abbútinu , nm Definizione
su abbutinare; su che andhare a pitzu a cropu, a unu, mescamente cun màchina currendho
Sinonimi e contrari
abbotinada,
apetigamentu
/
imbistida
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
foulage,
collision
Inglese
collision
Spagnolo
pisoteo,
daño
Italiano
calpestaménto,
guasto
Tedesco
Getrampel,
Schaden.
acajonàre , vrb: cajonare Definizione
betare a unu is curpas de unu dannu; fàere dannu, fàere a manera chi unu tèngiat dannu
Sinonimi e contrari
acriminai,
acrupai,
acusai,
imputai,
incrupai,
incausai
/
causai
Frasi
ahi, mi acajonas, tue, e mi das tragos frecuente: mi acusas barbaramente chi ti apo amore afaltzadu! ◊ pustis chi a faedhare mi as fortzadu mi acajonas de aer faedhadu?! (P.Mossa)
2.
tantu dannu reparade chi mi azis acajonadu!
Etimo
itl.
accagionare
Traduzioni
Francese
accuser
Inglese
to accuse
Spagnolo
inculpar,
culpar,
perjudicar
Italiano
incolpare,
cagionare
Tedesco
beschuldigen,
schaden.
aggràbiu , nm: aggràviu,
aggravu Definizione
su andhare de male in peus; ofesa manna chi si faet a unu
Sinonimi e contrari
aggravamentu,
impeoramentu,
pejoramentu,
pejoria
/
afrenta,
afrontu,
aggrau,
alloloju,
cavanile,
innóriu,
inzenza
2.
a Gesugristu in sa passioni sua dh'iant ispollau e fatu milli aggràvius ◊ perdona is aggràvius e is ofentzas!
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
offense,
outrage
Inglese
worsening
Spagnolo
empeoramiento,
agravio
Italiano
aggràvio,
svantàggio,
oltràggio
Tedesco
Kränkung,
Schaden,
Beleidigung.
dànnu , nm: (su dannu = nr. suddànnu)
Definizione
css. cosa chi podet èssere cunsiderada male, guastu o pérdia / min. dannighedhu (= dannu mannu, segundhu comente si narat)
Sinonimi e contrari
digràtzia,
gastu 1,
iscalabru,
male,
noghimentu
| ctr.
bene,
foltuna
Frasi
coro, ite dannu a ch'essire fora de istrada!…◊ sos bentos fortes faghent dannu in sas binzas apenas isparadas ◊ su bestiàmine in su laore faghet dannu ◊ a sos trastes lassados fora lis faghet dannu ◊ a no tènnere onore est unu dannu che unu candho faghet una falta (Piras)◊ chie faghet su dannu si lu pagat!
2.
dannighedhu, gai, su chi at tentu, totu sa domo ruta!…◊ custu est unu dannighedhu de nudha
Cognomi e Proverbi
prb:
dannu de medas consolu de tontos
Etimo
ltn.
damnum
Traduzioni
Francese
dommage,
détriment
Inglese
damage
Spagnolo
daño,
perjuicio
Italiano
danno,
nocuménto,
scàpito
Tedesco
Schaden,
Nachteil.
gàstu 1, guàstu , nm, agt Definizione
genia de dannu, de iscónciu; chi tenet neghe, difetu; s'impreat fintzes coment'e pps. de guastare
Sinonimi e contrari
dannu,
dissàntara,
iscunsertu,
isente,
istropiadu,
malevadadu
/
cdh. gastatu
/
istrópiu
| ctr.
acónciu,
arràngiu
/
líaru,
sanu
Modi di dire
csn:
dente guasta = tacada, mantzada; pònnere g. a unu = istrupiai
Frasi
at fatu guastu a sa màchina e frimmu s'est a mesu caminu
2.
benie pro azudare una pòvera fémina guasta chi no si podet mòghere! ◊ cussu est guastu de sa nàschida ◊ de candho so rutu, custu bratzu mi est abbarradu guastu ◊ frutuàriu guastu mancu ndhe collas! ◊ custa gafetera guasta no faghet a la pònnere ◊ dhi fiat naschia una pipia guasta
3.
ite mi tantat chi ti ponzo guastu a corpos! ◊ si li lompet a fuste li ponet guastu, a su fizu, arrennegadu male comente fit!
4.
sa banca de fàghere pane mi l'ant guasta poníndhela a donzi cosa
Traduzioni
Francese
dégât,
pourri,
gâté,
détraqué
Inglese
damage,
breakdown
Spagnolo
avería (f),
daño,
roto
Italiano
guasto,
inservìbile,
danno
Tedesco
beschädigt,
unbrauchbar,
Schaden.
nòcere , vrb: nòchere,
nòciri,
nògere,
nòghere,
nògiri,
noxi 1,
nòxiri Definizione
fàere dannu o male, pònnere neghe a sa salude, a sa nedidesa de su cristianu, de sa cosa, de s'animale o matedu / pps. nóchidu, nóciu, nógiu (nó-ci-u, nó-gi-u)
Sinonimi e contrari
addagnai,
danneficai,
indomaxai,
scalabrai
| ctr.
giuai,
rechèdere
Frasi
is mortos no podent nògere a nemos ◊ ello chie ti est nochendhe chi no ti podes irbojare? ◊ no ti dha provis meda sa conca, no ti noxat!…◊ a isse no li noghet ne caldu e ne fritu ◊ no si at a noxi prus nisciunu ingannu ◊ su mufore noghet a sas binzas ◊ a sa màchina li noghet a la dassare fora ◊ no ti pighis ferenu ca ti nocit!◊ cust'ària ti nogit!◊ su chi apu fatu no mi est nóciu
2.
fuo zente connota e logos mios, mi noghet su tocu ’e sas campanas (A.Spano)
Etimo
ltn.
nocere
Traduzioni
Francese
nuire
Inglese
to harm
Spagnolo
perjudicar,
dañar
Italiano
nuòcere,
pregiudicare
Tedesco
schaden.
noghiméntu , nm: noximentu Definizione
su nòghere, su fàere male (pruschetotu a sa salude)
Sinonimi e contrari
dannu,
male
Traduzioni
Francese
dommage,
détriment
Inglese
damage,
detriment
Spagnolo
daño,
perjuicio
Italiano
nocuménto,
scàpito
Tedesco
Schädigung,
Schaden,
Nachteil.
tacài 1 , vrb: tacare Definizione
pònnere taca, imbrutare faendho tacas; nòghere a sa salude
Sinonimi e contrari
ammaciae,
macrare,
maculai 1,
punciai
| ctr.
smanciai
/
aciacai,
atzacorare,
inciacai,
nòcere,
tachignare,
tunconire
Frasi
no bortes s'imbustu a s'infache, si no cheres a lu tacare ◊ su sutzu de sa melaeranu tacat e no ndhe andhat prus ◊ e za no tacat, mih, su mústiu!…◊ si no ti pones guantes a tirare erba ti tacat sas manos
2.
su bentu fritu no ti at mai tacadu e ne fatu male ◊ su bene sou za est seguru: no siat chi bi lu tachent sos fritos de bennarzu, puru!…
Etimo
ctl.
tacar
Traduzioni
Francese
tacher,
nuire
Inglese
to stain,
to injure
Spagnolo
manchar,
perjudicar la salud
Italiano
macchiare,
chiazzare,
nuòcere
Tedesco
beflecken,
schaden.