culaciúdu , agt: culatzudu Definizione
chi portat culu mannu, nàdigas grussas
Sinonimi e contrari
culimannu,
culudu,
inculaciu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fessu
Inglese
buttocked
Spagnolo
nalgudo
Italiano
naticuto
Tedesco
mit einem großen Gesäß.
cumpadèssere, cumpadèssi , vrb: cumpadèssiri,
cumparessi,
cumpodèssiri Definizione
tènnere passiéntzia cun is àteros, cricare de no si ofèndhere o de dhos padire candho istrobbant o pregontant cosa, lassare fàere
Sinonimi e contrari
cumpatire,
iscugiare,
lastimai,
paedhare
Frasi
ma ita cumparessi e cumparessi: no mi depu lassai arrovinai! ◊ funt piciochedhus de cumpadessi! ◊ custa cosa est bogandumí de conca: mi depit cumpadessi! ◊ Deus at a cumpadessi is mancàntzias nostas ◊ cumpadessat, ma no est acomenti narat fustei! ◊ lassais currillai is fillus e cumpadesseis chi istrobbint puru!
Etimo
spn.
compadecer
Traduzioni
Francese
avoir de l'indulgence
Inglese
to pity
Spagnolo
aguantar
Italiano
compatire
Tedesco
nachsichtig sein mit.
erbíre , vrb Definizione
naschire o pònnere (crèschere, fàere) erba
Sinonimi e contrari
inderbie,
rampudhire,
rupire
Frasi
su logu est totu erbindhe, ma si no torrat a pròere che sicat totu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
engazonner,
enherber
Inglese
to grass over
Spagnolo
herbecer
Italiano
inerbire
Tedesco
mit Gras bepflanzen.
eremàre , vrb: aremai,
erimai Definizione
istremenare, calàreche de su terrenu, carragiare e arreprenare de terra, pedra e arena comente dha tragant is errios aundhaos o ue proet a meda (ma si narat fintzes de su fundhu de canales o àteru deasi chi si prenent de terra); fintzes distrúere, abbandhonare
Sinonimi e contrari
desmuronai,
istremenare,
sfossonai,
smuronai
/
destruire
2.
s'orcu múricat su sambellutau de sas gherras eremandhe sos ortos in frore (A.Mura)◊ brugiade sas armas, eremade sas tanas maleitas prontas a bombitare su fogu de s'inferru!
3.
orus orus de su lagu apu agatau unu pilloni erimau de is undas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s’ensabler
Inglese
to sand
Spagnolo
enarenar
Italiano
insabbiare
Tedesco
mit Sand bedecken.
faedhàre , vrb, nm: favedhare,
foedhae,
foedhai,
foedhare,
fuedhai,
fuedhari Definizione
tènnere sa capacidade de nàrrere, manigiare una limba a boghe po nàrrere calecuna cosa mescamente s'unu cun s'àteru; nau de cosa bella meda, chi est ispantosa, faet meravíglia / faedhu su chi ti apo nau! = fàghelu su chi ti apo nadu!
Sinonimi e contrari
allecare,
arragionare,
chistionai,
cuntrastare,
nàrrere
/
faedhonzu,
limbàgiu
| ctr.
ammudai 1,
cagliare,
citire
Modi di dire
csn:
faedhàresi cun unu = saludàresi; no si faedhare cun ccn. = èssere a primma; faedharesindhe, de una cosa = fuedhai de ccn. chistioni, cun ccn., chistionaisí; fuedhai a iscarada = faedhare chentza rispetu; faedhare a unu = chistionaidhu circhendi de dhu cumbínciri, pedendidhi ccn. cosa; faedhare cun d-unu, cun ccn. = istai a chistionu s'unu cun s'àteru; faedhare a unu, una cosa = circai a unu, circai una cosa, aperaulare, itl. prenotare; faedhare male, bene = fuedhai, arrispúndiri a fuedhus malus, nàrriri mali, fuedhai cun arrispetu, cun tinu, isciri chistionai; faedhare in suspu = fuedhai in cobertantza, de cumprèndiri isceti chini iscít sa chistioni, imperendi unu fuedhu pro un'àteru; faedhare a limba lada = fuedhai sentza de nàrriri bèni is fuedhus, acomenti fait s'imbriagu o chini est perdendi is sensus; fuedhai a iscusi = faedhare a s'iscúsia, abbellu, chi azummai mancu s'intendhet si no parendhe s'origra acurtzu; faedhare candho píssiat sa pudha = mai; faedhare a dortu e a rugadis = fuedhai a brétiu, sentza de critériu, sentza de arrexonai
Frasi
no ti foedho de sos primos annos, candho fia pastoredhu ◊ faedhet donzunu comente ischit, in logu nostru che in aterue ◊ de is figuras chi pintas si nd'eus a fuedhai ◊ apo a essire a foedhare, a nàrrere "Ite bella criatura: ditzosu a chie l'at a incapare!"◊ su mastru nos proibbeit de faedhare sa limba nostra ◊ de cantu est birgonzosu mancu faedhat: si parat mudu, petzi ti abbàidat ◊ Giuanni Batista at foedhau no cun sa boxi isceti ma cun su sànguini suu!
2.
portu unu giogu ch'istat fuedhendi! ◊ càstia ita cosa bella: parit ca fuedhat! ◊ mamma fariat is cocòis pintaus a sarreta cun símbula de trigu: pariat ca fuedhànt!
3.
iant incumentzau a chistionai in fuedharis istràngius ◊ no si cumprendiat de aundi funta ni de su bestiri e ni de su fuedhari ◊ sa língua de mamma est unu fuedhai de su coru chi intrat ne is venas e àrtziat s'ànima a celu!
4.
cheret faedhadu a calicunu si nos podiat azuare ◊ si as bisonzu de lu faedhare no istes a ora a ora ◊ cheret faedhadu unu tratore pro nos arare cussa terra ◊ ndhe depo batire sos durches chi aia faedhadu dae gianteris
5.
cun cussos no nos faedhamus ca semus in malas ◊ za sunt parentes, e custrintos puru, ma no si faedhant! ◊ si sunt agatados a costazu apare in crésia e si sunt faedhados
6.
si li faedhas male si annicat ◊ de isse ndhe faedhant bene totugantos ◊ innantis ndhe faedhat male, de sa zente, e posca lis faghet su bellu in cara
Cognomi e Proverbi
prb:
su fuedhai meda fait sa dí pitia ◊ de su tantu faedhare ndhe sutzedint sos errores ◊ limba chi no faedhat a corcorija si faghet
Etimo
ltn.
fabellare
Traduzioni
Francese
parler,
adresser la parole
Inglese
to speak
Spagnolo
hablar
Italiano
parlare,
dialogare,
rivòlgere la paròla a qlc
Tedesco
anreden (a,
cun = Akk.),
sprechen (cun = mit + Dat.),
zusprechen.
farcài , vrb: afracai* 1,
flacai,
fracai 1 Definizione
fàere pisca de pische o cassa de pigiones a lughe de fogu o de lantione o farca
Frasi
candu su stàinu est abertu no fait a fracai ◊ a fracai bollit nai a allui sa làmpada e pungi su pisci chi si aciapat
Terminologia scientifica
pscd.
Traduzioni
Francese
pêcher à la lanterneu
Inglese
night fishing or chasing with a lamp
Spagnolo
cazar con candil
Italiano
frugnolare
Tedesco
mit der Blendlaterne fischen o. jagen.
filetài , vrb Definizione
pònnere oru o filu de oro a calecuna cosa
Traduzioni
Francese
border d'or
Inglese
to edge (with gold)
Spagnolo
bordar de oro
Italiano
orlare d'òro
Tedesco
mit Gold umranden.
fincài, fincàre , vrb: frincare Definizione
lassare, giare o pònnere dinare o àteru po calecuna ispesa, fintzes po unu tanti de dinare etotu de ndhe bogare in prus (agéntzia o créciu)
Sinonimi e contrari
finantziare
Etimo
ctl., spn.
fincar
Traduzioni
Francese
investir,
hypothéquer
Inglese
to invest,
to mortgage
Spagnolo
invertir,
hipotecar
Italiano
investire,
ipotecare
Tedesco
investieren,
anlegen,
mit einer Hypothek belasten.
friuvógu , nm Definizione
calidesa de corpus, budhidore, atacu de callentura cun titivrios
Sinonimi e contrari
cdh. caldafriosa
Frasi
est su friuvogu cun sa callentura chi dhi fait arrallai averionis (R.Frésia)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fièvre avec des frissons de froid
Inglese
fever with cold shivers
Spagnolo
fiebre con escalofrío
Italiano
fèbbre con brìvidi di fréddo
Tedesco
Fieber mit Schüttelfrost.
frochillàu , pps, agt Definizione
de frochillare; chi est totu frocos, po bellesa
Sinonimi e contrari
apomponissau,
arrempiconau
Frasi
fut andau a domu de sa fémina bestiu in custúmini sardu totu frochillau e ricamau
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
enrubanné
Inglese
beribonned
Spagnolo
adornado con lazos,
laceado
Italiano
infiocchettato
Tedesco
mit Schleifchen geschmückt.
galigàu , agt Definizione
nau de unos cantu animales, chi giughent su pei a duas unghedhas, a duas gàligas, a duas perras
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fissipèdes
Inglese
fissiped
Spagnolo
fisípedo
Italiano
fissìpede
Tedesco
paarhufig,
mit gespaltenen Hufen,
Paarhufer,
Paarzeher,
Zweihufer.
ghinniperàgliu , nm Definizione
logu inue creschet meda su tzinníbiri, padente de tzinníbiri
Sinonimi e contrari
tzinnivuràrgiu
Traduzioni
Francese
genévrière
Inglese
juniper orchard
Spagnolo
enebral
Italiano
ginepréto
Tedesco
mit Wacholder bewachsenes Gelände.
giàra 1 , nf: giarra 1,
zara 1 Definizione
genia de istrégiu mannu de terra, a costaos artos e a buca larga, fatu coment'e a brúngia cun bàtoro asas
Sinonimi e contrari
giorra,
giru
Frasi
bi aiat ses giarras de pedra de guasi chentu litros onzuna
Cognomi e Proverbi
smb:
Giara
Terminologia scientifica
stz
Etimo
itl.
giarra
Traduzioni
Francese
jarre
Inglese
jar
Spagnolo
jarra
Italiano
giara
Tedesco
Krug mit vier Henkeln.
giòrra , nf: zorra Definizione
genia de istrégiu mannu de terra, fatu coment'e a brúngia cun bàtoro asas
Sinonimi e contrari
giara 1
Frasi
oe cussos sinnos sunt sidhados ch'in sa giorra de s'istória s'aunint (A.Porcheddu)◊ ch'est intro de s'ostera bufendhe dai oltaedie, solu che giorra arrunzada in unu chizolu
Terminologia scientifica
stz
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
jarre
Inglese
jar
Spagnolo
jarra
Italiano
giara
Tedesco
Krug mit vier Henkeln.
illudràre , vrb: illudriare,
illurdiare,
illutriare Definizione
imbrutare cun su ludu, de ludu, ma fintzes imbrutare bastat chi siat
Sinonimi e contrari
afangaciai,
alludrae,
allurdagai,
ammodhocare,
illudratzare,
illudrionare,
illurdinare,
illustriare,
infangaciai,
ludai
Frasi
colendhe in su caminu totu ludu mi apo illudriadu sos cambutzos
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
crotter
Inglese
to muddy
Spagnolo
embarrar
Italiano
infangare
Tedesco
mit Kot beschmutzen.
illudratzàre , vrb rfl Definizione
imbrutare cun su ludu, fàere a ludu
Sinonimi e contrari
illudrare,
illurdagai,
illustriare
/
ammodhocare
Frasi
a bortas fachiat fritu e proghiat, illudratzandhe su terrinu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
éclabousser
Inglese
to splash with mud
Spagnolo
embarrarse,
enlodarse
Italiano
impillaccherare
Tedesco
mit Kot besudeln.
illudràu , pps, agt: illudriadu Definizione
de illudrare; chi est totu brutu de ludu, istidhigau de ludu
Sinonimi e contrari
afoxau,
alludrigonau,
imbuludradu,
ludrigonau,
lurdegau
| ctr.
límpiu,
netu
2.
si ndhe peseit dae terra totu illudriadu ◊ est brutu che porcu illudriau in s'istradone!
Traduzioni
Francese
crotté,
couvert de boue,
éclaboussé
Inglese
muddied,
splashed with mud
Spagnolo
embarrado,
enlodado
Italiano
infangato,
pillaccheróso
Tedesco
mit Kot bedeckt,
kotig.
illudriaméntu , nm Sinonimi e contrari
illudradura,
illurdionzu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
action de crotter
Inglese
muddying
Spagnolo
embarradura
Italiano
infangaménto
Tedesco
Beschmutzen mit Kot.
imbianchitài , vrb Definizione
giare una passada de bianchita, betare bianchita
Traduzioni
Francese
blanchir
Inglese
to paint with white lead (stg)
Spagnolo
dar de albayalde
Italiano
imbiaccare
Tedesco
mit Bleiweiß bestreichen.
imbruinàre , vrb: improinai,
imprughinare,
impruinai,
impruinare Definizione
imbrutare de pruine
Sinonimi e contrari
impioredhare,
impruerinare,
imprugherare
| ctr.
irbruerare,
isprugherare
Frasi
is làgrimas mizant de is ogus faendi surcus in is trempas impruinadas ◊ poita is crapitas de cussa genti no s'impruinant mai?
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
couvrir de poussière
Inglese
to cover with dust
Spagnolo
empolvar
Italiano
impolverare
Tedesco
mit Staub bedecken.