bachiàna , nf: baghiana,
bagiana,
bajana,
batzana,
vagghiana Definizione
sa fémina chi ancora no s' est cojuada / zúghere a unu che bajana bella = chi totus dhu bollint, dh'abantant, dhu istimant
Sinonimi e contrari
bacadiba,
vacanza
Frasi
una bachiana est unu frore e petzi chie la cheret a isposa la podet acurtziare ◊ sas bajanas de bidha mia meritant totu sos bantos ◊ e cantas bajanedhas disizadu no ant d'èssere che tue! ◊ indunu indunu Nianna si che acatat batzana bedusta ◊ bagianas mias, leàdendhe paura de mastru Gaetanu!◊ Pepe faghet sa serenada a sas bagianas
Cognomi e Proverbi
smb:
(Aiana, Asciana, Axana)
Traduzioni
Francese
célibataire,
fille ou demoiselle
Inglese
unmarried woman
Spagnolo
soltera
Italiano
nùbile,
signorina
Tedesco
Ledige,
Fräulein.
befàna , nf Definizione
genia de personàgiu pentzau che una fémina bècia chi batit is donos a is piciochedhos su note de su chimbe abbreschendho a su ses de ghennàrgiu
Sinonimi e contrari
marragoti
Frasi
a sa befana dhue crent su fedu ma no is mannos ◊ mai befana in faci apu biu, ma dh'ia a bolli biri e fuedhai (F.Pischedda)◊ is pagus bortas chi nci atafàt a sa crapita giusta, sa befana lassàt adítziu adítziu duas figus sicadas
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
"befana"
Inglese
epiphany,
ugly woman
Spagnolo
"Los Reyes" (Magos)
Italiano
befana
Tedesco
Befana,
alte,
gerechte Hexe,
die,
nach der italienischen Volksüberlieferung.
búa 1 , nf Definizione
genia de cosa chi istat in pitzu de s'abba, in mare, po sinnalare su logu; fémina manna e grassa meda; àteru?
Sinonimi e contrari
mandonga
Frasi
ojamomia, innòi nci at àcua meda: stau ca seus acanta de sa bua!
2.
in sas domos sas vècias sunt precandhe in bua de zanna
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
bouée,
grosse femme,
dondon
Inglese
buoy,
big fat woman
Spagnolo
boya
Italiano
bòa,
gavitèllo,
donnóne
Tedesco
Boje,
Riesenweib.
cochinèra , nf: coghinera,
coxinera,
cuxinera Definizione
fémina chi faet e coet sa cosa de papare, chi manígiat sa coghina
Sinonimi e contrari
coginadora,
prantzera
Frasi
Larenta est una grandhe coghinera, zughet manos de oro pro fàghere mànigos licarzos e durcheria ◊ cussa fit istada coghinera in domo de zente rica
Terminologia scientifica
prf
Traduzioni
Francese
cuisinière
Inglese
woman cook
Spagnolo
cocinera
Italiano
cuòca
Tedesco
Köchin.
cotogliàna , nf: cotoliana Definizione
fémina àbbile chi a pagamentu andhat a is domos angenas a fàere sa cota de su pane po is àteros
Sinonimi e contrari
cochidora
Frasi
sa cotogliana giuchet sa funnedha totu impodhinata
Terminologia scientifica
prf
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
femme experte dans la cuisson du pain
Inglese
woman skillful in cooking bread
Spagnolo
mujer que sabe cocer el pan
Italiano
dònna espèrta nella cottura del pane
Tedesco
geschickte Bäckerin.
cucuriòla , nf Definizione
fémina conchilébia, pagu séria
Sinonimi e contrari
currijola,
durundella
Frasi
primma li at dadu su coro, a cudhu, e poi si est fata cucuriola!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
femme frivole
Inglese
frivolous woman
Spagnolo
mujer frívola
Italiano
dònna frìvola
Tedesco
eitle Frau.
dòna , nf: donna Definizione
títulu chi si giaiat a sa mama e a sa pobidha de is Giuighes sardos, apustis a is féminas de is famíglias nóbbiles: s'impreat fintzes coment'e númene de arrespetu po personas mannas, parentes: donna manna (ajaja), donna socra (sogra)/ donna sogra = onnasogra, sa mama de su maridu pro sa muzere, sa mama de sa muzere pro su maridu; dona ’e muru = buchemeli, annaemele, can’e linna; pira ’e d. = calidade de pira
Frasi
Donna Leonora de Arborea at guvernadu sa Sardinna apustis de sa morte de su frade Ugone
2.
cussas tancas fint de Dona Vera ◊ donna Maria est filla de unu grandu conti ◊ donna Pepina cugútzula si cratzat e s'iscrutzat e bandat a Castedhu iscrutza e a capedhu
3.
una pira ’e donna mi ant dadu a manigare…
Etimo
ltn.
domina
Traduzioni
Francese
Donna,
Madame
Inglese
woman,
lady,
mrs
Spagnolo
doña
Italiano
Dònna,
signóra
Tedesco
Donna,
Frau.
fémina , nf, agt: fémmia,
fémmina Definizione
nau mescamente de sa genia umana, s'organísimu chi prus isvilupat s’aparatu adatu po arrecire e ingendrare s'óvulu, fàere crèschere su fedu e afigiare; si narat mescamente in su sensu de persona fémina e fintzes de pobidha; nau pentzandho a ómine cojuau, sa pobidha; títulu de arrespetu chi si giaet prus che àteru a fémina chi no si connoschet o chi no s'ischit chie est; de duas cosas chi s'intrant apare, sa chi portat un'istampighedhu po intrare s'àtera (su mascu)/ erba de féminas = iparra (Capsella bursa pastoris)
Sinonimi e contrari
mulleri,
pobidha
/
femininu
| ctr.
ómine
/
mascru
/
maridu,
pobidhu
Modi di dire
csn:
f. afainada, fata, bagadia, cojada, bella, lègia, fainera; f. istrobbada = chi zughet su mese; f. primarza, primajola = chi at tentu fedu sa prima borta; f. istrumada = chi s'est istrumada, ndhe at pérdiu su fedu; f. andhada e bénnida, f. mala = fémina imbitzada a ómines; dimandhare f. = chèrrere a muzere; anzone, batu, àinu f. = si narat de totu sos númenes chi no tenent númene diferente de su mascru; sere a cadhu a sa moda de sas féminas = cun is cambas a una parti; sa f. est bennia in ou (nadu de zòvana creschindhe)= at comintzadu a li bènnere su mese, comintzat a èssere a tretu de fizolare
Frasi
dh'eis a crei cras su chi fadeus nosu féminas!…◊ sa fémina in malíscia contat nudha: niunu mi lu podet dennegare (Pulina)◊ finas a oe sa fémina est restada che iscrau ◊ cussu picioconi, chi no donat cura, is féminas dhu torrant a s'ossu
2.
che tenzo sa fémina foraidha e cheret chi mi arranze a sa sola, oe
3.
bona fémina, de ue sezis? ◊ fémina, ite cheres? ◊ o cudha fémina, mighi in cue no b'istat neune!
4.
bi at zuncu mascru e zuncu fémina, fiore mascru e fiore fémina ◊ custu est unu lèpuri fémina ◊ custos teniant unu fizu màsciu e una fiza fémina ◊ si piscant is arritzonis fémina ca portant is ous
5.
e torra ancora gastos e ispassos, pranzos rebbotas e lussos e galas, abbusos e burrúscios e fragassos, malos cumpanzos e féminas malas (P.Casu)
Cognomi e Proverbi
prb:
fémina chene busciaca, fémina mesu maca ◊ fémina neada fémina pretziada ◊ iscuru a s'ómine chi narat segretos a fémina ◊ sa malíscia de sa fémina superat totu sas àteras
Etimo
ltn.
femina
Traduzioni
Francese
femme
Inglese
woman
Spagnolo
mujer,
hembra,
femenino
Italiano
dònna,
fémmina,
femminile
Tedesco
Weib,
Frau,
weiblich.
fraghíssa , nf: praghissa Definizione
fémina chi at pérdiu su fedu
Traduzioni
Francese
femme qui a avorté
Inglese
woman who has had a miscarriage
Spagnolo
malparida
Italiano
dònna che ha abortito
Tedesco
Frau,
die einen Abort hatte.
mandònga , nf: mindonga Definizione
fémina debberone
Frasi
ca bi sunt sos annos, ses manna, màntziga e mandonga! ◊ ti apo a nàrrere continu "mindonga"!
Traduzioni
Francese
grosse femme,
dondon
Inglese
big woman
Spagnolo
sargentona,
maritornes
Italiano
donnóne
Tedesco
Riesenweib.
paltòlza , nf: pantògia,
pantolza,
pantòrgia,
pantorza,
partògia,
partòglia,
partonza,
partòrgia,
partorja,
partorza,
partoxa,
partroxa,
patroxa,
prantòrgia,
prantoxa,
prentoxa Definizione
fémina in partu, o chi at tentu pipiu a friscu, de pagu, pesandho de parturàgiu
Sinonimi e contrari
paltolzana,
pana,
partera
Frasi
a sa pantòrgia in su partu dh'agiudaiant is féminas de su bighinau, is parentes ◊ sa partòglia est galu istéssita in su letu ◊ sa partorza s'est illierada
2.
sa chi dhu at ispitzuau depit èssi un'arxa prentoxa! ◊ candu dhi ant donau sa pipia de tzapu at cumentzau a si assebiai: cussa fut arxa prentoxa!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
parturiente,
accouchée
Inglese
woman in labour,
puerpera
Spagnolo
parturienta,
puérpera
Italiano
partoriènte,
püèrpera
Tedesco
Gebärende,
Wöchnerin.