obretàre , vrb: orbetai,
orovetai,
orvetai,
ovretare Definitzione
istare a oretu, a iscoca, fàere sa posta a una cosa o a ccn. po bíere ite faet, a ue andhat o àteru; orivetai est fintzes fàere s'orivetu, s'órulu de unu bestimentu
Sinònimos e contràrios
aorutai,
iscocai,
oretare,
punterare,
selentare,
selvare
/
orulare 1
Frases
s'astore est obretandhe carchi terpe ◊ ant orbetau su corou fintzas a candu est essiu ◊ est irfadau de ovretare ◊ luegu mi ant orivetau, cussus
2.
portàt unu mantu de orbaci arrúbiu orovetau de birdi
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
être en vedette,
guetter,
suivre
Ingresu
to be on the lookout,
to spy,
to tail
Ispagnolu
atalayar,
acechar
Italianu
stare in vedétta,
spiare,
pedinare
Tedescu
Posten stehen,
ausspionieren,
bespitzeln.
oriolàre , vrb Definitzione
pònnere o istare in oriolu, pònnere oriolu, pidinu, istare in pentzamentu po calecuna cosa chi si timet o chi si bolet
Sinònimos e contràrios
abiolae,
acormulare,
apidinare,
arreolae,
contifizare
| ctr.
trascurai
Frases
longu est s'oriolare sa die chi mi mancas! ◊ cumintzaiat a cumprènnere su mistériu antigu chi dae meda lu fit oriolenne
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
préoccuper
Ingresu
to make anxious
Ispagnolu
preocupar,
inquietar
Italianu
méttere in ànsia,
impensierire
Tedescu
Sorge machen.
paltíre , vrb: paltzire,
parsiri,
partire,
partziri,
pracire,
pratziri,
pretziri Definitzione
segare cosa, orrugare in partes, fàere ccn. cosa in partes oguales, su si ndhe pigare donniunu sa parte cosa sua / pratziri in (duus, dexi, e aici)
Sinònimos e contràrios
addesumare,
cumpaltire,
dividire,
iscomunare,
ispartzire,
isperrai
Frases
sunt pensendhe a paltzire sos benes ◊ tue de pane aias una perra e lu partias a mannu e minore (G.A.Sau)◊ ant iscorjau s'animale, l'ant fatu a cantos e partiu a sos connoschentes ◊ at pigau su pani cun is manus, dh'at fatu a arrogus e si dhus at pretziu ◊ sa terra sarda si dh'ant pratzia: a nosu s'est abarrada sa boxi de sa carri segada ◊ su babbu at partidu sos benes suos a sos fizos ◊ innanti fimus a cumone e posca amus partidu ◊ us pipius comente dhus ais parsius?
2.
sciadadedha!… ca gei no dh'at a èssi pretziu su coru!
Sambenados e Provèrbios
prb:
buconi pretziu, s'àngelu si dhoi setzit ◊ su malu partire faghet sa zente ojana
Ètimu
ltn.
partire
Tradutziones
Frantzesu
diviser en parties égales
Ingresu
to split up
Ispagnolu
repartir
Italianu
ripartire,
divìdere in parti uguali
Tedescu
teilen,
aufteilen.
pletàre , vrb: pretai,
pretare 1,
pretari Definitzione
èssere in pretu, andhare a cricare sa giustítzia; istare a briga, a murrúngiu pretendhendho calecuna cosa / pretare su dortu = pretèndiri de tènniri arrexoni chentza ndi tènniri
Sinònimos e contràrios
certai,
curiai,
liticare
Frases
chie pretat, unu restat in camixa, s'àteru nudu ◊ cussus funt pretendi po is bènis de su babbu
2.
su maridu fit pretendhe cun sa muzere ◊ semus sididos in sas funtanas pretendhe s'abba parimus ranas (P.Mereu)◊ cussu est pretendhe a li pagare su muru innanti de bi atacare muru sos de costazu ◊ custa cosa si la sunt pretendhe in medas: totu la cherent!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se disputer,
plaider
Ingresu
to quarrel
Ispagnolu
litigar,
pelear
Italianu
èssere in lite,
litigare,
contèndere
Tedescu
mit jdm. in Streit geraten,
streiten.
salargiàre , vrb: assalarzare,
salarjare,
salarzare Definitzione
fàere mòvere, istesiare, cúrrere o fuire de mala manera pigandho a boghes o fintzes iscudendho, coment’e faendho assicare o tímere: si narat fintzes po cosa (dannu, ammeletzu, perígulu) chi ponet pistighíngiu forte, mannu, apretosu
Sinònimos e contràrios
agegherai,
assuidari,
assulurgiare,
isciuliai,
ispabuciare,
istrajare,
istratallai,
isvalostiare,
surrullai,
trambuscare,
ussiare
/
grisai
| ctr.
achedare,
asserenare,
assussegai
Frases
no salarzes sas berbeghes ca sunt próssimas e lis faghet male a cúrrere! ◊ a s'isparu su bestiàmine si est totu salarzadu ◊ ehi oe, si leo cussu fuste ti salarzo! ◊ salàrzache sas pudhas ca sunt bichendhe sos fiores! ◊ a sos furones los at salarzados e fuidos sunt rajendhe ◊ cussu dannu at salarzadu totu sa bidha
2.
m'intendho su coro salarzadu: depet èssere cussu gafè chi apo bufadu
Tradutziones
Frantzesu
agiter,
troubler,
mettre en deroute
Ingresu
to cause a turmoil
Ispagnolu
alborotar,
ahuyentar,
dispersar
Italianu
subbugliare,
esagitare,
méttere in fòrte agitazióne,
sgominare,
sbaragliare
Tedescu
in Aufruhr versetzen,
erschüttern,
aufregen.
scuncodrài , vrb: isconcordare*,
scuncordai,
scuncordare Definitzione
segare s'acórdiu, essire in malas, bogare de pare o isconciare una cosa o unu logu bene allichidiu, fintzes cambiare su tempus de bonu a malu / s. sa coja = essire fora de pare maridu e muzere
Sinònimos e contràrios
disconcordiare,
isconciare,
isordulare
| ctr.
cuncodrai
Frases
Peparosa nd'est cuntenta chi tui àpasta scuncodrau cun su vicàriu ◊ cun issu fustis sempri impari, ma eus scuncordau e no si fait a biri prus
2.
cumentza a ndi scuncodrai s'ingirialetu! ◊ no nc'est prus nisciunus a comporai: cumbenit a scuncordai totu e a si spesai!
3.
e no mi scuncòdristi su sànguni! ◊ oi est dí bella ma su tempus nanca torrat a scuncordai
Tradutziones
Frantzesu
rompre un accord,
décomposer,
mettre en désordre
Ingresu
to break an agreement,
to disarrange
Ispagnolu
romperquebrar un acuerdo,
desarmar,
desarreglar
Italianu
romper l'accòrdo,
scompórre,
méttere in disórdine
Tedescu
die Vereinbarung brechen,
zergliedern,
durcheinanderbringen.
segudài, segudàre , vrb Definitzione
agatare, cassare, aciapare a unu faendho dannu, in farta, fuendhosiche, ma fintzes solu andhare aifatu, sodigare
Sinònimos e contràrios
acometare,
aggreghestare,
assitiai,
cucai,
scolliri,
sejare,
sichire,
sodigai
Frases
los ant segudados furendhe ◊ eite pro los segudare ponindhe fogu: si no bi ndh'at de los pistare chei s'azu!…◊ mi so sonniadu levendhe unu sirbone e mai lu podia segudare (P.Pisurzi)◊ si ti ségudo deo, faghindhe cussa faina, as a bídere chi buscas!
2.
sos duos compares si saludant e onzunu segudat peri su caminu sou ◊ chi ti ponit infatu cussu ti ndi ségudat
Ètimu
ltn.
*secutare
Tradutziones
Frantzesu
prendre en flagrant
Ingresu
to catch (in the act),
to reach
Ispagnolu
sorprender,
coger,
pillar
Italianu
sorprèndere,
raggiùngere,
cògliere in flagrante
Tedescu
überraschen,
nachkommen.
setziàda , nf: sitiada Definitzione
cicia de su giuighe po iscurtare is imputados, is testimòngios; sa reunione de is giuighes de unu tribbunale apustis de su dibbatimentu po betare sa senténtzia
Tradutziones
Frantzesu
séance du tribunal
Ingresu
sitting of a court
Ispagnolu
sesión
Italianu
seduta dei giùdici in càmera di consíglio
Tedescu
Sitzung der Richter in dem Beratungssaal.
suàre , vrb: assuae,
subare,
suvare Definitzione
nau prus che àteru de is animales, èssere o bènnere in more / fémina suada = in suatzone, in chirca de ómine
Sinònimos e contràrios
ingrilliri,
seguzare
Ètimu
ltn.
subare
Tradutziones
Frantzesu
entrer en chaleur
Ingresu
to be on heat
Ispagnolu
estar en celo
Italianu
andare in caldo
Tedescu
brunsten.
suspàre , vrb Definitzione
nàrrere is cosas in cobertantza, foedhare a suspos, fintzes in cara de chie depet intèndhere ma chentza nàrrere sa cosa tropu ladina
Sinònimos e contràrios
alaviai,
baltzigare
Frases
sa sogra istat sempre suspendhe contr'a sa nura: ma cudha puru za no est tonta, za la cumprendhet s'antífona!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
parler argot
Ingresu
to use slang,
to speak allusively
Ispagnolu
hablar en jerigonza
Italianu
parlare in gèrgo,
sótto metàfora
Tedescu
durch die Blume sprechen.
técus , prn: tegus Definitzione
prn. de persona chi s'impreat agiummai solu cun sa prep. cun, chin po inditare prus che àteru cumpangia: chin tecus, cun tegus = cun tui
Frases
cun tegus giogo e m'ispasso ◊ cun tegus so istadu note e die ◊ pro no mi èssere cun tecus amicadu no credas oe chi sia pentidu ◊ nois creimus in tegus ◊ ómine perunu at àpidu tratonzu malu chin tecus ◊ sa poesia in tegus est naschida che rosa bella, che rosa dechida (N.Demurtas)
2.
la tenzo cun tegus, mih, pro su dannu chi mi as fatu!
Ètimu
ltn.
tecum
Tradutziones
Frantzesu
avec toi
Ingresu
with you
Ispagnolu
contigo
Italianu
in tua compagnia,
insième a te
Tedescu
mit dir.