àssu 1 , agt Definizione
nau de animale fémina, chi est in more, in disígiu de mascu
Sinonimi e contrari
impurdedhiu,
insuau,
insutzuligau,
suadu,
suguzadu
Etimo
ltn.
arsus
Traduzioni
Francese
en chaleur
Inglese
on heat
Spagnolo
en celo
Italiano
inuzzolito,
in calóre
Tedesco
begierig,
brünstig.
bundhàre , vrb: abbundai* Definizione
giare, produire, bogare a meda, nau mescamente de funtanas, de terras e àteru
Sinonimi e contrari
abbenai,
abbundiri,
rebbucare 1
| ctr.
mancai 1
Frasi
asciuta su sucutu de cussos ojos chi sunt bundhendhe làgrimas! ◊ bundhat sa vida in noa gioventura, bundhet sa terra frutos e laores! ◊ frisca continu ti bundhet sa vena de maju bellu in lughe e armonia (P.Casu)◊ sa funtana de Luitu sichit a bundhare ◊ in beranu s'erba bundhat ◊ custa est terra chi bundhat
Traduzioni
Francese
abonder
Inglese
to produce plenty of
Spagnolo
abundar
Italiano
produrre mólto,
in abbondanza
Tedesco
viel hervorbringen.
campaniàre 1 , vrb: acampaniare,
acampionare,
campianare,
campionare Definizione
pònnere bene, assentare sa cosa a manera de torrare totu giusta cun àteras, agiustare, istesiare o apartare po no giare ifadu o no tènnere dannu; nau de ccn., essire deghile, bellu, creschendho; pònnere de acórdiu
Sinonimi e contrari
adaretzai,
arremonire,
assantai,
cumpòniri,
frànghere
| ctr.
isordulare
Modi di dire
csn:
campiànadi! = trocidindi!, istrizi!; beni s'à… no campionas, no?! = (nendhe a s'àinu) a ti adderetas o nono?!, assèntadi, adderètadi!; campianàresi apare = pònneresi de acordu, arranzare una chistione; campianàreche a ccn. = collirechelu, bogarechelu dae su mundhu, bochírelu; campianare a ccn. = atèndiri, contivigiare; campiò!… = atentu, aundi ses passendi!; campaniare un'ofesa = chircare de si fàghere perdonare faghindhe carchi cosa de bonu, pònnere rimédiu a un'ofesa; no bi n'at unu chi campàniat su logu! = funt unu peus de s'àteru, no dhoi nd'at unu bonu
Frasi
apo campionadu sa linna pro la prèndhere a fasche ◊ si podent campaniare sas fadhinas cun sa tinta, in custa faina ◊ no campionat, no cudha màchina, ancora in s'àtera corsia bidindhe màchinas beníndheli de fronte?!
2.
campiònadi, cantu chi ses cun sas ancas istérridas chi no lassas logu! ◊ nos semus campaniados apare ◊ campiana cussa pedra ca nos betat! ◊ campiànadi, chi sunt currendhe sos cadhos! ◊ bi at piantas chi si las tocas paret chi ti timant e chi campionent e chi si doghent (M.Pira)◊ su mortu fit campionadu in su baule
3.
cussa zòvana si ch'est campaniada ◊ custu boe est bonu meda e campionat s'àteru ◊ custu zòvanu campionat sa famíllia: sos àteros no ndhe balent a nudha ◊ su pitzinnu paret feutzu: isperamos chi creschindhe campàniet!
4.
cantandhe bisonzat de ischire picare su filu, de ischire campianare candho s'arréjonu si cheret imbèrghere pro lu ghirare a tretos suos
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mettre en ordre
Inglese
to arrange,
to tidy up,
to reconcile
Spagnolo
ordenar,
arreglar,
poner en orden
Italiano
ordinare,
méttere bène in órdine
Tedesco
aufräumen.
càrre , nf: carri Definizione
sa petza bia de una carena, sa carena etotu; (mescamente su pl.) sa carena nuda e mescamente sa natura
Modi di dire
csn:
c. morta = pizighedhu de carre chi che andhat dae sa pedhe; c. bia = sa carre apenas coladu su pizu prus subra de sa pedhe, sa chi dolet de prus; c. bona = sa carre noa chi creschet in sas segadas; carregarre = atacadu, própiu tochendhe sa carre; èssere c. e úngia = èssere parentes custrintos, amigos meda; èssere c. agnanta = leados pagu in cunsideru, che cosa anzena, nadu de parentes de intradura; èssiri de c. fini = zúghere carràdigu delicadu; èssiri in carri allena = nadu de fémina, èssere ràida; carri chérvinu (nau de su cuadhu) = chi no ingrassat; a carre = nadu de bestimenta, tochendhe sa carre, chentza àteru pizu suta
Frasi
in sa carre intendhia sas punturas ◊ si ponit sa camisa po no abarrai cun sa carri in campu ◊ is carris liagadas dhi pendiant de is bratzus abbruxaus ◊ unu pantàsima no giughet carre e ossos comente giuto deo ◊ deasi s'aciugnat custa carre, comente s'aciugnet custu filu!
2.
iast a ammostai is carris a is àturus? ◊ de sa carri tua ses tui sa meri: difatis po medas obertu as butega!
3.
sas muzeres pro medas connadas e connados sunt carre agnanta!
Terminologia scientifica
crn
Etimo
ltn.
carne(m)
Traduzioni
Francese
chair
Inglese
flesh
Spagnolo
carne
Italiano
carne in quanto tessuto vivo,
sensìbile
Tedesco
Fleisch.
carritziósu , agt Definizione
nau de persona chi istat bene, chi est in carres, in prupas bonas
Sinonimi e contrari
imprupiu,
introssiu
| ctr.
làngiu
Terminologia scientifica
zcrn
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
charnu
Inglese
plump
Spagnolo
carnoso
Italiano
carnóso,
in carne
Tedesco
fleischig.
cartabbellàre , vrb Definizione
cundennare a unu chentza dhu'èssere presente
Etimo
itl.
cartabello
Traduzioni
Francese
condamner par contumace
Inglese
to sentence by default
Spagnolo
contumacia
Italiano
condannare in contumàcia
Tedesco
in Abwesenheit verurteilen.
cassài , vrb: acassare 1,
cassare,
catzare 2,
catzeare,
catziare Definizione
andhare a cassa, aciapare is animales arestes, tènnere a pessighidura, a isparadura o àteru deasi; agatare a ccn. in su dannu, faendho male, agatare in farta; pigare, buscare (cropos o àteru)
Sinonimi e contrari
aciocai,
tènnere
/
segudare
Modi di dire
csn:
giogai a su cassa cassa = a tènnere; si nci podint cassai is topis a berrita = est una domo chi no bi at nudha, no bi at neune
Frasi
as catziadu in donu ca giughes tropu pículu minore ◊ fipo cassandhe, candho dae unu gardarjedhu bi partint duos lèpores ◊ custu chervu totus lu càtziant e nemos lu tenet ◊ catzeandhe no at fortuna: cartutzas medas ma perdigas nudha!◊ mi apu cassau una pariga de pillonedhus
2.
sa corsària de sos coros miràdela chi est igue: si sos Moros sunt che tue, ancu mi cassent sos Moros!
3.
gei circat ma gei cassat puru: su cumpàngiu dhi at donau una bussinada a faci
Etimo
ctl.
cassar
Traduzioni
Francese
chasser,
attraper
Inglese
to hunt,
to catch
Spagnolo
cazar,
coger,
atrapar,
pillar
Italiano
cacciare,
acchiappare,
cògliere in fallo
Tedesco
jagen,
fangen,
ertappen.
cautivài, cautivàre , vrb Definizione
fàere o mantènnere s'àteru iscrau, presoneri
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
esclavager
Inglese
to enslave
Spagnolo
cautivar
Italiano
ridurre in schiavitù
Tedesco
zum Sklaven machen.
citàre , vrb: tzitare Definizione
pònnere a unu in càusa, denuntziare
Traduzioni
Francese
appeler en justice
Inglese
to convene
Spagnolo
llevar a juicio
Italiano
chiamare in giudìzio
Tedesco
jdn. verklagen.
cóbbula , nf, nm: cóbbulu,
copla,
cópula,
góbbulu Definizione
genia de pesada in poesia, chi no est sa matessi in totue
Sinonimi e contrari
cantone,
crobba*,
mutu,
pesada 1
Cognomi e Proverbi
smb:
Copula
Traduzioni
Francese
strophe
Inglese
composition
Spagnolo
copla
Italiano
stròfa,
componiménto in vèrsi
Tedesco
Strophe,
Versdichtung.
cóghinu , nm Definizione
dispraxere serrau chi faet andhandho e creschendho
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grand chagrin,
grosse peine
Inglese
inexplicable increasing sorrow of the soul
Spagnolo
pesar
Italiano
dispiacére inspiegàbile che va in crescendo
Tedesco
unerklärbarer wachsender Gram.
comentesisíat , avb: cumentisisiat Definizione
de una manera chi no faet a dhu nàrrere, male meda de salude o de poberesa, in poberesa meda; in cale sisiat manera (fintzes cng. cun chi)
Sinonimi e contrari
comentecasiat
Frasi
est ca semus comentesisiat, sinono za bi fimus andhados nois puru a sa festa!
2.
bi cheret chi sonent sos cannones sas allegrias de sa libbertade? Ma comentesisiat su pópulu oprimidu ndhe ischidade!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
d'une très mauvaise manière
Inglese
no matter (how)
Spagnolo
de forma mala
Italiano
in pèssimo mòdo,
in una condizióne purchè sia
Tedesco
recht und schlecht.
corogliàre , vrb Definizione
giare a bíere, a crèdere una cosa po un'àtera, pigare a ingannu
Sinonimi e contrari
abbovai,
abbuvonare,
coglionai,
colovrinare,
imbaucare,
imbelecare,
imbusterai,
improsae,
ingannai,
ingrangugliare,
ingregai,
istusciare,
piocai,
scafai,
trampai,
transare
Frasi
no s'ischit ite àteru li nesit cussa mariola pro la corogliare ◊ a sos duos amantes si los corogliesit su dimóniu e fatesint su progetu de bochire sa muzere de isse ◊ ma como chi bos isco cuss'astrúscia, su de mi corogliare est corogliadu! (P.Mossa)
Traduzioni
Francese
rouler,
tromper
Inglese
to make fun of
Spagnolo
engañar
Italiano
corbellare,
trarre in inganno
Tedesco
täuschen.
corrutàe, corrutài, corrutàre , vrb: acorrutare,
currutare Definizione
fàere su corrutu, pònnere su dolu po ccn., portare bestimentu de singiale po unu mortu
Frasi
coro meu istimadu, si andhas a Torinu ti corruto che mortu! ◊ at corrutadu sos mannos chi che li fint mortos ◊ si morzo innantis, corrútami tue! ◊ ses a conca falada pares currutandhe!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
être en deuil,
prendre le deuil
Inglese
to be in mourning,
to go into mourning
Spagnolo
estar en duelo
Italiano
èssere in lutto,
méttere il lutto
Tedesco
Trauer tragen.
costagòsta , avb Definizione
manera de andhare in paris in logu chi faet a costera; manera de foedhare chentza arrespòndhere a tonu giustu po no bòllere arrespòndhere a sa pregonta
Sinonimi e contrari
palabala
Frasi
che so essidu costagosta chirchendhe sa robba ◊ sas istradas in logu de monte las faghent colare costagosta finas a che assuprire a subra
2.
arguai a los tocare, ca che essint palabala costagosta! ◊ candho li apo chircadu su dépidu che est essidu costagosta
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
évasivement
Inglese
evasively
Spagnolo
de forma evasiva
Italiano
in mòdo evasivo,
evasivaménte
Tedesco
ausweichend.
cramàri , vrb Definizione
pònnere in giustítzia a unu po calecuna diferéntzia o iscórriu
Sinonimi e contrari
carelare,
tzitare
Traduzioni
Francese
citer en justice
Inglese
to convene
Spagnolo
citar en juicio
Italiano
citare in giudìzio
Tedesco
gerichtlich verklagen.
debrèsse, debrèssi , avb: diabressi,
drabessi Definizione
coitandho, chentza pèrdere tempus
Sinonimi e contrari
allestru,
impresse
/
cdh. dipressa
| ctr.
abbellu
Frasi
si fiat dépiu firmai diabressi, fadiau ca no fiat faina po issu ◊ fetzat debressi!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
vite,
à la hâte
Inglese
in a hurry,
soon
Spagnolo
de prisa
Italiano
in frétta,
prèsto
Tedesco
schnell.
derrúere, derrúghere , vrb: derrúiri,
dirrúere,
dirrúghere Definizione
su si lassare andhare de male in peus, chentza si tènnere contu; batire o lassare andhare una cosa, unu logu o a unu de male in peus, fàere andhare male, fintzes isconciare
Sinonimi e contrari
arroinare,
atzimare,
derrocai,
dirruire,
dissantarare,
ifasciare,
irderrúere,
iscalabrare,
isciarrocai,
isciusciai,
ispèldere,
istrossare
Frasi
sa pitzoca est derrughèndhesi de su totu chi no fachet a la bíere! ◊ sa domo chi no b'istat neune si che derruet ◊ mortu su mere, s'ortu si ch'est derrutu, irbandhonadu ◊ màniga ca sinono ti derrues peus cun custas meighinas!
2.
cussa cosa derrughet sa pessone piús sana ◊ custos canes arestes nos sunt dirruinne ◊ dirruo sos camasinos chi apo e ndhe fràigo piús mannos
Etimo
ltn.
deruere
Traduzioni
Francese
tomber en ruine,
ruiner
Inglese
to ruin
Spagnolo
arruinarse,
arruinar,
derrumbarse
Italiano
andare o mandare in rovina,
dissestare
Tedesco
verfallen,
ruinieren.
derrútu , pps, agt: dirrutu,
disurrutu Definizione
de derrúere; chi est totu andhau male
Sinonimi e contrari
derruidu,
irderrutu
2.
a su babbu no l'at abbandhonadu, candho l'at bidu derrutu de fortzas ◊ no azis sa carena gai derruta pro istare semper in su cuzolu! ◊ custas domos sunt dirrutas ◊ cussa crésia est de azustare ca est disurruta
Traduzioni
Francese
tombé en ruine
Inglese
ruined
Spagnolo
arruinado
Italiano
andato in rovina,
dissestato
Tedesco
verfallen.
devíde! , iscl Definizione
genia de giuramentu: po fàere a bíere chi su chi est naendho, unu, est de abberu e che ponet in mesu sa fide puru / devide! = abberu mia!
Sinonimi e contrari
abberu!,
afide!,
gadamasta!,
gadimassèstata!
Frasi
- devide gai est! - Mudu, sa fide de su cane!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ma foi!
Inglese
honestly
Spagnolo
a fe
Italiano
in fede!
Tedesco
so wahr Gott ist!.