abbanzàre , vrb Definitzione
giare una surra, pigare a cropos, iscúdere
Sinònimos e contràrios
acamassare,
aciocai,
addobbai,
arropai,
assurrare,
atripai,
carrubbare,
isciúdere,
magiare,
pisiliai,
sussare,
zongare
Frases
dae una parte sos bombardamentos americanos, dae s'àtera sos tedescos, e issos sempre in mesu abbanzados ◊ si moviat che maca abbanzèndhesi che linu suta de s'àlghida ◊ l'aia abbanzadu ca no podia agguantare de mi àere faedhadu de gai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
frapper
Ingresu
to beat
Ispagnolu
golpear,
pegar
Italianu
picchiare
Tedescu
schlagen.
abbuciconài , vrb: buciconare Definitzione
pigare a bucicones, a cropos de púngiu
Sinònimos e contràrios
acatzotai,
apugnigosai,
apuinare,
apunzare,
burtzigare
Frases
si funt abbuciconaus paribari
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
donner des coups de poing
Ingresu
to punch
Ispagnolu
pegar una piña
Italianu
cazzottare
Tedescu
mit Fäusten schlagen,
boxen.
aciocài, aciocàre, aciocàri , vrb: agiocai Definitzione
pigare a cropos, pigare a briga, a befa, giare una briga; arregòllere a unu logu, aciapare o agatare a unu faendho dannu o furandho, o fuindho; acudire, lòmpere, ammuntonare, chistire impare, pinnigare pigandho totu o cosa meda
Sinònimos e contràrios
abbanzare,
atripai,
isciúdere,
magiare,
surrai
/
certai
/
acafai,
aciapai,
aggafai,
assacarrare,
adobiai,
cassai,
collire,
tènnere,
tenturai
Maneras de nàrrere
csn:
a. sa terra acanta a sa matixedha = collire o afranzare sa terra a su prantone; a. a fuiri, a cúrriri = illoràresi a fuire, a cúrrere
Frases
s'iscocu su ladroni tochendimí is crabitas nci dh'aciocu su cani!
2.
candu ndi aciocàst unu muntoni de cosa, de cuss'ortu, ciai fusta cuntenta! ◊ soi aciocandu ladàmini ◊ aciocamindi cussu libbru! ◊ cuss'orruga aciocàt s'abba de totu sa bidha e si fut fata a unu frúmini ◊ sa genti aciocat prus a innòi chi no a crésia ◊ comente at apertu su portale, sa gente si est aciocada a pratza (I.Patta)◊ a s'umbra is pipius aciocànt e giogànt impare ◊ a bortas is féminas si aciocant a piscinai
3.
iant inténdiu una fémina aciochendu su pobidhu po mòri de un'atra fémina ◊ dh'ant aciocau canis arrabiaus ◊ ant aciocau is ladronis furendi
4.
ant aciocau a cúrriri
Ètimu
spn.
achocar
Tradutziones
Frantzesu
malmener,
capturer,
entasser
Ingresu
to beat up,
to heap,
to capture
Ispagnolu
pegar,
capturar,
detener
Italianu
malmenare,
catturare
Tedescu
mißhandeln,
gefangennehmen.
aculaciài , vrb Definitzione
pigare a nadiadas, a cropos de manu isprata a nàdigas
Sinònimos e contràrios
annadiai,
innadiai,
isculivitare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
fesser
Ingresu
to spank
Ispagnolu
pegar en el culo
Italianu
sculacciare
Tedescu
den Hintern versohlen.
afisciài , vrb Definitzione
apicigare paperis, pònnere manifestos
Sinònimos e contràrios
apodhai
Ètimu
spn.
afijar
Tradutziones
Frantzesu
afficher
Ingresu
to post up
Ispagnolu
fijar,
pegar
Italianu
affìggere
Tedescu
anschlagen.
afocazàre , vrb: afochizare,
afoghigiai,
afoghigliai,
afoghizare,
foghitzare Definitzione
abbruxare, pònnere fogu fatuvatu, in medas tretos abbruxandho malesa po illimpiare is terrenos (po no fàere dannu unu fogu fuiu), o apostadamente po fàere male; iscallentare meda
Sinònimos e contràrios
abbrugiai,
achighinare,
afogae,
infogai,
sfoghigiai
Frases
custu suelzu est totu afoghizadu, fràzigu e pienu de niedhore ◊ za la tenent sa berza, afoghizendhe donzi istiu!…◊ mira chi tue etotu ti afoghizas sas alas! ◊ pro fàchere sa carchina poniant a còchere petra bianca bàtoro dies e bàtoro notes sèmpere afochizandhe ◊ si depeus afoghigliai po limpiai tocat a donai crobba de no fai dannu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
incendier
Ingresu
to set on fire
Ispagnolu
incendiar,
pegar fuego
Italianu
incendiare
Tedescu
anzünden,
verbrennen.
afochízu , nm: afoghígiu,
afoghizu Definitzione
is pagamentos chi betant is amministratziones (Comunu, Istadu); su pònnere fogos, abbruxamentu; disígiu de fémina, de ómine, de mascu, budhidore fintzes de male, tzacu
Sinònimos e contràrios
fogagi,
pagamenta
/
cdh. fuchizamentu
/
fogu
/
ampuadura,
imbritziolu,
insuamentu
/
arrabiori
Frases
mabadita s'ora chi mi seu fatu braberi: mancu su dinai de s'afoghígiu ndi essit! ◊ dhi funt arribbaus is avisus de pagamentu, is billetus de s'afoghígiu ◊ devo pagare s'afoghizu betzu e nou
2.
oe sas feras no sunt timindhe sas temporadas, ma s'afoghizu chi faghet sa zente
3.
cun s'afoghígiu, is mascus non si podiant tratenni de isfogai s'istintu ◊ sa picioca dh'iat fatu disigiai e po afoghígiu de sànguni una pampada de fogu dh'iat fertu de suncuna ◊ s'intendiat un'afoghígiu in sa camba e dhi beniat gana de s'iscrafi ◊ ti apu oféndiu, ma dèu puru unu pagu de afoghígiu a conca dh’apu portau!◊ si boliant pasiai líbberus de s'afoghígiu de sa dí de sa coja ◊ funt benendimí is afoghígius de su nervosu abetendi custu dotori!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
paiement,
taxe
Ingresu
tax
Ispagnolu
tributos,
impuestos,
el pegar fuego,
deseo sexual
Italianu
tributo
Tedescu
Zahlung,
Steuer,
Gebühr.
apicigài , vrb: apicigare,
apitzicare,
apitzigai,
apitzigare,
picigai Definitzione
pònnere cosa, prus che àteru cun colla o àteru de apicigosu, a manera chi abbarret totu impare cun àtera; nau in cobertantza, istare aifatu de ccn. in manera ifadosa; nau de cosas de papare, fàere bene, pònnere prupas / a./c. apitzigandhe = (a logos) èssere a costazu, a fiancu, lacanante
Sinònimos e contràrios
apodhai,
atacare
/
acadenanciare,
acadrancai,
apegai,
incadranancare
| ctr.
ispitzigare
Maneras de nàrrere
csn:
no apítzicat ne a muru e ne a gianna = no b'intrat in nudha; apitzigare una trampa, apicigaidha a unu = arrennèsciri a cuncordai un'ingannu, ingannai, fàghereli brulla mala; apicigai unu mali, una maladia = colare sa maladia de unu a s'àteru
Frases
pàspia podha in sa banchita ca sinono sa pasta cariendhe ti si apítzigat, totu! ◊ is tancus de su pani in su canistedhu si ponint unu pagu atesu po no si apitzigai
2.
de su chi papant no ndi dhis apitzigat nudha
3.
apitzigada ti l'apo sa trampa: deo puru, si cheres, so tramposu!
4.
sos boes funt paschindhe in su cunzau apitzigandhe
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
coller
Ingresu
to stick
Ispagnolu
pegar
Italianu
appiccicare
Tedescu
ankleben.
apodhài , vrb Definitzione
atacare cun podha (chi est picigosa candho est ledreledre, impastada cun abba meda), bona po colla: si narat po atacare bastat chi siat; imbrastiare, imbrutare cun calecuna cosa (podha) apicigandhondhe a is àteras; su istare a tropu, coment'e atacaos, in calecuna cosa, in calecunu logu; su torrare paris de unu chistionu, de su nàrrere cun calecuna arrexone, cun calecunu iscopu o àteru / apodhau a terra (nadu de unu)= póveru meda
Sinònimos e contràrios
abbacotare,
afisciai,
afraighinare,
apicigai,
arbiare,
atacai,
impodhai
| ctr.
ispitzigare,
spodhai
Frases
pilloni, in su friscu ti apodhas! ◊ est apodhendi manifestus ◊ custus fiant pobidhu e mulleri pòberus apodhaus a terra chi sa dí chi si fiant cojaus fiant andaus a crésia iscurtzus (F.Carlini)
2.
comenti at iscípiu sa cosa, si est apodhada a issa e no dh'at lassada prus
3.
su chi ses nendi tui no nci apodhat nudha, immoi!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
coller
Ingresu
to glue
Ispagnolu
engrudar,
pegar
Italianu
incollare
Tedescu
ankleben.
atacài , vrb: atacare,
atzacare Definitzione
pònnere duas cosas impare a manera de pàrrere totuna, de andhare o abbarrare impare s'una cun s'àtera (e fintzes abbarrare, istare che apicigau, nau de ccn.); giare a pitzu, betare manu a ccn. o a una cosa; cumenciare o pigare a fàere una faina
Sinònimos e contràrios
acollegai,
afisciai,
afraighinare,
apicigai,
apodhai,
arbiare
/
acometare,
assaltizare,
atracae,
colpire
/
apilicare
/
comentzari,
temperare
| ctr.
ispitzigare
/
sessare
Maneras de nàrrere
csn:
atacai certus, pletu = atacare a brigare, andhare in lite; atacàresi (nadu de ccn.) = imbucai a chistionai sentza de si ndi pòdiri iscabbulli
Frases
cussa colla atacat fintzas bidru ◊ si atacat bene no ispítzigat prus ◊ sa edra si ch'est atacada a su muru ◊ su fillu si fut atacau in domu fintzas e chi no fut arribbau su para (F.Marcialis)◊ como mi ataco innoje: cummente passat mi nce tzaco apitzu e mi dha papo!
2.
sos atacaos abbarrant chimbe e ses dies chin su tússiu ◊ a cussa fémina dh'enta atacara e furara ndi dh'enta s'oraria ◊ custas dies so atacadu a bula
3.
e atacat a pròere, a frocare, a brigare, a cantare!… no sessaiat prus ◊ apustis de sa cursa de sos molentes atzacaiaus sos ballos ◊ atachiant a cúmeros, cussos molentes!…◊ candho si atacat a chistionare cussu no faghet prus a si l'ispitzigare!
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
accrocher,
coller,
commencer,
attaquer
Ingresu
to assail
Ispagnolu
pegar,
atacar
Italianu
attaccare,
investire
Tedescu
befestigen,
überschütten.
fèrrere , vrb: ferri,
fèrriri Definitzione
su tocare calecuna cosa o a ccn. a cropu cun cosa chi si faet a iscudidura: prus che àteru si narat candho su cropu faet male, dolet, o faet dannu, lassat su singiale, ma s'impreat fintzes solu in su sensu de tocare e fintzes de iscúdere / pps. fertu
Sinònimos e contràrios
corpare,
ingolli,
ingrimi
/
tocai
/
atripai
/
ammachiae
Maneras de nàrrere
csn:
fèrriri cun aciotus, fèrriri in plenu, fèrriri sa mira; fèrrere a ocru = pònniri ogu
Frases
no cherzo chi ti ferzas, gioghitendhe gai in modu isciàpidu ◊ fiat unu pillonedhu fertu a s'ala ◊ si est fertu seghendhe linna: azummai si fit istropiadu! ◊ che li at iscutu una nae a cambarinu ma no l'at fertu ◊ at isparadu a perdigones ma no ndhe at fertu mancunu, de puzone ◊ abí nci fiat ferta sa perda fiat nàscia un'ísula ◊ apo fertu su bratzu a su muru ◊ sa fortuna fait che tiru de managu: aundi ferit ferit!
2.
su calore che ferit atesu ◊ acúrtziadi, ca no ti ndhe ferit de fogu! ◊ su tallu mériat po no dhi ferri soli pitziosu ◊ mabadita sa luxi chi dhi ferit! ◊ su bentu ferit is frutas ◊ lah chi no fèrgiat àcua a is follas candu àcuas sa matixedha!
3.
custu macu pigat unu fusti e bandat a ferri su lori: dhi at donau una surra!…
4.
amorados ndhe aias una chedha, ma fertos ti los ant a oju malu
Ètimu
ltn.
ferire
Tradutziones
Frantzesu
frapper,
blesser
Ingresu
to hit,
to injury
Ispagnolu
golpear,
pegar,
herir
Italianu
colpire,
ferire
Tedescu
schlagen,
verletzen.
innadiài , vrb: innadicare,
innadigare,
irnadicare Definitzione
pigare a isculivitas, a innadiadas, iscúdere cun sa manu a nàdigas
Sinònimos e contràrios
annadiai,
aculaciai
Frases
candho su pipiu naschiat l'innadighiant chi bidiant ca no respiriat, po dhu fae prànghede
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
donner une fessée
Ingresu
to spank
Ispagnolu
pegar en el culo
Italianu
sculacciare
Tedescu
den Hintern versohlen.
isciúdere , vrb: iscúdere,
iscudi,
iscúdiri,
iscútere,
scudi Definitzione
giare cropos, pigare a cropos (ma bastat fintzes unu cropu solu); iscutulare, betare, atzapulare, mòvere a cropu cun fortza e fuliare o fàere lòmpere atesu, fàere o lassare orrúere a terra / 1ˆ p. sing. ind. pres. iscuto, iscutzo; pps. iscutu; cong. pres. 2ˆ p. sing. iscutzas
Sinònimos e contràrios
abbanzare,
acamassare,
aciocai,
acorpai,
addobbai,
arropai,
atripai,
irbatulare,
iscotzinare,
sussare,
zongare
/
ghetai,
imbolare
Maneras de nàrrere
csn:
i. a libbru, a berbos = nàrrere peràulas fortes; i. una cundenna, annos de galera = betare una cundenna; iscúdere su sorde de una malandra = fàgherendhe rúere o essire su sorde; meghina de iscúdere = meighina chi ndhe faghet rúere su sorde
Frases
sa sorte chin sa destra mi at iscutu, chin sa manca corpadu ◊ iat pigau unu fusti e iat atacau a iscudi a peis e totus si ndi fuant pesaus ◊ si no faghes a bonu t’iscudo a iscantarzada! ◊ si as de m'iscúdere, colpa! ◊ parent canes, iscudèndhesi a moltolzu ◊ candho ndhe imbatet l'iscuto che unu cane!◊ no dh'iscutzas, s'animale: ammasetzat frandhigandhodhu!
2.
is óminis me is matas iscudint s'olia cun is furconis e is féminas asuta ndi dha bodhint ◊ at iscutu duos brincos e ch'est rutu ◊ candho mi as bidu reu, a terra mi as iscutu! ◊ su pitzinnu si ndh'est iscutu a subra mia ◊ si ndh'est iscutu de su letu ◊ si nc'iscudit a sa tzurpa acantu dhui at pirígulu ◊ che l'at iscutu in mare ◊ su pudhu iscudet unu cantu chi assustrat sas coitas
3.
bi at àrbures chi iscudent foza in atunzu e àteras chi iscudent foza in istiu ◊ daghi at a àere iscutu su machine, torret a inoghe!
Ètimu
ltn.
excutere
Tradutziones
Frantzesu
battre,
frapper
Ingresu
to beat
Ispagnolu
golpear,
pegar
Italianu
bàttere,
picchiare,
scagliare
Tedescu
schlagen,
prügeln.
isculivitàre , vrb Definitzione
pigare a isculivitas
Sinònimos e contràrios
aculaciai,
annadiai,
innadiai
Frases
fachiat su cabadhu isculivitàndhesi a duas manos e currendhe chin sos sonazos a gràdhara ligaos a trucu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
fesser
Ingresu
to spank
Ispagnolu
pegar en el culo
Italianu
sculacciare
Tedescu
den Hintern versohlen.