alloredhài , vrb rfl Definitzione
bestire a s'abbunzina, a improdhu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se fringuer,
se nipper
Ingresu
to dress up slovenly
Ispagnolu
vestirse mal
Italianu
vestirsi in mòdo pòco elegante
Tedescu
sich schlecht anziehen.
ammacionài , vrb: ammascionai,
ammatzonare,
matzonare Definitzione
istare o pònnere cicios o crocaos coment’e allorigaos; su si pònnere che a su margiane (matzone), cuare, fàere che a su matzone
Sinònimos e contràrios
aciunciulire,
acoconare,
acuculiare,
aculigionai,
acuculiedhare,
arruntzai
/
abbuare,
acuae,
acrodhare,
intanae,
istichire
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
être aux aguets
Ingresu
to lie in wait
Ispagnolu
acechar
Italianu
stare in agguato
Tedescu
auf der Lauer liegen.
ammascarài , vrb Definitzione
imbrutare de mascara, de tzintziedhu; arrennegare meda, fàere niedhu o pèrdere sa bisura po s'arrennegu: nau de su tempus, isconciare, fàere tempus malu
Sinònimos e contràrios
intentiedhare
2.
si mi lassas ammascarai ti dh'ongu dèu, su tanti!…◊ dh'apu bia ammascarara…, fiat cosa de timi! ◊ candu si ammàscarat su mari, balla, gi est cosa de dhui acostai!…
3.
chi mi bit ammascarau, bai ca su piciochedhu nc'istupat debressi!
Ètimu
ctl.
(en)mascarar
Tradutziones
Frantzesu
se farder outrageusement
Ingresu
to soil oneself,
to make up in an overdone way (oneself)
Ispagnolu
repintarse,
enfadarse mucho
Italianu
imbrattarsi,
truccarsi in mòdo esagerato
Tedescu
sich übermäßig schminken.
ammengàre , vrb Definitzione
fàere o èssere mengu, pòberu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
vivre dans la gêne
Ingresu
to be to poverty
Ispagnolu
empobrecer,
vivir en la estrechez
Italianu
stare in misèria,
nelle strettézze
Tedescu
im Elend leben.
ammòdhe , avb Definitzione
istare o pònnere a. = pònniri in s'àcua, aciuvau me in s'àcua (o fintzes àteru, in lícuidu chi faet essire modhe sa cosa o fintzes solu po dha mantènnere sèmpere isciusta, po ciupire)
Sinònimos e contràrios
afufu
/
cdh. ammodhu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rester plongé dans un liquide,
(faire tremper du linge,
des aliments…)
Ingresu
soak (to)
Ispagnolu
aen remojo
Italianu
in immersióne
Tedescu
in Wasser.
ammugliàre , vrb: ammurgiai,
ammurgiare,
ammurjare,
ammurzare,
armurzare,
ammuzare,
murgiai Definitzione
pònnere in sa múrgia po dh'intrare su sale, a sa cosa (casu, pische, àteru)
Sinònimos e contràrios
immurzare 1,
mongiai,
salire
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
mettre dans la saumure,
saler
Ingresu
to pickle,
to salt
Ispagnolu
conservar en salmuera,
salar
Italianu
méttere in salamòia
Tedescu
pökeln,
salzen.
ammustèlchere, ammustèrchere , vrb: ammustrèchere,
ammustrèschere,
amustèrchere,
mustrèchere* Definitzione
pèrdere is atuamentos po calecunu dispraxere mannu, cropu malu, orruta manna o àteru (ma fintzes de s’errisu); abbasciare, menguare su fogu
Sinònimos e contràrios
abbadherigare,
acidentare,
ammortie,
desfallire,
dilmagiare,
disimainai,
ildimajare,
imbortighinare,
intostai,
istenteriai,
sdemmaniai
| ctr.
atuare
Frases
li at bénnidu unu dolore chi si trofijaiat che telpe e finas si est ammustélchidu! ◊ si bidet chi mi che so ammustérchidu ca dai su momentu no mi ammento prus de nudha ◊ sa pitzinna si fit ammusterchindhe de su prantu
Tradutziones
Frantzesu
s'évanouir
Ingresu
to faint
Ispagnolu
desmayarse
Italianu
cadére in delìquio
Tedescu
in Ohnmacht fallen.
ammutaméntu , nm Definitzione
gara poética fata cantandho mutos; genia de fatúgiu, ma mescamente manera de pigare un'animale angenu, furandho, po chi no tzérriet o apedhet de iscobiare sa gente
Terminologia iscientìfica
sntz
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
competition poétique improvisée
Ingresu
dispute on extempore poetry
Ispagnolu
certamen de poesía improvisada
Italianu
dìsputa in poesìa improvvisata
Tedescu
dichterische Stegreifdiskussion.
animalàtzu , nm Definitzione
foedhu chi si narat a disprétziu, a unu, prus che àteru brigandhodhu; nau in cobertantza, su dimóniu
Sinònimos e contràrios
bestiatzu
/
dimóniu
Frases
in cue ses, brutu animalatzu: essimiche! ◊ animalatzu, cudha crebendhe de su fàmine ma no ponet a manigare!
2.
s'animalatzu mi abbaidaiat cun ogros de fiamas e mi lantzitaiat su sentidu (G.Ruju)
Tradutziones
Frantzesu
animal,
imbécile
Ingresu
nasty-animal
Ispagnolu
animal,
bestia
Italianu
animalàccio (détto in tòno di rimpròvero)
Tedescu
plumpe Person.
aorutài, aorvetài , vrb: auvretai Definitzione
istare a iscoca, abbaidandho, giaendho atentzione a ccn. o po calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
obretare*,
punterare,
selvare
Tradutziones
Frantzesu
épier,
être en vedette
Ingresu
to spy
Ispagnolu
acechar
Italianu
spiare,
stare in vedétta
Tedescu
belauschen,
Ausguck halten.
apartàu , pps, agt Definitzione
de apartai, -are / a s'apartada = chentza si giare a bíere
3.
su Cristos est nàschidu a s'apartada
Tradutziones
Frantzesu
à l'écart
Ingresu
apart
Ispagnolu
apartado
Italianu
in disparte
Tedescu
beiseite.
apellàre , vrb Definitzione
ricúrrere contr'a sa senténtzia de su tribbunale o de sa corte de apellu; invocare santos, pedire agiudu
Frases
l'ant cundennadu in tribbunale, ma l'at apellada e faghent torra su dibbatimentu
Ètimu
itl.
appellare
Tradutziones
Frantzesu
interjeter appel
Ingresu
to appeal (to a court)
Ispagnolu
interponer apelación
Italianu
ricórrere in appèllo,
appellarsi
Tedescu
Berufung einlegen.
apigliài , vrb: apillai 1,
apizare 1 Definitzione
artzare apitzu, a pígiu, fàere o pònnere su pígiu, nau de cosa in mesu de abba o de cosas deasi; fintzes essire de si pòdere bíere, bogare a pígiu
Sinònimos e contràrios
aproghilare,
bènnere
Frases
no isciat a nadai e po ndi podi apillai fiat is cambas de innòi e de ingudheni ◊ ndi torràt a apillai sa conca assicau timendi de si allupai ◊ su late caentadu si murigat a manera chi no apizet
2.
apilla a domu! ◊ a unus a unus apillant is istedhus ◊ e candu ndi dh'apillat su nòmini de sa santa, su predicadori, in custa prédica?
Ètimu
ltn.
applicare
Tradutziones
Frantzesu
remonter à la surface
Ingresu
to surface
Ispagnolu
subir a flote
Italianu
venire a galla,
risalire in superfìcie
Tedescu
auftauchen.
apióta , avb: apiotu Definitzione
a piotu, a s'apiotu, manera de andhare mautu mautu, abbellu abbellu de no si giare a intèndhere
Frases
apiotu apiotu is duendas sunt essias ◊ sos duos pisedhos si l'ispiseint a s'apiotu ◊ sa mama ch'esseit a s'apiotu pro no ndhe ischidare sa pitzinna
Tradutziones
Frantzesu
en tapinois
Ingresu
squatting
Ispagnolu
con sigilo
Italianu
quatto,
in mòdo circospètto
Tedescu
sacht,
umsichtig.
apíta , avb: apitu Definitzione
manera de istare, o de fàere, de chie disígiat e ibertat calecuna cosa de àtere, abbaidandhodha, coment'e pedindhodha (fintzes istare abbaidandhosi ómine, o fémina, a cojuare)
Sinònimos e contràrios
iscetu,
ispera
/
desizu
Maneras de nàrrere
csn:
istare apitu a… (a. meu, tou, sou, de una cosa) = istare apitendhe, abbaidendhe, ispetendhe a unu, una cosa, abarrai avatu de unu, de una cosa, fintzas bíderesi o arranzàresi cun carchi cosa, istare o campare de cussa; no àere piús apitos = no isetare o isperare prus nudha; nàrrere cun apitu = nàrriri, fuedhai, preguntai o pediri meda, cun fortza, cun sentidu, cun isperu
Frases
tantu za est apita a cussu!…◊ apo tratesu ca fia apitu de m'incunzare su laore ◊ Zuanne fit apitu a bi colare deo ◊ isetendhe apitu a sa cos'anzena est in perígulos de vida! (G.Raga)◊ so apitu chi mi abberzant sa zanna ◊ sa pisedhina est apitu a sa tulta ◊ si mi as istimascione, no mi lasses apitu! ◊ si no ses benindhe andho, no abbarro apitu tou! ◊ si adduras apitu a su diritu tandho as a morrer dae s'apetitu (Màsala)
2.
tenet su cane apita a zota ◊ totu nos ndhe regalant: unu mese apita a druches istamus!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
attente,
dans l'attente de…
Ingresu
looking forward for
Ispagnolu
en espera
Italianu
in attésa di…
Tedescu
in Erwartung von…
arrazonàre , vrb: arrazonare Definitzione
dhu narant de is cuadhos: impurdedhiri, insuai, èssere in calore
Sinònimos e contràrios
arrazonire
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
échauffer
Ingresu
to excite
Ispagnolu
estar en celo
Italianu
incalorire (andare in amóre)
Tedescu
brünstig sein.
arrèghere , vrb: arrei,
arrèiri,
arrere,
arreri,
rèere Definitzione
abbarrare firmos, sentza de andhare; si narat de vasu chi no est istampau ne tzacau chi mantenet su chi si betat aintru; rfl. su si lassare cosa angena; in cobertantza, aguantare is segretos; abbarrare a sa rea, prantaos, istrantagiaos / pps. arrésiu, arréssiu 1, arressu, arretu 1
Sinònimos e contràrios
abèschere,
afrimai,
aguantai,
arrancare,
arreare,
arrèschere,
arressare,
obèschere,
rèere
/
arrègere
| ctr.
andai,
sfàiri
Maneras de nàrrere
csn:
abba arressa = apojada, frimma (e pro cussu mala puru); arrèiri unu secretu = muntènnere su segretu
Frases
líbbera zente poética in s'amore in su bisonzu arressa, istrinta in su dolore (A.Casula)◊ si est arressu pro sempre su coro sou ◊ no est ne andhendhe e ne arressu ◊ si arreet un'iscuta iscultendhe ◊ in caminu imbenit a unu connoschente, l'arreghet e li nat cosa
2.
custu pitzeri no arreit àcua ◊ dèu pratzu, dèu leu, su chi bollu mi arreu ◊ a tui no fait a ti contai cosa ca no arreis nudha!
3.
no mi sumbullit meda, gopai, ca no mi arreu in cambas de s'istrachímini! ◊ fiat aici istancu chi no si arreiat in peis ◊ addaghi su muntone est mannu meda no si arrèt
Ètimu
ltn.
regere
Tradutziones
Frantzesu
soutenir,
supporter
Ingresu
to support
Ispagnolu
parar,
tenerse
Italianu
fermare,
fermarsi,
règgere,
règgersi in pièdi
Tedescu
anhalten,
stehenbleiben,
halten,
sich aufrecht halten.
arrengherài , vrb: arringherai,
ringherai Definitzione
foedhandho de cosa o de gente, pònnere a ringhera, fàere una ringhera
Sinònimos e contràrios
acarredai
Frases
ant arrengherau is sedilis a giru a giru ◊ funta totus arringheraus, messendi, mancai in binti
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
disposer en rangées
Ingresu
to line up
Ispagnolu
poner en hileras,
alinear
Italianu
dispórre in filari,
in file,
schierare
Tedescu
in Reihe aufstellen.
arretàe , vrb: arretare,
arretai,
retai Definitzione
nau de sa natura de su mascu, su si fàere tostada, chíbbera, tètera
Sinònimos e contràrios
arrintzonare,
arritzare
Frases
cussu est ómine chi no arretat ◊ est arretendhe, comente at bidu féminas
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
être en érection
Ingresu
to have the erection,
to be in erection
Ispagnolu
tener una erección
Italianu
avére l'erezióne,
èssere in erezióne
Tedescu
in Erektion sein.
assantàe, assantài , vrb: assentai,
assentare,
assentari Definitzione
pònnere in assentu, cuncordare, pònnere bene; istare in assentu, cicios a s'assentada, firmos, pònnere sa conca apostu; nau de abba avolotada, pausare; fintzes iscríere, pònnere cosa iscrita in su paperi, passare a libbru, registrare / èssere pagu assentadu (nau de fémina, de ómine) = portai pagu giudítziu
Sinònimos e contràrios
acabidae,
acampaniare,
acodomai,
acollocare,
adaretzai,
assebiai,
assentulae,
assetiai,
insabiai
/
arresentare,
firmai,
iscríere,
pònnere
/
pasare
| ctr.
isordulare,
avalotai
Frases
in bratzos tuos mi assento che pitzinnu ◊ su pitzinnu sonnidu si ndh'est assentadu in coa mia ◊ assentare linna in su linnarzu, isterzu in sa piatera, imbóligos in s'iscàtula ◊ assento s'àinu a una preda pro mi che sere a cadhu ◊ Gesugristu, artziau a is celus, est assentau a sa dereta de Deus Babbu ◊ comenti est crésciu si est assentau, ma a piciochedhu fut unu dimóniu!
2.
assentadí ingunis! ◊ bufadí una limonada, si ti podit assentai s'istògumu ◊ brutu animale, ti fatzo bogare fogu dea nàrigas, chi no ti assentas! ◊ sant'Antoni at tocau su porcedhu e su porcedhu s'est assantau, ca fut faendho travessuras
3.
depit assentai is ungas de is manus ◊ Deus bos si dhu paghet: boso m'eis assentau sa famíglia! (R.Sardella)
4.
piga sa pinna e assentaidhoi "cincuanta"! ◊ so bénnidu pro dare cuerela: assentet die e mese! ◊ picinnas chi ascurtais, assentai custa lei! ◊ mi cheria assentare cudhas peràulas
5.
su binu in sa carrada si est assentau ◊ s'àcua trúvula boit posta a assentai
Ètimu
ctl., spn.
assentar, asentar
Tradutziones
Frantzesu
mettre en ordre
Ingresu
to tidy up
Ispagnolu
arreglar,
asentar
Italianu
méttere in órdine,
sistemare,
incolonnare
Tedescu
ordnen,
in Kolonnen schreiben.