obretàre , vrb: orbetai,
orovetai,
orvetai,
ovretare Definizione
istare a oretu, a iscoca, fàere sa posta a una cosa o a ccn. po bíere ite faet, a ue andhat o àteru; orivetai est fintzes fàere s'orivetu, s'órulu de unu bestimentu
Sinonimi e contrari
aorutai,
iscocai,
oretare,
punterare,
selentare,
selvare
/
orulare 1
Frasi
s'astore est obretandhe carchi terpe ◊ ant orbetau su corou fintzas a candu est essiu ◊ est irfadau de ovretare ◊ luegu mi ant orivetau, cussus
2.
portàt unu mantu de orbaci arrúbiu orovetau de birdi
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
être en vedette,
guetter,
suivre
Inglese
to be on the lookout,
to spy,
to tail
Spagnolo
atalayar,
acechar
Italiano
stare in vedétta,
spiare,
pedinare
Tedesco
Posten stehen,
ausspionieren,
bespitzeln.
oriolàre , vrb Definizione
pònnere o istare in oriolu, pònnere oriolu, pidinu, istare in pentzamentu po calecuna cosa chi si timet o chi si bolet
Sinonimi e contrari
abiolae,
acormulare,
apidinare,
arreolae,
contifizare
| ctr.
trascurai
Frasi
longu est s'oriolare sa die chi mi mancas! ◊ cumintzaiat a cumprènnere su mistériu antigu chi dae meda lu fit oriolenne
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
préoccuper
Inglese
to make anxious
Spagnolo
preocupar,
inquietar
Italiano
méttere in ànsia,
impensierire
Tedesco
Sorge machen.
paltíre , vrb: paltzire,
parsiri,
partire,
partziri,
pracire,
pratziri,
pretziri Definizione
segare cosa, orrugare in partes, fàere ccn. cosa in partes oguales, su si ndhe pigare donniunu sa parte cosa sua / pratziri in (duus, dexi, e aici)
Sinonimi e contrari
addesumare,
cumpaltire,
dividire,
iscomunare,
ispartzire,
isperrai
Frasi
sunt pensendhe a paltzire sos benes ◊ tue de pane aias una perra e lu partias a mannu e minore (G.A.Sau)◊ ant iscorjau s'animale, l'ant fatu a cantos e partiu a sos connoschentes ◊ at pigau su pani cun is manus, dh'at fatu a arrogus e si dhus at pretziu ◊ sa terra sarda si dh'ant pratzia: a nosu s'est abarrada sa boxi de sa carri segada ◊ su babbu at partidu sos benes suos a sos fizos ◊ innanti fimus a cumone e posca amus partidu ◊ us pipius comente dhus ais parsius?
2.
sciadadedha!… ca gei no dh'at a èssi pretziu su coru!
Cognomi e Proverbi
prb:
buconi pretziu, s'àngelu si dhoi setzit ◊ su malu partire faghet sa zente ojana
Etimo
ltn.
partire
Traduzioni
Francese
diviser en parties égales
Inglese
to split up
Spagnolo
repartir
Italiano
ripartire,
divìdere in parti uguali
Tedesco
teilen,
aufteilen.
pletàre , vrb: pretai,
pretare 1,
pretari Definizione
èssere in pretu, andhare a cricare sa giustítzia; istare a briga, a murrúngiu pretendhendho calecuna cosa / pretare su dortu = pretèndiri de tènniri arrexoni chentza ndi tènniri
Sinonimi e contrari
certai,
curiai,
liticare
Frasi
chie pretat, unu restat in camixa, s'àteru nudu ◊ cussus funt pretendi po is bènis de su babbu
2.
su maridu fit pretendhe cun sa muzere ◊ semus sididos in sas funtanas pretendhe s'abba parimus ranas (P.Mereu)◊ cussu est pretendhe a li pagare su muru innanti de bi atacare muru sos de costazu ◊ custa cosa si la sunt pretendhe in medas: totu la cherent!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se disputer,
plaider
Inglese
to quarrel
Spagnolo
litigar,
pelear
Italiano
èssere in lite,
litigare,
contèndere
Tedesco
mit jdm. in Streit geraten,
streiten.
salargiàre , vrb: assalarzare,
salarjare,
salarzare Definizione
fàere mòvere, istesiare, cúrrere o fuire de mala manera pigandho a boghes o fintzes iscudendho, coment’e faendho assicare o tímere: si narat fintzes po cosa (dannu, ammeletzu, perígulu) chi ponet pistighíngiu forte, mannu, apretosu
Sinonimi e contrari
agegherai,
assuidari,
assulurgiare,
isciuliai,
ispabuciare,
istrajare,
istratallai,
isvalostiare,
surrullai,
trambuscare,
ussiare
/
grisai
| ctr.
achedare,
asserenare,
assussegai
Frasi
no salarzes sas berbeghes ca sunt próssimas e lis faghet male a cúrrere! ◊ a s'isparu su bestiàmine si est totu salarzadu ◊ ehi oe, si leo cussu fuste ti salarzo! ◊ salàrzache sas pudhas ca sunt bichendhe sos fiores! ◊ a sos furones los at salarzados e fuidos sunt rajendhe ◊ cussu dannu at salarzadu totu sa bidha
2.
m'intendho su coro salarzadu: depet èssere cussu gafè chi apo bufadu
Traduzioni
Francese
agiter,
troubler,
mettre en deroute
Inglese
to cause a turmoil
Spagnolo
alborotar,
ahuyentar,
dispersar
Italiano
subbugliare,
esagitare,
méttere in fòrte agitazióne,
sgominare,
sbaragliare
Tedesco
in Aufruhr versetzen,
erschüttern,
aufregen.
scuncodrài , vrb: isconcordare*,
scuncordai,
scuncordare Definizione
segare s'acórdiu, essire in malas, bogare de pare o isconciare una cosa o unu logu bene allichidiu, fintzes cambiare su tempus de bonu a malu / s. sa coja = essire fora de pare maridu e muzere
Sinonimi e contrari
disconcordiare,
isconciare,
isordulare
| ctr.
cuncodrai
Frasi
Peparosa nd'est cuntenta chi tui àpasta scuncodrau cun su vicàriu ◊ cun issu fustis sempri impari, ma eus scuncordau e no si fait a biri prus
2.
cumentza a ndi scuncodrai s'ingirialetu! ◊ no nc'est prus nisciunus a comporai: cumbenit a scuncordai totu e a si spesai!
3.
e no mi scuncòdristi su sànguni! ◊ oi est dí bella ma su tempus nanca torrat a scuncordai
Traduzioni
Francese
rompre un accord,
décomposer,
mettre en désordre
Inglese
to break an agreement,
to disarrange
Spagnolo
romperquebrar un acuerdo,
desarmar,
desarreglar
Italiano
romper l'accòrdo,
scompórre,
méttere in disórdine
Tedesco
die Vereinbarung brechen,
zergliedern,
durcheinanderbringen.
segudài, segudàre , vrb Definizione
agatare, cassare, aciapare a unu faendho dannu, in farta, fuendhosiche, ma fintzes solu andhare aifatu, sodigare
Sinonimi e contrari
acometare,
aggreghestare,
assitiai,
cucai,
scolliri,
sejare,
sichire,
sodigai
Frasi
los ant segudados furendhe ◊ eite pro los segudare ponindhe fogu: si no bi ndh'at de los pistare chei s'azu!…◊ mi so sonniadu levendhe unu sirbone e mai lu podia segudare (P.Pisurzi)◊ si ti ségudo deo, faghindhe cussa faina, as a bídere chi buscas!
2.
sos duos compares si saludant e onzunu segudat peri su caminu sou ◊ chi ti ponit infatu cussu ti ndi ségudat
Etimo
ltn.
*secutare
Traduzioni
Francese
prendre en flagrant
Inglese
to catch (in the act),
to reach
Spagnolo
sorprender,
coger,
pillar
Italiano
sorprèndere,
raggiùngere,
cògliere in flagrante
Tedesco
überraschen,
nachkommen.
setziàda , nf: sitiada Definizione
cicia de su giuighe po iscurtare is imputados, is testimòngios; sa reunione de is giuighes de unu tribbunale apustis de su dibbatimentu po betare sa senténtzia
Traduzioni
Francese
séance du tribunal
Inglese
sitting of a court
Spagnolo
sesión
Italiano
seduta dei giùdici in càmera di consíglio
Tedesco
Sitzung der Richter in dem Beratungssaal.
suàre , vrb: assuae,
subare,
suvare Definizione
nau prus che àteru de is animales, èssere o bènnere in more / fémina suada = in suatzone, in chirca de ómine
Sinonimi e contrari
ingrilliri,
seguzare
Etimo
ltn.
subare
Traduzioni
Francese
entrer en chaleur
Inglese
to be on heat
Spagnolo
estar en celo
Italiano
andare in caldo
Tedesco
brunsten.
suspàre , vrb Definizione
nàrrere is cosas in cobertantza, foedhare a suspos, fintzes in cara de chie depet intèndhere ma chentza nàrrere sa cosa tropu ladina
Sinonimi e contrari
alaviai,
baltzigare
Frasi
sa sogra istat sempre suspendhe contr'a sa nura: ma cudha puru za no est tonta, za la cumprendhet s'antífona!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
parler argot
Inglese
to use slang,
to speak allusively
Spagnolo
hablar en jerigonza
Italiano
parlare in gèrgo,
sótto metàfora
Tedesco
durch die Blume sprechen.
técus , prn: tegus Definizione
prn. de persona chi s'impreat agiummai solu cun sa prep. cun, chin po inditare prus che àteru cumpangia: chin tecus, cun tegus = cun tui
Frasi
cun tegus giogo e m'ispasso ◊ cun tegus so istadu note e die ◊ pro no mi èssere cun tecus amicadu no credas oe chi sia pentidu ◊ nois creimus in tegus ◊ ómine perunu at àpidu tratonzu malu chin tecus ◊ sa poesia in tegus est naschida che rosa bella, che rosa dechida (N.Demurtas)
2.
la tenzo cun tegus, mih, pro su dannu chi mi as fatu!
Etimo
ltn.
tecum
Traduzioni
Francese
avec toi
Inglese
with you
Spagnolo
contigo
Italiano
in tua compagnia,
insième a te
Tedesco
mit dir.