bachiàna , nf: baghiana,
bagiana,
bajana,
batzana,
vagghiana Definitzione
sa fémina chi ancora no s' est cojuada / zúghere a unu che bajana bella = chi totus dhu bollint, dh'abantant, dhu istimant
Sinònimos e contràrios
bacadiba,
vacanza
Frases
una bachiana est unu frore e petzi chie la cheret a isposa la podet acurtziare ◊ sas bajanas de bidha mia meritant totu sos bantos ◊ e cantas bajanedhas disizadu no ant d'èssere che tue! ◊ indunu indunu Nianna si che acatat batzana bedusta ◊ bagianas mias, leàdendhe paura de mastru Gaetanu!◊ Pepe faghet sa serenada a sas bagianas
Sambenados e Provèrbios
smb:
(Aiana, Asciana, Axana)
Tradutziones
Frantzesu
célibataire,
fille ou demoiselle
Ingresu
unmarried woman
Ispagnolu
soltera
Italianu
nùbile,
signorina
Tedescu
Ledige,
Fräulein.
befàna , nf Definitzione
genia de personàgiu pentzau che una fémina bècia chi batit is donos a is piciochedhos su note de su chimbe abbreschendho a su ses de ghennàrgiu
Sinònimos e contràrios
marragoti
Frases
a sa befana dhue crent su fedu ma no is mannos ◊ mai befana in faci apu biu, ma dh'ia a bolli biri e fuedhai (F.Pischedda)◊ is pagus bortas chi nci atafàt a sa crapita giusta, sa befana lassàt adítziu adítziu duas figus sicadas
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
"befana"
Ingresu
epiphany,
ugly woman
Ispagnolu
"Los Reyes" (Magos)
Italianu
befana
Tedescu
Befana,
alte,
gerechte Hexe,
die,
nach der italienischen Volksüberlieferung.
búa 1 , nf Definitzione
genia de cosa chi istat in pitzu de s'abba, in mare, po sinnalare su logu; fémina manna e grassa meda; àteru?
Sinònimos e contràrios
mandonga
Frases
ojamomia, innòi nci at àcua meda: stau ca seus acanta de sa bua!
2.
in sas domos sas vècias sunt precandhe in bua de zanna
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
bouée,
grosse femme,
dondon
Ingresu
buoy,
big fat woman
Ispagnolu
boya
Italianu
bòa,
gavitèllo,
donnóne
Tedescu
Boje,
Riesenweib.
cochinèra , nf: coghinera,
coxinera,
cuxinera Definitzione
fémina chi faet e coet sa cosa de papare, chi manígiat sa coghina
Sinònimos e contràrios
coginadora,
prantzera
Frases
Larenta est una grandhe coghinera, zughet manos de oro pro fàghere mànigos licarzos e durcheria ◊ cussa fit istada coghinera in domo de zente rica
Terminologia iscientìfica
prf
Tradutziones
Frantzesu
cuisinière
Ingresu
woman cook
Ispagnolu
cocinera
Italianu
cuòca
Tedescu
Köchin.
cotogliàna , nf: cotoliana Definitzione
fémina àbbile chi a pagamentu andhat a is domos angenas a fàere sa cota de su pane po is àteros
Sinònimos e contràrios
cochidora
Frases
sa cotogliana giuchet sa funnedha totu impodhinata
Terminologia iscientìfica
prf
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
femme experte dans la cuisson du pain
Ingresu
woman skillful in cooking bread
Ispagnolu
mujer que sabe cocer el pan
Italianu
dònna espèrta nella cottura del pane
Tedescu
geschickte Bäckerin.
cucuriòla , nf Definitzione
fémina conchilébia, pagu séria
Sinònimos e contràrios
currijola,
durundella
Frases
primma li at dadu su coro, a cudhu, e poi si est fata cucuriola!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
femme frivole
Ingresu
frivolous woman
Ispagnolu
mujer frívola
Italianu
dònna frìvola
Tedescu
eitle Frau.
dòna , nf: donna Definitzione
títulu chi si giaiat a sa mama e a sa pobidha de is Giuighes sardos, apustis a is féminas de is famíglias nóbbiles: s'impreat fintzes coment'e númene de arrespetu po personas mannas, parentes: donna manna (ajaja), donna socra (sogra)/ donna sogra = onnasogra, sa mama de su maridu pro sa muzere, sa mama de sa muzere pro su maridu; dona ’e muru = buchemeli, annaemele, can’e linna; pira ’e d. = calidade de pira
Frases
Donna Leonora de Arborea at guvernadu sa Sardinna apustis de sa morte de su frade Ugone
2.
cussas tancas fint de Dona Vera ◊ donna Maria est filla de unu grandu conti ◊ donna Pepina cugútzula si cratzat e s'iscrutzat e bandat a Castedhu iscrutza e a capedhu
3.
una pira ’e donna mi ant dadu a manigare…
Ètimu
ltn.
domina
Tradutziones
Frantzesu
Donna,
Madame
Ingresu
woman,
lady,
mrs
Ispagnolu
doña
Italianu
Dònna,
signóra
Tedescu
Donna,
Frau.
fémina , nf, agt: fémmia,
fémmina Definitzione
nau mescamente de sa genia umana, s'organísimu chi prus isvilupat s’aparatu adatu po arrecire e ingendrare s'óvulu, fàere crèschere su fedu e afigiare; si narat mescamente in su sensu de persona fémina e fintzes de pobidha; nau pentzandho a ómine cojuau, sa pobidha; títulu de arrespetu chi si giaet prus che àteru a fémina chi no si connoschet o chi no s'ischit chie est; de duas cosas chi s'intrant apare, sa chi portat un'istampighedhu po intrare s'àtera (su mascu)/ erba de féminas = iparra (Capsella bursa pastoris)
Sinònimos e contràrios
mulleri,
pobidha
/
femininu
| ctr.
ómine
/
mascru
/
maridu,
pobidhu
Maneras de nàrrere
csn:
f. afainada, fata, bagadia, cojada, bella, lègia, fainera; f. istrobbada = chi zughet su mese; f. primarza, primajola = chi at tentu fedu sa prima borta; f. istrumada = chi s'est istrumada, ndhe at pérdiu su fedu; f. andhada e bénnida, f. mala = fémina imbitzada a ómines; dimandhare f. = chèrrere a muzere; anzone, batu, àinu f. = si narat de totu sos númenes chi no tenent númene diferente de su mascru; sere a cadhu a sa moda de sas féminas = cun is cambas a una parti; sa f. est bennia in ou (nadu de zòvana creschindhe)= at comintzadu a li bènnere su mese, comintzat a èssere a tretu de fizolare
Frases
dh'eis a crei cras su chi fadeus nosu féminas!…◊ sa fémina in malíscia contat nudha: niunu mi lu podet dennegare (Pulina)◊ finas a oe sa fémina est restada che iscrau ◊ cussu picioconi, chi no donat cura, is féminas dhu torrant a s'ossu
2.
che tenzo sa fémina foraidha e cheret chi mi arranze a sa sola, oe
3.
bona fémina, de ue sezis? ◊ fémina, ite cheres? ◊ o cudha fémina, mighi in cue no b'istat neune!
4.
bi at zuncu mascru e zuncu fémina, fiore mascru e fiore fémina ◊ custu est unu lèpuri fémina ◊ custos teniant unu fizu màsciu e una fiza fémina ◊ si piscant is arritzonis fémina ca portant is ous
5.
e torra ancora gastos e ispassos, pranzos rebbotas e lussos e galas, abbusos e burrúscios e fragassos, malos cumpanzos e féminas malas (P.Casu)
Sambenados e Provèrbios
prb:
fémina chene busciaca, fémina mesu maca ◊ fémina neada fémina pretziada ◊ iscuru a s'ómine chi narat segretos a fémina ◊ sa malíscia de sa fémina superat totu sas àteras
Ètimu
ltn.
femina
Tradutziones
Frantzesu
femme
Ingresu
woman
Ispagnolu
mujer,
hembra,
femenino
Italianu
dònna,
fémmina,
femminile
Tedescu
Weib,
Frau,
weiblich.
fraghíssa , nf: praghissa Definitzione
fémina chi at pérdiu su fedu
Tradutziones
Frantzesu
femme qui a avorté
Ingresu
woman who has had a miscarriage
Ispagnolu
malparida
Italianu
dònna che ha abortito
Tedescu
Frau,
die einen Abort hatte.
mandònga , nf: mindonga Definitzione
fémina debberone
Frases
ca bi sunt sos annos, ses manna, màntziga e mandonga! ◊ ti apo a nàrrere continu "mindonga"!
Tradutziones
Frantzesu
grosse femme,
dondon
Ingresu
big woman
Ispagnolu
sargentona,
maritornes
Italianu
donnóne
Tedescu
Riesenweib.
paltòlza , nf: pantògia,
pantolza,
pantòrgia,
pantorza,
partògia,
partòglia,
partonza,
partòrgia,
partorja,
partorza,
partoxa,
partroxa,
patroxa,
prantòrgia,
prantoxa,
prentoxa Definitzione
fémina in partu, o chi at tentu pipiu a friscu, de pagu, pesandho de parturàgiu
Sinònimos e contràrios
paltolzana,
pana,
partera
Frases
a sa pantòrgia in su partu dh'agiudaiant is féminas de su bighinau, is parentes ◊ sa partòglia est galu istéssita in su letu ◊ sa partorza s'est illierada
2.
sa chi dhu at ispitzuau depit èssi un'arxa prentoxa! ◊ candu dhi ant donau sa pipia de tzapu at cumentzau a si assebiai: cussa fut arxa prentoxa!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
parturiente,
accouchée
Ingresu
woman in labour,
puerpera
Ispagnolu
parturienta,
puérpera
Italianu
partoriènte,
püèrpera
Tedescu
Gebärende,
Wöchnerin.