aferritài , vrb Definizione
segare orrobba o paperi a ferros; in cobertantza, nàrrere male de s'àteru
Sinonimi e contrari
afolfigare,
aforticare 1,
slinguai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
coupailler,
médire
Inglese
to cut into small pieces,
to speak badly
Spagnolo
tijeretear,
cortar,
hablar mal,
criticar
Italiano
sforbiciare,
tagliuzzare,
sparlare
Tedesco
zerschneiden,
schlecht reden.
afolfigàre , vrb Definizione
nàrrere male de unu
Sinonimi e contrari
aferritai,
aforticare 1,
annegiai,
slinguai,
terraguzare
Frasi
già de l'intèndhere ndhe fia istracu, afolfighèndhemi su bighinadu cun sas sabunadoras in su lacu (G.Ruggiu)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
médire
Inglese
to talk behind
Spagnolo
hablar mal
Italiano
sparlare
Tedesco
schlecht reden.
aggrunciàre , vrb Definizione
fàere a unu túturu, a unu lómboru
Sinonimi e contrari
acarrongiai,
afrascillonai,
aggraminzonare,
ammaugionai,
arruntzai,
atripitzare,
frongire,
granculai,
iscrafangiai,
pizigonare
| ctr.
istirai
Frasi
est una búglia o est beru custu meu malu abbizu? Si mi aggrúnciat limba e chizu candho ndh'intendho su seru! (I.Virdis)
Traduzioni
Francese
se contracter
Inglese
to get wrinkled,
to shrink
Spagnolo
contraerse,
encogerse,
arrugar
Italiano
contrarsi,
spiegazzare
Tedesco
zusammenschrumpfen,
schlecht zusammenfalten.
alloredhài , vrb rfl Definizione
bestire a s'abbunzina, a improdhu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se fringuer,
se nipper
Inglese
to dress up slovenly
Spagnolo
vestirse mal
Italiano
vestirsi in mòdo pòco elegante
Tedesco
sich schlecht anziehen.
annicàdu , pps, agt Definizione
de annicare
Sinonimi e contrari
abbrudhatu,
abbutzadu,
acubadu,
aggromolau,
annozadu,
inconadu,
nechidau,
pirmatu
| ctr.
allegru,
pregiosu
2.
sas velas dissipadas, sas abbas annicadas mi fatesint paura (R.Congiu)◊ resto annicadu pensendhe a su fogu chi nos brúsiat badhes e costeras (P.Giudice Marras)◊ paret sempre annicada, faedhendhe
Traduzioni
Francese
triste
Inglese
bad mood
Spagnolo
triste
Italiano
triste,
di malumóre
Tedesco
traurig,
schlecht gelaunt.
arramputzàre , vrb Definizione
campare a sa bona, comente male si podet, cun pagu cosa
Sinonimi e contrari
agentziare,
campitzare,
ingeniai
Traduzioni
Francese
vivoter
Inglese
to scrape a living
Spagnolo
ir tirando
Italiano
vivacchiare
Tedesco
sich schlecht und recht durchschlagen.
butàre , vrb Definizione
torrare de s'istògomo sa cosa chi unu at papau; sartare, essire fora; foedhare male de ccn. / b. sàmbene = fai sacrifícius mannus, ispudai sànguini
Sinonimi e contrari
arrevesciai,
bòmbere,
bombitai,
caciae,
rebessare
/
afolfigare
Frasi
su frailarzu paret unu moro che chi s'inferru ndhe l'apat butadu (P.Casu)◊ est giustu chi s'inferru butet in sinu tou fàmine e peste (P.Mossa)
2.
mi ant tochedhau sa zanna: mi nche butat su coro… no est cosa de bonu! ◊ un'istrepitzu paret chi mi che butet su coro, ma est solu unu lèpore chi mi colat in daennantis ◊ ti ch'est butandhe su dinare dae uricras!
3.
s'ala chi li pistidhat no cumprendhet e butat subra de chie no l'ofendhet ◊ sa buca la zughet che vulcanu butendhe de continu fogu allutu (D.Ena)
Etimo
itl.
buttare
Traduzioni
Francese
rejeter,
vomir,
rendre,
médire,
dire du mal
Inglese
to throw up,
to speak badly
Spagnolo
vomitar
Italiano
rigettare,
sparlare
Tedesco
brechen,
schlecht reden (über+Akk.).
cadamàle , avb Definizione
cada + male: male a s'úrtimu puntu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
très mal
Inglese
very bad
Spagnolo
muy mal
Italiano
malìssimo
Tedesco
sehr schlecht.
cagazechínus , nm Definizione
si narat de ómine bàsciu e male fatu
Terminologia scientifica
zcrn
Traduzioni
Francese
trapu
Inglese
short and badly formed man
Spagnolo
achaparrado
Italiano
caramógio
Tedesco
kleiner und schlecht gewachsener Mann.
campurigiài , vrb Definizione
campare, tirare chentza grandhe fortza
Sinonimi e contrari
arramputzare,
balivigare,
campitzare,
campugiai
Frasi
est bècia e maladiòngia, ma gei si dha campurígiat
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
vivoter
Inglese
to scrape a living
Spagnolo
ir tirando
Italiano
vivacchiare
Tedesco
recht und schlecht leben.
comentesisíat , avb: cumentisisiat Definizione
de una manera chi no faet a dhu nàrrere, male meda de salude o de poberesa, in poberesa meda; in cale sisiat manera (fintzes cng. cun chi)
Sinonimi e contrari
comentecasiat
Frasi
est ca semus comentesisiat, sinono za bi fimus andhados nois puru a sa festa!
2.
bi cheret chi sonent sos cannones sas allegrias de sa libbertade? Ma comentesisiat su pópulu oprimidu ndhe ischidade!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
d'une très mauvaise manière
Inglese
no matter (how)
Spagnolo
de forma mala
Italiano
in pèssimo mòdo,
in una condizióne purchè sia
Tedesco
recht und schlecht.
isconfúsu , agt: iscufusu,
iscunfusu Definizione
malestidu, bestiu de trastos bècios e iscorriaos / domo iscufusa = ghetada apari, malacòncia
Sinonimi e contrari
aciarollau,
malatragiau,
malatrociau,
scurumu,
zàule
| ctr.
alleputziu,
mudadu
Frasi
sa pitzinna fit iscurtza e mesu iscufusa in sa bestimenta ◊ in dossu fit isconfusu che puzone ◊ bi ndhe at iscunfusos e nudos puru ◊ passada sa gherra, sa zente fit bisonzosa e iscunfusa, famida e istratzulada
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mal habillé
Inglese
shabby
Spagnolo
desharrapado
Italiano
malvestito
Tedesco
schlecht gekleidet.
màbi , nm, avb: mai 1,
male,
mali,
màui Definizione
totu su chi podet èssere unu dannu, o a dannu de ccn. o de calecuna cosa, totu su chi noghet o chi podet nòghere, o èssere contràriu a su chi cumbenit, a su chi andhat bene, a su chi est méngius, prus giustu o prus cumbeniosu; css. maladia; nau de sa manera, de no èssere de giudu, de no andhare in favore, de fàere istrobbu, de èssere contràriu a su giustu, a s'arrexone, de no torrare paris cun su chi iat a serbire
Sinonimi e contrari
afeu,
dannu,
malu
/
dolore,
mabadia,
maligore
| ctr.
bonu
/
bene
Modi di dire
csn:
mali antigu = maladia chi durat a longas, mala a sanare; male chentza rimédiu = sentz'e sanamentu, chi no curat, chi no sanat (o, nadu de àteru, chi no si li podet fàghere nudha, o chi sighit); male chena connotu = chi sos dutores no l'ant ischidu connòschere; male coltoidu, abbuadu = chi no si ndi bit nudha, cuau, incubadu; male de s'isprene = malàghera; male frantzesu = itl. sifìlide; male malu (in cobertantza, "su bonu male")= crancu, male cubau, mali mandiadori, unu male grave meda; male de sa pedra, malebredosu = itl. calcolòsi; male de sa gioga = itl. fimosi; su mal'e su mucu = arresfriu, male de istare a mucu falendhe; male acudidu = maladia chi benit totinduna; male cundhidu = male de infetu, maladia apitzigadita; male fínicu = tisi, su chi leat mescamente a prummones; su mal'e su tundhu = infiammatzione a su fodhale, itl. retto-colite; male masculinu = dolore forte chi de sos runzones s'isterret a sos butones; mal'e su fogu = crancu a sa pedhe; mal'e Deus = sa morte chi benit desesi; su male de sas ungras = limiore, susuncheria; fiadu mortu de male = chi at tentu dannu mannu de ndhe mòrrere o de che lu dèpere agabbare; èssere prenu de chentu e unu male minudu (nadu de ccn.)= totu filedhos, totu trassas, mendheas; ndhe batit su male sicu = faghet ispetare tropu, fait pèrdiri tropu tempus; bideresindhe male (de una cosa)= àere unu resurtadu chi no piaghet, chi no est bonu, no est cumbeniosu; male fatu! (nadu de calesisiat cosa)= aici no si depit fai!, est dannu, neghe, male morale (nadu de cumportamentu); mali fatu, malis fatus = faturas, bruscerias, fatuzu; male chentza seru = male (fintzas pecu, físsiu) chi unu no si lu connoschet, chi lu tenet chentza si ndhe abbizare; truncai su mali = frimmare su male; mal'e…+ art. unu/una + fuedhu chi inditat tempus (die, ora) = meda; male de nudha!… = male mannu o meda (si est una cosa de importu), male de no pònnere in contu si est cosa de pagu importu; fatu male = fatu a coredhu, chentz'arte, comente faghet chie no bi est bonu a fàghere sa cosa (nadu de unu triballu o faina); mali postu = arrimadu in logu chentza bi pessare (diferente de "postu mali" = in manera irballada, chi no setzit bene, no istat frimmu e gai); faedhare male a ccn. = arrispúndiri a fuedhus malus; andhare male = èssiri incarrerau abbia de unu resurtau légiu; (nadu de una cosa) bènnere, andhare male a unu = èssere de no la poder fàghere, de istrobbare, de dare ifadu; male chi andhet, male male chi andhet… = pro andhare de sa peus manera, ponindhe puru de andhare de sa peus manera… ; pàrriri mali a unu de ccn. cosa = pàrrere dolu, coment'e proare su matessi sentidu chi proat s'àteru pro carchi cosa chi li dispiaghet, pro su male chi tocat a un'àteru: si no bi at àtere in mesu, ofèndheresi, learesila; pps + male = meda; a totu mal'andai = de sa peus manera; male! = (zenia de frastimu) arrori tengas!, arrori tengat!, itl. accidenti!; mancu male! = sinono fit male, dispiaghere, e gai; no mi tochet male, mi tochit mali si… = zenia de zuramentu
Frasi
a pones mente a mie, chi deo no ti lu naro pro su male?! ◊ fortzis ti at fatu mai su èssi torrau incuadas cun su pentzamentu ◊ cun is cropus no ndi bogas nudha de cussu piciochedhu: est a fai su mai po peus ◊ sa peta morta de male la daent barata ◊ a Deus li dimandhamos de nos illibberare de totu sos males ◊ a tui ti coint is malis allenus ◊ si faghes cussa est male pro te! ◊ a inue, male pro me, as fatu sa partida?
2.
male chi no morzat e ne campet! ◊ it'est su male chi as, chi ses a boghes?! ◊ su male benit totu a unu corpu e a si ndhe andhare est a pagu a pagu ◊ mal'apat sa casta de aundi ses essiu! ◊ bi est su male e tocat a curare!
3.
male fatu a no currèzere sa criadura! ◊ custa cosa inoghe a costazu mi andhat male ◊ mi andat mali a dhoi passai ◊ si sighit cun custu sicore andhamus male! ◊ custu triballu est un'abbunzu: est fatu male! ◊ cussu bàrriu est andhendhe male: arrànzalu no che lu perdas! ◊ si no pones mente a babbu tou e mamma tua ti ndhe as a bídere male ◊ male male chi andhet, a sas deghe che semus in bidha ◊ it'est, cosa mali posta ses cichendi?◊ tui andas a trabballai? Mi tochit mali: piticu su mandroni!…
4.
mi ndhe paret male, siscuru, a lu bídere sufrindhe! ◊ a s'amigu tou ndhe li paret male si no li daes a ischire chi ses cojendhe ◊ no ti ndhe parzat male si ti naro sa veridade ◊ dhi at donau unu certu… nd'est partu mali a mimi puru in parti sua!
5.
su pitzinnu at sichiu a bochinare isprasumau male ◊ est arrennegadu male: no lu chirches, mancu, como! ◊ mi ndhe brincat unu dae un'àlvure e mi so assuconadu male ◊ at rispostu nechidau male
6.
mal'e un'ora ch'est tucadu su trenu!…◊ mal'e una die ch'est emigradu!…◊ mal'e una die est, custu contu!…
7.
su fogu fuidu at brusiadu sos laores: male de nudha!…◊ est pianghendhe ca cheret andhare a zogare: male de nudha!…(G.Ruju)
8.
male, no si lassat picare in giru dae nemos! ◊ male, mih, epuru ti est piàghidu su turrone!
9.
mancu mabi ca currúxinus de mobenti no àrtziant a celu! ◊ mancu male chi ses bénnidu, sinono fia solu ◊ mi tochet male cantu apo tocadu rellozu deo!
Cognomi e Proverbi
prb:
male furiosu coitat a passare ◊ a contos male fatos si bi torrat ◊ su male no andhat mai solu
Etimo
ltn.
male
Traduzioni
Francese
mal,
malheur
Inglese
badly,
evil
Spagnolo
mal
Italiano
male,
violènza,
malaménte
Tedesco
Böse,
Übel,
Schaden,
Weh,
Schmerz,
Krankheit,
schlecht.
malatrociàu, malatrossàu , agt: maletrassadu,
malitrogiau Definizione
nau de ccn., mali atrociau, bestiu male, postu male de bestimentu, cun bestimentu béciu, arrogau, chi no orruet bene
Sinonimi e contrari
addegonidu,
malachintadu,
malatragiau,
scumuru
| ctr.
benepostu
Frasi
no ti presentis totu malatrossau, ca sa genti chi depit benni funt signoris ◊ po comenti furint malatrossaus pariant dus peduleus ◊ pariat unu diàulu, aici malatrossau ◊ est una fémina betza e maletrassada, rassa chi paret sulada, sas titas che brochitas, leredhosa
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
indécent,
mal assorti,
mal fichu
Inglese
shabby
Spagnolo
andrajoso,
harapiento
Italiano
indecènte,
malcombinato,
mal vestito
Tedesco
zerlumpt,
schlampig,
schlecht gekleidet.
malecumbinàu , agt Sinonimi e contrari
afrodhocu,
malacónciu,
malafrigongiau,
malecuncordu,
malefraganau
Traduzioni
Francese
mal assorti
Inglese
in bad shape
Spagnolo
harapiento
Italiano
malcombinato
Tedesco
zerlumpt,
schlampig,
schlecht gekleidet.
slinguài , vrb Definizione
foedhare male, pònnere male de s'àteru
Sinonimi e contrari
aferritai,
allimbare,
annegiai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
médire
Inglese
to speak badly
Spagnolo
hablar mal
Italiano
sparlare
Tedesco
schlecht reden (über).