiare calecuna cosa a su chi s'ischit Sinònimos e contràrios abbundiri, acrèschere, ammanniae, annúnghere, aumentare, incarie, ispeleare | ctr. ilminorigare, menguai, miminare, torrae Maneras de nàrrere csn: segare su crèschere a unu = nòghereli a unu puntu chi no bi creschet prus, frimmare sa créschida; èssere macu segadu ’e crèschere = bambiocu, pagu sàbiu Frases sa matixedha est crescendi dereta ◊ sa carena nostra creschet fintzas a passadu sos vinti annos ◊ sos pisedhos sunt creschindhe meda ◊ sa bidha at créschidu de milli a duamiza abbitantes ◊ cressent sos sambenaos novos, in bidha ◊ s'abba est creschindhe in s’isseta ca bi at prus pressione ◊ su bentu fit andhendhe e creschendhe ◊ is dentes a sa brebè ndhe dhi funt caladas e no torrant a crèscere ◊ orzu e trigu torrant a crèschede in sos montes de Austis ◊ in d-unu mese sa pitzinna no at créschidu nudha 2. a cussos chi bi tenent in domo lis ant créschidu sa pesone ◊ ant crésciu su pani 3. custa est cosa créschida! ◊ nara su zustu, no bi la crescas tue pro ti ndhe ríere! ◊ candho narat una cosa isse sempre la creschet 4. dae pitzinnu minore sa birgonza l'aiat presu sas arcadas in su crèschere ◊ si ti aferro ti sego su crèschere! ◊ su tropu triballu a minore l'at segadu su crèschere Ètimu ltn. crescere Tradutziones Frantzesu grandir, accroître, augmenter Ingresu to grow, to increase Ispagnolu crecer, aumentar, acrecentar Italianu créscere, accréscere, aumentare Tedescu wachsen, vermehren.

disigàre , vrb Definitzione bènnere a malu puntu de is dispraxeres, de s'afrigimentu, agummai coment'e consumàresi de sa tisichéntzia Sinònimos e contràrios indisicare, indisichire Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se consumer de douleur, avoir de la peine Ingresu to grow sad, to pine away Ispagnolu debilitarse por el dolor Italianu intristire, consumarsi per dolóre Tedescu sich verzeheren.

ilmagnàre , vrb: immagnare, immannare, immanniare, irmagnare, irmanniare, ismanniare Definitzione fàere a mannu, fàere mannu, prus mannu, fintzes errichire; nau de persona, fàere crèschere de carena e de conca, de giudítziu Sinònimos e contràrios acrèschere, ammanniae, ammannire, immagnire, immannitare | ctr. ilminorigare, impiticai Frases immagnendhe, su sèmene creschet dedioi ◊ mi at penadu tribbulendhe sa vida pro m'immannare in pannos de decoro (G.Branca)◊ deo apo immannadu a fizos mios ◊ cherfendhe totu a corpu ismanniare de manu tua bufas su velenu! (P.Sulis)◊ sos fizos candho irmànniant si cojubant ◊ sa famíllia est creschendhe e chin issa est irmanniandhe su bisonzu ◊ sa morte de su babbu lu fateit irmagnare prima de su tempus ◊ su tempus at imbetzadu a mamma ilmagnendhe a mie Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu grandir, mûrir Ingresu to grow Ispagnolu crecer, madurar Italianu créscere, ingrandire, espàndere, maturare Tedescu wachsen, vergrößern, erweitern, reifen.

impuntigliàre , vrb: impuntillae, -are Definitzione fàere sa cosa a puntígliu, fàere puntíglios Sinònimos e contràrios impuntare, puntigliare Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu s'entêter Ingresu to grow obstinate Ispagnolu empeñarse, obstinarse Italianu impuntigliarsi Tedescu sich versteifen.

incaloritzíre , vrb Definitzione iscaentare, pigare una chistione cun apentu forte e a s'airada foedhandho o faendho cosa o po calecuna cosa Sinònimos e contràrios afodogai, imberborare, iscajentare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'échauffer Ingresu to grow fervent Ispagnolu acalorarse Italianu accaldarsi, infervorarsi Tedescu sich ereifern.

incanudài, incanudàre , vrb Definitzione fàere o essire canu, murru, de pilos Sinònimos e contràrios immurrai, incanire Tradutziones Frantzesu devenir chenu Ingresu to grow hoary Ispagnolu encanecer Italianu incanutire Tedescu grau werden.

incarnài, incarnàre , vrb: incarrare Definitzione intrare o fichire in mesu de sa carre, nau prus che àteru de cosa chi creschet; torrare a crèschere sa carre; fàere a carre, pigare carres Sinònimos e contràrios incarnie Frases sos ogros tuos mi ant fatu efetu e s'amore in coro est incarnadu ◊ est gai bella chi paret una dea incarnada ◊ a isse si li incarnant sas ungras ca las zughet totu dortas e allachedhadas 3. su Cristos si est incarnadu in su sinu de sa Vírzine Maria Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu s'incarner Ingresu to grow in, to thrust into the flesh Ispagnolu encarnarse Italianu incarnire, incarnare Tedescu ins Fleisch eindringen lassen.

incrudèschere , vrb: incruèschere Definitzione provare dolore, dispràxere, fàere o essire peus, prus dolorosu; nau de cosas coendho o faendho, chi no coent o no essint bene / i. su male = impeorai Sinònimos e contràrios dòlere, dispiàchere, incrèschere, rànchere / incalèschere, incancheriare Frases si pecadu no atrogas su coro incrueschet ◊ cantu martirizu: su patire tou est piús incruéschidu! 2. l'incrudeschet sa cundanna chi at iscontau 3. su màndhicu at incrudéschiu ◊ sa pasta si est incrudéschia (G.F.Sedda) Ètimu spn. encrudecer Tradutziones Frantzesu regretter, aigrir Ingresu to regret, to grow worse (harsh) Ispagnolu doler, exacerbar, encrudecer Italianu rincréscere, incrudire, inasprire Tedescu leid tun, sich verschlimmern.

«« Torra a chircare