maciamúrru , nm: matemurru,
matimurru,
matzamurru,
matzimurru Definizione
genia de supa cun pane o biscotos; pane cotu cun bagna; cosa fata a improdhu, male; matimurru dhu narant fintzes po avolotu, burdellu / fàghere a sa matzimurrina = a coredhu, a improdhu
Sinonimi e contrari
martiguserzu,
matimbródhiu,
milciamuredhu
/
abbunzadura
Frasi
cussa est genti chi no si acuntentat de papai matzamurru: bolit aligusta! ◊ mammai su civraxu tostau dhu coit a matzamurru
2.
e ite ndhe naras de su matemurru chi sunt cumbinandhe sos zòvanos? ◊ custu coju essit unu matimurru! ◊ de totu custu matzamurru iat cumpréndiu ca megàt de si morri de fàmini
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
soupe de pain cuit avec de la sauce
Inglese
bread cooked with sauce,
mess
Spagnolo
calandraca,
sopa de pan y galletas,
barullo
Italiano
mazzamurro
Tedesco
eine Brotsuppesorte,
Brotbrei mit Tomatensauce,
Hudelei,
Heidenlärm.
magiàre , vrb: mazare Definizione
giare una surra, iscúdere a meda, atripare; foedhandho de matas, iscúdere is cambos cun sa pértiga po ndhe fàere orrúere su frutu / mazare a unu a terudha = fai a bregúngia, acomenti faint is féminas chi iscudint is óminis a turra
Sinonimi e contrari
abbanzare,
aciocai,
addobbai,
arropai,
assurrare,
atripai,
isciúdere,
ammaciocai,
sussare
/
fèrrere
Frasi
ndhe l'apo ghiradu maza maza dae ziru, cussu rundhellu!
2.
ses urrutu e as magiau ◊ sas undhas de su mare mazant in sas rocas ◊ oe ndhe mazamus sa nughe ◊ sa mariposa est magiandhe sas alas in sos vridos
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
malmener,
gauler,
chabler
Inglese
to beat up (down)
Spagnolo
pegar,
varear
Italiano
malmenare,
bacchiare
Tedesco
schlagen,
prügeln,
mit einer Stange abschlagen (Kastanien u. ä.).
mécus , prn: megus Definizione
prn. impreau agiummai solu cun sa prep. chin, cun, e agiummai solu po inditare cumpangia: chin mecus, cun megus = cun dèu; raru in megus (cosa chi propriamente su srd. narat intro meu)
Frasi
tue beni cun megus ca andhamus a fàghere cosa! ◊ benide cun megus: bos apo a fàghere piscadores de ómines (Ev)◊ como fachies sos contos chin mecus! ◊ sa note colada Elias at dormiu chin mecus ◊ tochit, bèngiat, bèngiat cun megus!
2.
ses restada in megus ◊ faco comente sos àteros ant fatu chin mecus ◊ peri chin mecus su tempus no est meta bellu ◊ aite vos chesciades chin mecus? ◊ fide as chin Deus e chin mecus?
Etimo
ltn.
mecum
Traduzioni
Francese
avec moi
Inglese
with me
Spagnolo
conmigo
Italiano
insième a me,
in mia compagnìa
Tedesco
mit mir.
melài , vrb: ammelai* Definizione
cundhire cun su mele, indrucare
Sinonimi e contrari
ammerrare,
immelai
/
addruchire,
addulcare,
indrucai,
indurchire
Traduzioni
Francese
sucrer
Inglese
to sweeten (with honey)
Spagnolo
endulzar con miel
Italiano
addolcire,
condire col mièle
Tedesco
mit Honig anmachen.
nabratzólu , agt Definizione
nau de unos cantu animales (crabas, brebès, pudhas), chi portant nabras, nàidis
Sinonimi e contrari
nabrau
Frasi
sos pecos fint mútricos, nabratzolos e biancos nidos
Traduzioni
Francese
qui a des barbillons
Inglese
wattled
Spagnolo
con carúncula
Italiano
che porta téttole,
bargìgli
Tedesco
manche Tiere mit Lappen.
oríre , vrb Definizione
fàere is oros; segare de su cumossu is panes a tèndhere, sestare su pane, cumenciare a dhu fàere
Sinonimi e contrari
orivetai,
orizare,
orulare 1
/
abbessiare
| ctr.
isorulare
3.
sos isterzos no cherent oridos ca che ndhe ruet a terra betendhe
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ébaucher du pain
Inglese
to sketch the bread
Spagnolo
orillar,
cortar un trozo de masa del amasijo para hacer el pan
Italiano
abbozzare il pane
Tedesco
mit der Brotvorbereitung beginnen.
ossiminàdu , agt Definizione
nau de una carena animale, chi portat s'ossamenta, is ossos
Traduzioni
Francese
osseux
Inglese
bony
Spagnolo
huesudo
Italiano
ossuto,
provvisto di ossa
Tedesco
mit Knochen,
knochig.
palibróchinu , agt Definizione
chi portat is codhos bàscios, coment'e calandhochedhi
Sinonimi e contrari
palivaladu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
qui a les épaules tombantes
Inglese
falling shoulder
Spagnolo
de hombros bajos
Italiano
che ha le spalle cadènti
Tedesco
mit fallenden Schultern.
pidèdha, pidédhu , nf, nm: piredhu 2,
piriedha Definizione
genia de sonu coment'e tródhia (piru) chi si faet cun is lavras po befa contr'a ccn. e bòllere nàrrere chi si tenet un'idea contrària
Frasi
su capu itzerriàt a boxi manna "Saluto al Duce!" e totus arrespundiant "A noi!", a candu cun càncua pidedha puru ◊ dhus ant istérrius a iscorraciadas de pidedhus! ◊ su piciochedhu t'isfundat is origas cun d-unu pidedhu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bruit vulgaire de mépris ou dérision
Inglese
raspberry
Spagnolo
pedorreta
Italiano
pernàcchia
Tedesco
furzähnliches Geräusch mit dem Mund.
pletàre , vrb: pretai,
pretare 1,
pretari Definizione
èssere in pretu, andhare a cricare sa giustítzia; istare a briga, a murrúngiu pretendhendho calecuna cosa / pretare su dortu = pretèndiri de tènniri arrexoni chentza ndi tènniri
Sinonimi e contrari
certai,
curiai,
liticare
Frasi
chie pretat, unu restat in camixa, s'àteru nudu ◊ cussus funt pretendi po is bènis de su babbu
2.
su maridu fit pretendhe cun sa muzere ◊ semus sididos in sas funtanas pretendhe s'abba parimus ranas (P.Mereu)◊ cussu est pretendhe a li pagare su muru innanti de bi atacare muru sos de costazu ◊ custa cosa si la sunt pretendhe in medas: totu la cherent!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se disputer,
plaider
Inglese
to quarrel
Spagnolo
litigar,
pelear
Italiano
èssere in lite,
litigare,
contèndere
Tedesco
mit jdm. in Streit geraten,
streiten.
privàre 1 , vrb Definizione
su si pigare cunfidàntzia cun is mannos, pigare is angenos coment'e gente de domo
Etimo
spn.
privar
Traduzioni
Francese
traiter familièrement
Inglese
to treat informally
Spagnolo
tratar con familiaridad
Italiano
trattare familiarménte
Tedesco
jdn. mit Vertrautheit behandeln.
ruzàre , vrb Definizione
marrare cun is peis, comente faent unos cantu animales
Sinonimi e contrari
marragiadai,
pateare
Traduzioni
Francese
piaffer
Inglese
to paw the ground
Spagnolo
piafar
Italiano
zampare
Tedesco
mit den Füssen stampfen.
sciguriài , vrb Definizione
pònnere istrúpiu, guastare
Sinonimi e contrari
bisastrare,
immelmare,
iscariolare,
iselmorare,
istropiare
Frasi
sa cara sua de s'assíchidu pariat sciguriada ◊ nc'iat donau sa conca a unu serracu e si fut totu sciguriau
Traduzioni
Francese
balafrer
Inglese
to disfigure
Spagnolo
marcar,
desfigurar
Italiano
sfregiare
Tedesco
mit einem Stich das Gesicht verunzieren.
sconcorràda , nf Definizione
su sconcorrai; cropu, atumbada de conca a calecunu logu, ma fintzes cropu giau a conca / s. de tronu = tronada, iscratzada, tzacarrada de tronu; s. de prantu = imbucada a prànghere
Sinonimi e contrari
sconcorru,
scorrociada
/
iscaputzone,
istuturrone
Frasi
apu tentu una sconcorrada in su corru ’e su portellitu de magasinu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
coup de tête
Inglese
butt (head)
Spagnolo
cabezazo
Italiano
capata
Tedesco
Stoß mit dem Kopf.
scongiobài , vrb: iscongiuai*,
scongiuai Definizione
betare abbasanta cun s'ispergiadore, beneíghere (fintzes po badramentu o sanamentu de male)
Sinonimi e contrari
babbiscare,
ischingiolare,
ispanzolare,
ispergiare
Frasi
Arega de candu est partiu Ninnedhu no est prus cussa: stau ca mi at a tocai a dha scongiobai!
Traduzioni
Francese
asperger
Inglese
to sprinkle
Spagnolo
rociar,
asperjar
Italiano
aspèrgere
Tedesco
mit Weihwasser besprengen.
sigorrài , vrb: sucorrare Definizione
nau prus che àteru de is boes, fèrrere a cropos de corru
Sinonimi e contrari
acorrociai,
incorrai
Etimo
ltn.
sub + cornua + -are
Traduzioni
Francese
encorner
Inglese
to gore
Spagnolo
cornear
Italiano
ferire con le còrna
Tedesco
mit den Hörnern verletzen.
talòpo, talòpu , nm: taropu,
tolope,
tolopo Definizione
calidade de àghina bianca de papare, a pibiones matucos e longos, aghedhosa (tzacarradora), bona po pabassa
Sinonimi e contrari
barofu,
gabopu*,
palopo,
solope
Terminologia scientifica
frt
Traduzioni
Francese
olivette (raisins oblongs)
Inglese
pizzutello (italian table grapes)
Spagnolo
uva teta de vaca
Italiano
pizzutèllo
Tedesco
Weintraubenart mit länglichen Beeren.
tapessài , vrb: tapetzare,
tapissai,
tapissare Definizione
ammontare is muros ponendho paperi, tapetos o àteru, fintzes po bellesa
Sinonimi e contrari
intapetzare
Frasi
ita bellu aspetu tenit sa tzitari totu tapissara de manifestinus! (G.P.Macis)◊ ant tapissadu su témpiu de ornamentos
2.
Etimo
spn.
tapizar
Traduzioni
Francese
tapisser
Inglese
to paper
Spagnolo
empapelar,
tapizar
Italiano
tappezzare
Tedesco
tapezieren,
mit Teppichen beziehen.
técus , prn: tegus Definizione
prn. de persona chi s'impreat agiummai solu cun sa prep. cun, chin po inditare prus che àteru cumpangia: chin tecus, cun tegus = cun tui
Frasi
cun tegus giogo e m'ispasso ◊ cun tegus so istadu note e die ◊ pro no mi èssere cun tecus amicadu no credas oe chi sia pentidu ◊ nois creimus in tegus ◊ ómine perunu at àpidu tratonzu malu chin tecus ◊ sa poesia in tegus est naschida che rosa bella, che rosa dechida (N.Demurtas)
2.
la tenzo cun tegus, mih, pro su dannu chi mi as fatu!
Etimo
ltn.
tecum
Traduzioni
Francese
avec toi
Inglese
with you
Spagnolo
contigo
Italiano
in tua compagnia,
insième a te
Tedesco
mit dir.
tèndhere , vrb: tèndiri,
tènnere 1 Definizione
istrecare a alladiare sa pasta fintzes a dha fàere de sa grussària giusta e parívile segundhu sa calidade de pane chi si bolet (o fintzes po fàere a macarrones, es. lisòngias); nau de orrobba o fintzes de àteru, pònnere istérria, istirada; rfl. nau de ccn., su si prestare, giare agiudu / pps. téndhiu, tesu; tèndhere sa manu = (a unu) agiudai, donai una manu de agiudu, ma fintzas ponnirisí a fai faina, aprontai su logu po calincun'àteru trabballu; téndhia de manu = manu de agiudu
Sinonimi e contrari
acannonare,
incannonare 1
/
atendiai,
ispàlghere,
istèndhere,
istenniare,
istèrrere,
istirai,
stendiai
Frasi
tendhindhe su pane a cannedhu cheret chi sas manos fetant fortza paris ◊ a tèndhere bi cheret pratighesa, sinono su pane essit a tretos russu e a tretos fine ◊ a tèndhere su pane como est a màchina ◊ tèndiri pillus de pasta
2.
intrat a samunare e sa robba l'at totaganta tesa e ispalta ◊ Marta fit in su cortile tendhindhe sos pannos chi aiat sammunadu
3.
issu fut sèmpere prontu a si tèndhere po agiudare is àteros
4.
unu massau iat pigau un'incone de terrenu e, brexosu, cumènciat a dhue tèndhere sa manu narbonandhodhu
Etimo
ltn.
tendere
Traduzioni
Francese
abaisser la pâte avec le rouleau
Inglese
to roll bread
Spagnolo
extender la masa
Italiano
spianare la pasta col matterèllo
Tedesco
den Teig mit dem Nudelholz dehnen.