àssu 1 , agt Definitzione
nau de animale fémina, chi est in more, in disígiu de mascu
Sinònimos e contràrios
impurdedhiu,
insuau,
insutzuligau,
suadu,
suguzadu
Ètimu
ltn.
arsus
Tradutziones
Frantzesu
en chaleur
Ingresu
on heat
Ispagnolu
en celo
Italianu
inuzzolito,
in calóre
Tedescu
begierig,
brünstig.
bundhàre , vrb: abbundai* Definitzione
giare, produire, bogare a meda, nau mescamente de funtanas, de terras e àteru
Sinònimos e contràrios
abbenai,
abbundiri,
rebbucare 1
| ctr.
mancai 1
Frases
asciuta su sucutu de cussos ojos chi sunt bundhendhe làgrimas! ◊ bundhat sa vida in noa gioventura, bundhet sa terra frutos e laores! ◊ frisca continu ti bundhet sa vena de maju bellu in lughe e armonia (P.Casu)◊ sa funtana de Luitu sichit a bundhare ◊ in beranu s'erba bundhat ◊ custa est terra chi bundhat
Tradutziones
Frantzesu
abonder
Ingresu
to produce plenty of
Ispagnolu
abundar
Italianu
produrre mólto,
in abbondanza
Tedescu
viel hervorbringen.
campaniàre 1 , vrb: acampaniare,
acampionare,
campianare,
campionare Definitzione
pònnere bene, assentare sa cosa a manera de torrare totu giusta cun àteras, agiustare, istesiare o apartare po no giare ifadu o no tènnere dannu; nau de ccn., essire deghile, bellu, creschendho; pònnere de acórdiu
Sinònimos e contràrios
adaretzai,
arremonire,
assantai,
cumpòniri,
frànghere
| ctr.
isordulare
Maneras de nàrrere
csn:
campiànadi! = trocidindi!, istrizi!; beni s'à… no campionas, no?! = (nendhe a s'àinu) a ti adderetas o nono?!, assèntadi, adderètadi!; campianàresi apare = pònneresi de acordu, arranzare una chistione; campianàreche a ccn. = collirechelu, bogarechelu dae su mundhu, bochírelu; campianare a ccn. = atèndiri, contivigiare; campiò!… = atentu, aundi ses passendi!; campaniare un'ofesa = chircare de si fàghere perdonare faghindhe carchi cosa de bonu, pònnere rimédiu a un'ofesa; no bi n'at unu chi campàniat su logu! = funt unu peus de s'àteru, no dhoi nd'at unu bonu
Frases
apo campionadu sa linna pro la prèndhere a fasche ◊ si podent campaniare sas fadhinas cun sa tinta, in custa faina ◊ no campionat, no cudha màchina, ancora in s'àtera corsia bidindhe màchinas beníndheli de fronte?!
2.
campiònadi, cantu chi ses cun sas ancas istérridas chi no lassas logu! ◊ nos semus campaniados apare ◊ campiana cussa pedra ca nos betat! ◊ campiànadi, chi sunt currendhe sos cadhos! ◊ bi at piantas chi si las tocas paret chi ti timant e chi campionent e chi si doghent (M.Pira)◊ su mortu fit campionadu in su baule
3.
cussa zòvana si ch'est campaniada ◊ custu boe est bonu meda e campionat s'àteru ◊ custu zòvanu campionat sa famíllia: sos àteros no ndhe balent a nudha ◊ su pitzinnu paret feutzu: isperamos chi creschindhe campàniet!
4.
cantandhe bisonzat de ischire picare su filu, de ischire campianare candho s'arréjonu si cheret imbèrghere pro lu ghirare a tretos suos
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
mettre en ordre
Ingresu
to arrange,
to tidy up,
to reconcile
Ispagnolu
ordenar,
arreglar,
poner en orden
Italianu
ordinare,
méttere bène in órdine
Tedescu
aufräumen.
càrre , nf: carri Definitzione
sa petza bia de una carena, sa carena etotu; (mescamente su pl.) sa carena nuda e mescamente sa natura
Maneras de nàrrere
csn:
c. morta = pizighedhu de carre chi che andhat dae sa pedhe; c. bia = sa carre apenas coladu su pizu prus subra de sa pedhe, sa chi dolet de prus; c. bona = sa carre noa chi creschet in sas segadas; carregarre = atacadu, própiu tochendhe sa carre; èssere c. e úngia = èssere parentes custrintos, amigos meda; èssere c. agnanta = leados pagu in cunsideru, che cosa anzena, nadu de parentes de intradura; èssiri de c. fini = zúghere carràdigu delicadu; èssiri in carri allena = nadu de fémina, èssere ràida; carri chérvinu (nau de su cuadhu) = chi no ingrassat; a carre = nadu de bestimenta, tochendhe sa carre, chentza àteru pizu suta
Frases
in sa carre intendhia sas punturas ◊ si ponit sa camisa po no abarrai cun sa carri in campu ◊ is carris liagadas dhi pendiant de is bratzus abbruxaus ◊ unu pantàsima no giughet carre e ossos comente giuto deo ◊ deasi s'aciugnat custa carre, comente s'aciugnet custu filu!
2.
iast a ammostai is carris a is àturus? ◊ de sa carri tua ses tui sa meri: difatis po medas obertu as butega!
3.
sas muzeres pro medas connadas e connados sunt carre agnanta!
Terminologia iscientìfica
crn
Ètimu
ltn.
carne(m)
Tradutziones
Frantzesu
chair
Ingresu
flesh
Ispagnolu
carne
Italianu
carne in quanto tessuto vivo,
sensìbile
Tedescu
Fleisch.
carritziósu , agt Definitzione
nau de persona chi istat bene, chi est in carres, in prupas bonas
Sinònimos e contràrios
imprupiu,
introssiu
| ctr.
làngiu
Terminologia iscientìfica
zcrn
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
charnu
Ingresu
plump
Ispagnolu
carnoso
Italianu
carnóso,
in carne
Tedescu
fleischig.
cartabbellàre , vrb Definitzione
cundennare a unu chentza dhu'èssere presente
Ètimu
itl.
cartabello
Tradutziones
Frantzesu
condamner par contumace
Ingresu
to sentence by default
Ispagnolu
contumacia
Italianu
condannare in contumàcia
Tedescu
in Abwesenheit verurteilen.
cassài , vrb: acassare 1,
cassare,
catzare 2,
catzeare,
catziare Definitzione
andhare a cassa, aciapare is animales arestes, tènnere a pessighidura, a isparadura o àteru deasi; agatare a ccn. in su dannu, faendho male, agatare in farta; pigare, buscare (cropos o àteru)
Sinònimos e contràrios
aciocai,
tènnere
/
segudare
Maneras de nàrrere
csn:
giogai a su cassa cassa = a tènnere; si nci podint cassai is topis a berrita = est una domo chi no bi at nudha, no bi at neune
Frases
as catziadu in donu ca giughes tropu pículu minore ◊ fipo cassandhe, candho dae unu gardarjedhu bi partint duos lèpores ◊ custu chervu totus lu càtziant e nemos lu tenet ◊ catzeandhe no at fortuna: cartutzas medas ma perdigas nudha!◊ mi apu cassau una pariga de pillonedhus
2.
sa corsària de sos coros miràdela chi est igue: si sos Moros sunt che tue, ancu mi cassent sos Moros!
3.
gei circat ma gei cassat puru: su cumpàngiu dhi at donau una bussinada a faci
Ètimu
ctl.
cassar
Tradutziones
Frantzesu
chasser,
attraper
Ingresu
to hunt,
to catch
Ispagnolu
cazar,
coger,
atrapar,
pillar
Italianu
cacciare,
acchiappare,
cògliere in fallo
Tedescu
jagen,
fangen,
ertappen.
cautivài, cautivàre , vrb Definitzione
fàere o mantènnere s'àteru iscrau, presoneri
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
esclavager
Ingresu
to enslave
Ispagnolu
cautivar
Italianu
ridurre in schiavitù
Tedescu
zum Sklaven machen.
citàre , vrb: tzitare Definitzione
pònnere a unu in càusa, denuntziare
Tradutziones
Frantzesu
appeler en justice
Ingresu
to convene
Ispagnolu
llevar a juicio
Italianu
chiamare in giudìzio
Tedescu
jdn. verklagen.
cóbbula , nf, nm: cóbbulu,
copla,
cópula,
góbbulu Definitzione
genia de pesada in poesia, chi no est sa matessi in totue
Sinònimos e contràrios
cantone,
crobba*,
mutu,
pesada 1
Sambenados e Provèrbios
smb:
Copula
Tradutziones
Frantzesu
strophe
Ingresu
composition
Ispagnolu
copla
Italianu
stròfa,
componiménto in vèrsi
Tedescu
Strophe,
Versdichtung.
cóghinu , nm Definitzione
dispraxere serrau chi faet andhandho e creschendho
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
grand chagrin,
grosse peine
Ingresu
inexplicable increasing sorrow of the soul
Ispagnolu
pesar
Italianu
dispiacére inspiegàbile che va in crescendo
Tedescu
unerklärbarer wachsender Gram.
comentesisíat , avb: cumentisisiat Definitzione
de una manera chi no faet a dhu nàrrere, male meda de salude o de poberesa, in poberesa meda; in cale sisiat manera (fintzes cng. cun chi)
Sinònimos e contràrios
comentecasiat
Frases
est ca semus comentesisiat, sinono za bi fimus andhados nois puru a sa festa!
2.
bi cheret chi sonent sos cannones sas allegrias de sa libbertade? Ma comentesisiat su pópulu oprimidu ndhe ischidade!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
d'une très mauvaise manière
Ingresu
no matter (how)
Ispagnolu
de forma mala
Italianu
in pèssimo mòdo,
in una condizióne purchè sia
Tedescu
recht und schlecht.
corogliàre , vrb Definitzione
giare a bíere, a crèdere una cosa po un'àtera, pigare a ingannu
Sinònimos e contràrios
abbovai,
abbuvonare,
coglionai,
colovrinare,
imbaucare,
imbelecare,
imbusterai,
improsae,
ingannai,
ingrangugliare,
ingregai,
istusciare,
piocai,
scafai,
trampai,
transare
Frases
no s'ischit ite àteru li nesit cussa mariola pro la corogliare ◊ a sos duos amantes si los corogliesit su dimóniu e fatesint su progetu de bochire sa muzere de isse ◊ ma como chi bos isco cuss'astrúscia, su de mi corogliare est corogliadu! (P.Mossa)
Tradutziones
Frantzesu
rouler,
tromper
Ingresu
to make fun of
Ispagnolu
engañar
Italianu
corbellare,
trarre in inganno
Tedescu
täuschen.
corrutàe, corrutài, corrutàre , vrb: acorrutare,
currutare Definitzione
fàere su corrutu, pònnere su dolu po ccn., portare bestimentu de singiale po unu mortu
Frases
coro meu istimadu, si andhas a Torinu ti corruto che mortu! ◊ at corrutadu sos mannos chi che li fint mortos ◊ si morzo innantis, corrútami tue! ◊ ses a conca falada pares currutandhe!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
être en deuil,
prendre le deuil
Ingresu
to be in mourning,
to go into mourning
Ispagnolu
estar en duelo
Italianu
èssere in lutto,
méttere il lutto
Tedescu
Trauer tragen.
costagòsta , avb Definitzione
manera de andhare in paris in logu chi faet a costera; manera de foedhare chentza arrespòndhere a tonu giustu po no bòllere arrespòndhere a sa pregonta
Sinònimos e contràrios
palabala
Frases
che so essidu costagosta chirchendhe sa robba ◊ sas istradas in logu de monte las faghent colare costagosta finas a che assuprire a subra
2.
arguai a los tocare, ca che essint palabala costagosta! ◊ candho li apo chircadu su dépidu che est essidu costagosta
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
évasivement
Ingresu
evasively
Ispagnolu
de forma evasiva
Italianu
in mòdo evasivo,
evasivaménte
Tedescu
ausweichend.
cramàri , vrb Definitzione
pònnere in giustítzia a unu po calecuna diferéntzia o iscórriu
Sinònimos e contràrios
carelare,
tzitare
Tradutziones
Frantzesu
citer en justice
Ingresu
to convene
Ispagnolu
citar en juicio
Italianu
citare in giudìzio
Tedescu
gerichtlich verklagen.
debrèsse, debrèssi , avb: diabressi,
drabessi Definitzione
coitandho, chentza pèrdere tempus
Sinònimos e contràrios
allestru,
impresse
/
cdh. dipressa
| ctr.
abbellu
Frases
si fiat dépiu firmai diabressi, fadiau ca no fiat faina po issu ◊ fetzat debressi!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
vite,
à la hâte
Ingresu
in a hurry,
soon
Ispagnolu
de prisa
Italianu
in frétta,
prèsto
Tedescu
schnell.
derrúere, derrúghere , vrb: derrúiri,
dirrúere,
dirrúghere Definitzione
su si lassare andhare de male in peus, chentza si tènnere contu; batire o lassare andhare una cosa, unu logu o a unu de male in peus, fàere andhare male, fintzes isconciare
Sinònimos e contràrios
arroinare,
atzimare,
derrocai,
dirruire,
dissantarare,
ifasciare,
irderrúere,
iscalabrare,
isciarrocai,
isciusciai,
ispèldere,
istrossare
Frases
sa pitzoca est derrughèndhesi de su totu chi no fachet a la bíere! ◊ sa domo chi no b'istat neune si che derruet ◊ mortu su mere, s'ortu si ch'est derrutu, irbandhonadu ◊ màniga ca sinono ti derrues peus cun custas meighinas!
2.
cussa cosa derrughet sa pessone piús sana ◊ custos canes arestes nos sunt dirruinne ◊ dirruo sos camasinos chi apo e ndhe fràigo piús mannos
Ètimu
ltn.
deruere
Tradutziones
Frantzesu
tomber en ruine,
ruiner
Ingresu
to ruin
Ispagnolu
arruinarse,
arruinar,
derrumbarse
Italianu
andare o mandare in rovina,
dissestare
Tedescu
verfallen,
ruinieren.
derrútu , pps, agt: dirrutu,
disurrutu Definitzione
de derrúere; chi est totu andhau male
Sinònimos e contràrios
derruidu,
irderrutu
2.
a su babbu no l'at abbandhonadu, candho l'at bidu derrutu de fortzas ◊ no azis sa carena gai derruta pro istare semper in su cuzolu! ◊ custas domos sunt dirrutas ◊ cussa crésia est de azustare ca est disurruta
Tradutziones
Frantzesu
tombé en ruine
Ingresu
ruined
Ispagnolu
arruinado
Italianu
andato in rovina,
dissestato
Tedescu
verfallen.
devíde! , iscl Definitzione
genia de giuramentu: po fàere a bíere chi su chi est naendho, unu, est de abberu e che ponet in mesu sa fide puru / devide! = abberu mia!
Sinònimos e contràrios
abberu!,
afide!,
gadamasta!,
gadimassèstata!
Frases
- devide gai est! - Mudu, sa fide de su cane!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ma foi!
Ingresu
honestly
Ispagnolu
a fe
Italianu
in fede!
Tedescu
so wahr Gott ist!.