arretepuntànti , agt Definizione
chi andhat deretu a css. logu o discursu o iscopu cun cóidu e decisione
Traduzioni
Francese
tout droit
Inglese
straight
Spagnolo
rápido
Italiano
difilato
Tedesco
geradeaus.
críspu , agt: grispu Definizione
nau de una cosa a su chi paret passandhodhi sa manu in pitzu, chi arreschet unu pagu, arrasigat, chi no est lisa o bene dereta; nau de su mòvere, o de su fàere, chi est lestru, cun fortza
Sinonimi e contrari
arraspinosu,
arraspiosu,
faratzosu,
rafiganzosu,
raspitzu
/
càdriu,
chíbbalu,
chídrinu,
intrusciadu,
lestru
| ctr.
lísiu
/
acalamau,
lenu
Modi di dire
csn:
dàrendhe una crispa una lena = donaindi una frida e una callenti, fai una cosa chi dispraxit e una chi praxit, una mala e una bona, una lègia e una bella; fai passu c. = cràdiu, lestru, andhare coitendhe; bentu crispu = forte; furru c. = budhiu, fogosu meda; isfrigatzare a crispu = a forte; boghe crispa = arta, forte; learesila a crispa = arrennegaisí, pigaisidha, ofendirisí, pigaisí disprexeri; leàrela crispa = leare carchi cosa in prenu; èssere a crispu (nadu de carchi cosa) = a meda, carcu
Frasi
sas manos distinghiant su modhe dae su tostu, su lutu dae sa preta, su crispu dae su lisu (M.Pira)◊ portas is manus crispas
2.
si su forru est crispu, po coi bèni su pani si ghetat linna frisca po abbrandai sa tèmpera ◊ su càule a upu faghet a botza crispa ◊ s'àinu si ghindheit crispu e che lu iscudeit a marcas in altu
3.
mi ndhe at dadu una crispa e una lena chirchendhe in rimas sa manera digna de mustrare satírica sa vena (P.Giudice Marras)
4.
no ti la lees a crispa pro cussa imputassione, tantu chie at pasta faghet pane! ◊ no ti la lees a crispa si su sótziu andhat male: cadhu de cumone, narat su ditzu, ne sedha e ne crabistu (G.Ruju)
5.
l'apo leada crispa, sa munza, chirchendhe unu fiadu! ◊ mi at leadu crispa sa frebba, no podia mancu ingullire
6.
sos montes sunt carrarzados de àrvures a crispu ◊ no si bidiat a duos prammos, gai crispu fuit frocandhe!
Cognomi e Proverbi
smb:
Crispu
Etimo
ltn.
crispus
Traduzioni
Francese
crêpé,
rêche,
hérissé,
accéléré,
intense
Inglese
wrinkled,
intense,
bristly,
quick
Spagnolo
crespo,
intenso,
rápido
Italiano
créspo,
rùvido,
ìspido,
accelerato,
intènso
Tedesco
kraus,
rauh,
schnell,
stark.
disgagiàdu , pps, agt Definizione
de disgagiare; chi est àbbile e lestru faendho, chi si movet cun lestresa, lébiu e cun abbilidade
Sinonimi e contrari
lépidu,
lestru,
lestrulinu,
spessiau
/
cdh. disgaciatu
Traduzioni
Francese
agile,
souple,
rapide
Inglese
agile,
quick
Spagnolo
ágil,
rápido,
diligente
Italiano
àgile,
sciòlto,
spedito
Tedesco
flink,
schnell.
frúscu 1 , agt Definizione
chi si movet cun lestresa manna e fortza, chi faet impresse meda / a f. = forte, a corpu; morte frusca = de repente
Sinonimi e contrari
bruscu*,
càdriu,
frúschinu,
fuliosu,
fúliu
| ctr.
immajonadu,
lenu
Frasi
candho muschinzas tue in su tirighinu timent totu s'incorrada frusca (G.A.Cossu)◊ sos bentos cun su motu fruscu pesant nue peuerosa ◊ falat sa matza frusca, corpendhe ◊ fit un'ómine fruscu in sas rispostas ◊ si ch'est andhadu gai fruscu chi no ndhe apo àpidu mancu s'infumentu ◊ su cantu de sa linna che li est essidu fruscu dae mannos ◊ ischidada frusca ant fatu oe!
2.
intendheint sa giannita tanchèndhesi a fruscu
Traduzioni
Francese
rapide,
énergique
Inglese
quick
Spagnolo
rápido
Italiano
svèlto,
ràpido,
vigoróso,
enèrgico
Tedesco
schnell,
rasch.
fuliósu , agt: furiosu,
furriosu Definizione
chi si movet lestru meda, cun fúrria e fuliesa, mescamente po sa fortza chi giughet / èssere o intrare che male furiosu = cummentzai ccn. cosa acoment'e chi si ndi bollat isciusciai su mundu, de sa ganas de fai, e apustis firmaisí e no fai prus nudha
Sinonimi e contrari
airadu,
fruscu 1,
fúliu,
furianu,
fúrridu,
infrusau,
toleatzu
| ctr.
asiosu,
immajonadu,
lenu
Frasi
su bentu est fuliosu ◊ su pitzinnu at tímiu ca at bistu sa curridura furiosa de sa béstia ◊ at isboetadu s'ebba e si est móida furiosa ◊ sa dessisione furiosa naschet travessa ◊ s'àcua de s'arriu est furriosa candu ndi calat de is montis
2.
a isse l'intrat che male furiosu e assafines lassat totu ◊ no sias che male furiosu: aispeta!
Cognomi e Proverbi
prb:
cuadhu furiosu no cumprit arringu ◊ male furiosu coitat a passare
Etimo
itl.
furioso
Traduzioni
Francese
rapide,
impétueux
Inglese
speedy,
violent
Spagnolo
rápido,
impetuoso
Italiano
velóce,
impetuóso,
irruènte
Tedesco
schnell,
heftig,
ungestüm.
fúliu , agt: fúriu Definizione
chi si movet faendho tretu meda in pag'ora
Sinonimi e contrari
dumidosu,
fruscu 1,
fughidosu,
fuliosu,
fúrinu,
fúrridu
| ctr.
asiosu,
immajonadu,
pàsidu
Frasi
su trainedhu falat fúriu che bentu ◊ sos annos no passant ne fúrios e ne lentos ◊ unu pisedhu est faladu fúliu dae crésia mazore e a bassu
Traduzioni
Francese
rapide
Inglese
speedy
Spagnolo
rápido
Italiano
velóce
Tedesco
schnell.
fúrridu , agt: fúsidu Definizione
chi si movet lestru meda, cun fortza puru
Sinonimi e contrari
fughidosu,
fuliosu,
fúliu
| ctr.
asiosu,
immajonadu,
lenu
Modi di dire
csn:
pesada fúrrida = fata a sa lestra (e cun ingannu), chentza ispetare a si frimmare a bídere su pesu zustu; fúsidu che foete = meda, gai fúrridu de tzocare che foete candho s'iscudet; faedhare a boghe fúsida = cun seguresa, chentza istare a su pentza e torra
Frasi
sa currente fúrrida de sos trainos morit atapèndhesi a sas digas ◊ s'astore si betat fúrridu che lampu ◊ noche trazat s'undha fúsida de su fiúmene ◊ che frundha fúrridu e lentu che frina ◊ custu trenu andhaiat fúsidu ◊ su tempus passat fúsidu che bentu
2.
Lionora fúrriat de palas e ch’essit a fora fúsida che foete
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rapide,
impétueux
Inglese
fast,
forceful
Spagnolo
rápido,
impetuoso
Italiano
velóce,
impetuóso
Tedesco
rasch,
ungestüm.
imprèsse, imprèsses, imprèssi , avb Definizione
in presse, in manera lestra, in pag'ora, chentza istentare, chentza ibertare
Sinonimi e contrari
acoitu,
allestru,
debresse,
pressispressis
| ctr.
abbellu
Modi di dire
csn:
a s'impresse = coitendhe, in lestresa; nàrrere, fàghere una cosa i. e coita = impresse impresse
Frasi
arvesche impresses cras e pone s'amore in su coro de totus! ◊ sa pisedhutza morzeit impresse, campeit una chida ebbia ◊ acota impresse sas cosas tuas, gàrriga totu e punna de torrare!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
vite
Inglese
hastily
Spagnolo
de prisa,
rápido
Italiano
prèsto,
in frétta,
rapidaménte
Tedesco
schnell.
léstru , agt, nm, avb: lestu,
lésturu Definizione
chi o chie faet o si movet impresse, in pag'ora, in pagu tempus: s'impreat coment'e agt. e coment'e avb. (ma cuncordat che a s'agt. etotu)/ avb.: a sa lestra = in lestresa; crèsciri a lestru (allestru), de lestru = impresse; a lestru = a presse, luego
Sinonimi e contrari
fruscu 1
| ctr.
adasiau,
cagallente,
immajonadu
Frasi
est lestru faghindhe sa cosa: no istat duiddui, no! ◊ isse est lestru manighendhe e lestru triballendhe ◊ est lesta lesta, che pisci in logu de festa ◊ est lésturu che unu gatu, che focu, che lampu, che furitu, che balla de iscupeta ◊ cantu bramo in s'ispàtziu bolare comente lestru est su pensamentu!
2.
su mundhu est de sos lestros
3.
a lestru o a tardu at a bènnere ◊ si poniant a lestu un'isciallu acapiau in conca e fuiant, cun s'afinu in su gúturu ◊ faghe lestru!, faghide lestros! ◊ si caminamus lestros assuprimus chito
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
rapide
Inglese
swift
Spagnolo
rápido,
pronto
Italiano
lèsto,
svèlto,
sollécito
Tedesco
flink.