Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

maciamúrru , nm: matemurru, matimurru, matzamurru, matzimurru Definitzione genia de supa cun pane o biscotos; pane cotu cun bagna; cosa fata a improdhu, male; matimurru dhu narant fintzes po avolotu, burdellu / fàghere a sa matzimurrina = a coredhu, a improdhu Sinònimos e contràrios martiguserzu, matimbródhiu, milciamuredhu / abbunzadura Frases cussa est genti chi no si acuntentat de papai matzamurru: bolit aligusta! ◊ mammai su civraxu tostau dhu coit a matzamurru 2. e ite ndhe naras de su matemurru chi sunt cumbinandhe sos zòvanos? ◊ custu coju essit unu matimurru! ◊ de totu custu matzamurru iat cumpréndiu ca megàt de si morri de fàmini Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu soupe de pain cuit avec de la sauce Ingresu bread cooked with sauce, mess Ispagnolu calandraca, sopa de pan y galletas, barullo Italianu mazzamurro Tedescu eine Brotsuppesorte, Brotbrei mit Tomatensauce, Hudelei, Heidenlärm.

magiàre , vrb: mazare Definitzione giare una surra, iscúdere a meda, atripare; foedhandho de matas, iscúdere is cambos cun sa pértiga po ndhe fàere orrúere su frutu / mazare a unu a terudha = fai a bregúngia, acomenti faint is féminas chi iscudint is óminis a turra Sinònimos e contràrios abbanzare, aciocai, addobbai, arropai, assurrare, atripai, isciúdere, ammaciocai, sussare / fèrrere Frases ndhe l'apo ghiradu maza maza dae ziru, cussu rundhellu! 2. ses urrutu e as magiau ◊ sas undhas de su mare mazant in sas rocas ◊ oe ndhe mazamus sa nughe ◊ sa mariposa est magiandhe sas alas in sos vridos Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu malmener, gauler, chabler Ingresu to beat up (down) Ispagnolu pegar, varear Italianu malmenare, bacchiare Tedescu schlagen, prügeln, mit einer Stange abschlagen (Kastanien u. ä.).

mécus , prn: megus Definitzione prn. impreau agiummai solu cun sa prep. chin, cun, e agiummai solu po inditare cumpangia: chin mecus, cun megus = cun dèu; raru in megus (cosa chi propriamente su srd. narat intro meu) Frases tue beni cun megus ca andhamus a fàghere cosa! ◊ benide cun megus: bos apo a fàghere piscadores de ómines (Ev)◊ como fachies sos contos chin mecus! ◊ sa note colada Elias at dormiu chin mecus ◊ tochit, bèngiat, bèngiat cun megus! 2. ses restada in megus ◊ faco comente sos àteros ant fatu chin mecus ◊ peri chin mecus su tempus no est meta bellu ◊ aite vos chesciades chin mecus? ◊ fide as chin Deus e chin mecus? Ètimu ltn. mecum Tradutziones Frantzesu avec moi Ingresu with me Ispagnolu conmigo Italianu insième a me, in mia compagnìa Tedescu mit mir.

melài , vrb: ammelai* Definitzione cundhire cun su mele, indrucare Sinònimos e contràrios ammerrare, immelai / addruchire, addulcare, indrucai, indurchire Tradutziones Frantzesu sucrer Ingresu to sweeten (with honey) Ispagnolu endulzar con miel Italianu addolcire, condire col mièle Tedescu mit Honig anmachen.

nabratzólu , agt Definitzione nau de unos cantu animales (crabas, brebès, pudhas), chi portant nabras, nàidis Sinònimos e contràrios nabrau Frases sos pecos fint mútricos, nabratzolos e biancos nidos Tradutziones Frantzesu qui a des barbillons Ingresu wattled Ispagnolu con carúncula Italianu che porta téttole, bargìgli Tedescu manche Tiere mit Lappen.

oríre , vrb Definitzione fàere is oros; segare de su cumossu is panes a tèndhere, sestare su pane, cumenciare a dhu fàere Sinònimos e contràrios orivetai, orizare, orulare 1 / abbessiare | ctr. isorulare 3. sos isterzos no cherent oridos ca che ndhe ruet a terra betendhe Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ébaucher du pain Ingresu to sketch the bread Ispagnolu orillar, cortar un trozo de masa del amasijo para hacer el pan Italianu abbozzare il pane Tedescu mit der Brotvorbereitung beginnen.

ossiminàdu , agt Definitzione nau de una carena animale, chi portat s'ossamenta, is ossos Tradutziones Frantzesu osseux Ingresu bony Ispagnolu huesudo Italianu ossuto, provvisto di ossa Tedescu mit Knochen, knochig.

palibróchinu , agt Definitzione chi portat is codhos bàscios, coment'e calandhochedhi Sinònimos e contràrios palivaladu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu qui a les épaules tombantes Ingresu falling shoulder Ispagnolu de hombros bajos Italianu che ha le spalle cadènti Tedescu mit fallenden Schultern.

pidèdha, pidédhu , nf, nm: piredhu 2, piriedha Definitzione genia de sonu coment'e tródhia (piru) chi si faet cun is lavras po befa contr'a ccn. e bòllere nàrrere chi si tenet un'idea contrària Frases su capu itzerriàt a boxi manna "Saluto al Duce!" e totus arrespundiant "A noi!", a candu cun càncua pidedha puru ◊ dhus ant istérrius a iscorraciadas de pidedhus! ◊ su piciochedhu t'isfundat is origas cun d-unu pidedhu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu bruit vulgaire de mépris ou dérision Ingresu raspberry Ispagnolu pedorreta Italianu pernàcchia Tedescu furzähnliches Geräusch mit dem Mund.

pletàre , vrb: pretai, pretare 1, pretari Definitzione èssere in pretu, andhare a cricare sa giustítzia; istare a briga, a murrúngiu pretendhendho calecuna cosa / pretare su dortu = pretèndiri de tènniri arrexoni chentza ndi tènniri Sinònimos e contràrios certai, curiai, liticare Frases chie pretat, unu restat in camixa, s'àteru nudu ◊ cussus funt pretendi po is bènis de su babbu 2. su maridu fit pretendhe cun sa muzere ◊ semus sididos in sas funtanas pretendhe s'abba parimus ranas (P.Mereu)◊ cussu est pretendhe a li pagare su muru innanti de bi atacare muru sos de costazu ◊ custa cosa si la sunt pretendhe in medas: totu la cherent! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se disputer, plaider Ingresu to quarrel Ispagnolu litigar, pelear Italianu èssere in lite, litigare, contèndere Tedescu mit jdm. in Streit geraten, streiten.

privàre 1 , vrb Definitzione su si pigare cunfidàntzia cun is mannos, pigare is angenos coment'e gente de domo Ètimu spn. privar Tradutziones Frantzesu traiter familièrement Ingresu to treat informally Ispagnolu tratar con familiaridad Italianu trattare familiarménte Tedescu jdn. mit Vertrautheit behandeln.

ruzàre , vrb Definitzione marrare cun is peis, comente faent unos cantu animales Sinònimos e contràrios marragiadai, pateare Tradutziones Frantzesu piaffer Ingresu to paw the ground Ispagnolu piafar Italianu zampare Tedescu mit den Füssen stampfen.

sciguriài , vrb Definitzione pònnere istrúpiu, guastare Sinònimos e contràrios bisastrare, immelmare, iscariolare, iselmorare, istropiare Frases sa cara sua de s'assíchidu pariat sciguriada ◊ nc'iat donau sa conca a unu serracu e si fut totu sciguriau Tradutziones Frantzesu balafrer Ingresu to disfigure Ispagnolu marcar, desfigurar Italianu sfregiare Tedescu mit einem Stich das Gesicht verunzieren.

sconcorràda , nf Definitzione su sconcorrai; cropu, atumbada de conca a calecunu logu, ma fintzes cropu giau a conca / s. de tronu = tronada, iscratzada, tzacarrada de tronu; s. de prantu = imbucada a prànghere Sinònimos e contràrios sconcorru, scorrociada / iscaputzone, istuturrone Frases apu tentu una sconcorrada in su corru ’e su portellitu de magasinu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu coup de tête Ingresu butt (head) Ispagnolu cabezazo Italianu capata Tedescu Stoß mit dem Kopf.

scongiobài , vrb: iscongiuai*, scongiuai Definitzione betare abbasanta cun s'ispergiadore, beneíghere (fintzes po badramentu o sanamentu de male) Sinònimos e contràrios babbiscare, ischingiolare, ispanzolare, ispergiare Frases Arega de candu est partiu Ninnedhu no est prus cussa: stau ca mi at a tocai a dha scongiobai! Tradutziones Frantzesu asperger Ingresu to sprinkle Ispagnolu rociar, asperjar Italianu aspèrgere Tedescu mit Weihwasser besprengen.

sigorrài , vrb: sucorrare Definitzione nau prus che àteru de is boes, fèrrere a cropos de corru Sinònimos e contràrios acorrociai, incorrai Ètimu ltn. sub + cornua + -are Tradutziones Frantzesu encorner Ingresu to gore Ispagnolu cornear Italianu ferire con le còrna Tedescu mit den Hörnern verletzen.

talòpo, talòpu , nm: taropu, tolope, tolopo Definitzione calidade de àghina bianca de papare, a pibiones matucos e longos, aghedhosa (tzacarradora), bona po pabassa Sinònimos e contràrios barofu, gabopu*, palopo, solope Terminologia iscientìfica frt Tradutziones Frantzesu olivette (raisins oblongs) Ingresu pizzutello (italian table grapes) Ispagnolu uva teta de vaca Italianu pizzutèllo Tedescu Weintraubenart mit länglichen Beeren.

tapessài , vrb: tapetzare, tapissai, tapissare Definitzione ammontare is muros ponendho paperi, tapetos o àteru, fintzes po bellesa Sinònimos e contràrios intapetzare Frases ita bellu aspetu tenit sa tzitari totu tapissara de manifestinus! (G.P.Macis)◊ ant tapissadu su témpiu de ornamentos 2. Ètimu spn. tapizar Tradutziones Frantzesu tapisser Ingresu to paper Ispagnolu empapelar, tapizar Italianu tappezzare Tedescu tapezieren, mit Teppichen beziehen.

técus , prn: tegus Definitzione prn. de persona chi s'impreat agiummai solu cun sa prep. cun, chin po inditare prus che àteru cumpangia: chin tecus, cun tegus = cun tui Frases cun tegus giogo e m'ispasso ◊ cun tegus so istadu note e die ◊ pro no mi èssere cun tecus amicadu no credas oe chi sia pentidu ◊ nois creimus in tegus ◊ ómine perunu at àpidu tratonzu malu chin tecus ◊ sa poesia in tegus est naschida che rosa bella, che rosa dechida (N.Demurtas) 2. la tenzo cun tegus, mih, pro su dannu chi mi as fatu! Ètimu ltn. tecum Tradutziones Frantzesu avec toi Ingresu with you Ispagnolu contigo Italianu in tua compagnia, insième a te Tedescu mit dir.

tèndhere , vrb: tèndiri, tènnere 1 Definitzione istrecare a alladiare sa pasta fintzes a dha fàere de sa grussària giusta e parívile segundhu sa calidade de pane chi si bolet (o fintzes po fàere a macarrones, es. lisòngias); nau de orrobba o fintzes de àteru, pònnere istérria, istirada; rfl. nau de ccn., su si prestare, giare agiudu / pps. téndhiu, tesu; tèndhere sa manu = (a unu) agiudai, donai una manu de agiudu, ma fintzas ponnirisí a fai faina, aprontai su logu po calincun'àteru trabballu; téndhia de manu = manu de agiudu Sinònimos e contràrios acannonare, incannonare 1 / atendiai, ispàlghere, istèndhere, istenniare, istèrrere, istirai, stendiai Frases tendhindhe su pane a cannedhu cheret chi sas manos fetant fortza paris ◊ a tèndhere bi cheret pratighesa, sinono su pane essit a tretos russu e a tretos fine ◊ a tèndhere su pane como est a màchina ◊ tèndiri pillus de pasta 2. intrat a samunare e sa robba l'at totaganta tesa e ispalta ◊ Marta fit in su cortile tendhindhe sos pannos chi aiat sammunadu 3. issu fut sèmpere prontu a si tèndhere po agiudare is àteros 4. unu massau iat pigau un'incone de terrenu e, brexosu, cumènciat a dhue tèndhere sa manu narbonandhodhu Ètimu ltn. tendere Tradutziones Frantzesu abaisser la pâte avec le rouleau Ingresu to roll bread Ispagnolu extender la masa Italianu spianare la pasta col matterèllo Tedescu den Teig mit dem Nudelholz dehnen.