acioródhu , nm: atzarodhu,
atzerodhu,
atzorodhu,
ciarodhu,
tzorodhu Definizione
cosa fata male o nada a s’afaiu, betada apare chentza régula; fintzes cosa leada unu pagu a disprétziu / fàghere sa cosa a s'atzorodhinu = a sa biscaina, a brétiu, comenti essit essit
Sinonimi e contrari
abbaunzu,
abbunzadura,
afioncu,
atzarodhadura,
atzorodhinada,
ciaputzeria,
coredhu,
frodhoga,
impaputzu,
impiastru,
inciapudhu,
inciorodhu,
indróvigu,
navàciu
Frasi
is chi cantant oe funt totu atzerodhos!◊ ridiat e iscracagliada po dogni atzorodhu chi dhi nariant ◊ mi fiat improdhendi una surra de atzarodhus ◊ tzertos poetas, oe, candho crent de fàghere poesia ahi cantu aciorodhu batint apare! (A.Dettori)◊ narat botza de atzorodhu chi annuat su sole!◊ chi sighit s'asciutore est bellu s'atzerodhu: ocannu ndhe torraus chentza nudha!
2.
bi aiat a bèndhere durches, turrone e àteros atzorodhos
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bâclage,
horreur,
chose mal faite
Inglese
bungling,
mess
Spagnolo
chapuza,
chapucería
Italiano
acciarpìo,
pastìccio
Tedesco
Pfuscherei.
aconziminàre , vrb: conziminare Definizione
aconciare, agiustare a sa bona
Sinonimi e contrari
arragnare
Traduzioni
Francese
ajuster tan bien que mal
Inglese
to repair as best one can
Spagnolo
arreglar a la diabla
Italiano
aggiustare alla bèlla mèglio
Tedesco
so gut es geht instandsetzen.
ammunzàdu , pps, agt Definizione
de ammunzare; immarriu a tropu, chi at leau tropu múngia
Sinonimi e contrari
istasidu
2.
fuit totu sueradu, ammunzadu, istracu
Traduzioni
Francese
en mauvais état,
mal en point
Inglese
mistreated
Spagnolo
agotado
Italiano
strapazzato
Tedesco
mißhandelt.
apedatzàre , vrb rfl Definizione
su si pigare cadha, múngia manna, agiummai su si fàere a orrugos faendho cosa, trebballu o àteru
Sinonimi e contrari
arrebbentare,
diligentziai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se donner du mal
Inglese
to do one's best
Spagnolo
aperrearse,
ajetrearse
Italiano
arrabattarsi
Tedesco
sich bemühen.
arringàre , vrb Definizione
fàere arrennegu, crepu, tzacu / arringa! arringa! = arrennega! arrennega!
Sinonimi e contrari
arranzare 1,
arraunzare,
arrinzare,
grujai,
morrugnare,
raganzare,
ranzidare
| ctr.
allegrare,
cuntentai
Traduzioni
Francese
se mettre en colère,
faire mal au cœur
Inglese
to make angry,
to madden
Spagnolo
irritarse
Italiano
adirare,
far ràbbia
Tedesco
zum Zorn reizen.
butàre , vrb Definizione
torrare de s'istògomo sa cosa chi unu at papau; sartare, essire fora; foedhare male de ccn. / b. sàmbene = fai sacrifícius mannus, ispudai sànguini
Sinonimi e contrari
arrevesciai,
bòmbere,
bombitai,
caciae,
rebessare
/
afolfigare
Frasi
su frailarzu paret unu moro che chi s'inferru ndhe l'apat butadu (P.Casu)◊ est giustu chi s'inferru butet in sinu tou fàmine e peste (P.Mossa)
2.
mi ant tochedhau sa zanna: mi nche butat su coro… no est cosa de bonu! ◊ un'istrepitzu paret chi mi che butet su coro, ma est solu unu lèpore chi mi colat in daennantis ◊ ti ch'est butandhe su dinare dae uricras!
3.
s'ala chi li pistidhat no cumprendhet e butat subra de chie no l'ofendhet ◊ sa buca la zughet che vulcanu butendhe de continu fogu allutu (D.Ena)
Etimo
itl.
buttare
Traduzioni
Francese
rejeter,
vomir,
rendre,
médire,
dire du mal
Inglese
to throw up,
to speak badly
Spagnolo
vomitar
Italiano
rigettare,
sparlare
Tedesco
brechen,
schlecht reden (über+Akk.).
caciaràda , nf Definizione
cosa pastissada, cumpositziones o ispetàculos fatos male
Sinonimi e contrari
abbunzu,
maltitzu
Traduzioni
Francese
horreur,
chose mal faite
Inglese
swill
Spagnolo
chapuza
Italiano
pappolata
Tedesco
Faselei.
cadamàle , avb Definizione
cada + male: male a s'úrtimu puntu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
très mal
Inglese
very bad
Spagnolo
muy mal
Italiano
malìssimo
Tedesco
sehr schlecht.
ciaputzería , nf Definizione
trebballu de ciaputzu, fatu a improdhu, male
Sinonimi e contrari
abbaunzu,
abbunzadura,
aciarodhu,
afioncu,
coredhu,
impiastru,
inciapudhu,
inciorodhu,
indróvigu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
travail mal fait
Inglese
mess
Spagnolo
chapuza,
chapucería
Italiano
lavóro mal fatto
Tedesco
Pfuscherei.
dòlere , vrb: doli,
dòliri Definizione
provare o sentire su dolore po calecunu male a sa carena, fàere male; sentire dispraxere po css. male o dannu: s'impreat solu sa 3ˆ p. singulare de unu modu finiu (mi, ti, li dolet, nos, bos, lis dolet, doliat, e totu deasi), s’inf., pps. e ger. / pps. dófidu, dólfidu, dórfiu, dólidu, dóliu, dóssiu
Sinonimi e contrari
incrèschere,
incrudèschere
/
dispiàchere
Frasi
dae su pódhighe malu mi ndhe dolet totu su bratzu ◊ mi est dolindhe meda, custa pistadura, como a sàmbene fritu ◊ narabbilu a mamma, fizu meu, inue ti dolet! ◊ mi ses tochendi aundi mi dolit ◊ no mi sunt mai dólias is origas
2.
a nois nos dolet su dannu chi ant tentu in cussa famíllia! ◊ mi dolit su coru solu su pensai ◊ su èssere pecadore mi dolet cantu su èssere bisonzosu
Etimo
ltn.
dolere
Traduzioni
Francese
avoir mal
Inglese
to ache
Spagnolo
sentir dolor,
sentir
Italiano
sentire il dolóre,
dolére,
rincréscere
Tedesco
weh tun,
leid tun.
gavàciu , agt: govàciu Definizione
nau de unu, chi est fatu a sa grussera (nau po sa manera de fàere, po su naturale, po su pagu ischire, po sa manera de bestire), o chi est fatu grussu (nau de sa carena)
Sinonimi e contrari
gaurru,
gavaurru,
grosseri,
intrudhadu,
iscalabradu,
marranzone
| ctr.
compridu
/
iltrízile
Frasi
est una mertza de medianeris chi at traíxiu e béndiu sa Sardigna a is prus gavàcius de is istràngius (A.Cannas)◊ no eus istudiau e feus sa figura de is govàcius
Terminologia scientifica
ntl
Etimo
spn.
gabacho
Traduzioni
Francese
grossier,
mal dégrossi
Inglese
rough
Spagnolo
grosero,
tosco
Italiano
grossolano,
rózzo
Tedesco
grob.
iderrigàri , vrb: irderrigai,
irdirricare,
sdarrigai Definizione
fàere a dolore o pònnere dolore mannu a errigos, a s’ischina in su tretu de is errigos
Sinonimi e contrari
illumbai,
illumbedhare,
irrenare,
isarrigai,
iscrocare 1,
isderenare
Frasi
is massaus si funt irderrigaus carrixandu
Etimo
ltn.
*ex derenare
Traduzioni
Francese
causer mal aux reins
Inglese
to weary
Spagnolo
doler los riñones desriñonar
Italiano
direnare
Tedesco
kreuzlahm machen.
incrèschere , vrb: incresci,
incrèsciri Definizione
giare ifadu, giare incruescu, ma mescamente sentire calecunu dolore o fintzes unu dannu, unu dispraxere
Sinonimi e contrari
dispiàghere,
dòlere,
ifadare,
incrudèschere
Frasi
non dia chèrrere incrèschere a nisciunu (G.Fiori)◊ aia bisonzu e apo incréschidu
2.
dh'increscit una camba ◊ m'increscit una denti, m'increscint is arrigus
3.
su de no premiare una poesia in calchi cuncursu no devet incrèschere e ne ammutzighilare sos cuncurrentes
Etimo
itl.
increscere
Traduzioni
Francese
avoir mal,
être désolé
Inglese
to ache,
to be sorry
Spagnolo
doler,
lamentar
Italiano
dolére
Tedesco
schmerzen.
iscaranàdu , pps, agt: iscarenadu,
iscarenau,
scarenau Definizione
de iscarenare; guastu; nau de su gurdone de s'àghina, chi dhu'est abbarrada solu sa carena (ca at seberau male, o si dh'ant papada is pigiones, o ca est calidade chi dha faet lasca)
Sinonimi e contrari
bisastradu,
iselmoradu,
istropiadu,
malastrosu,
sbisuriu,
sciguriau
/
cdh. schilivratu
/
scrichiolàciu
/
iscolovalzu
2.
sos budrones de sa ua sunt totu iscarenados ◊ su suverju anticu est mesu iscarenau dae su tempus
3.
si pesat un'isposita e bolat tra sos ratos iscarenados de un'àrbure
Traduzioni
Francese
défiguré,
balafré,
mal fait
Inglese
disfigured,
not properly done
Spagnolo
desfigurado,
mal hecho
Italiano
sfigurato,
sfregiato,
mal fatto
Tedesco
entstellt,
verunstalt.
isconfúsu , agt: iscufusu,
iscunfusu Definizione
malestidu, bestiu de trastos bècios e iscorriaos / domo iscufusa = ghetada apari, malacòncia
Sinonimi e contrari
aciarollau,
malatragiau,
malatrociau,
scurumu,
zàule
| ctr.
alleputziu,
mudadu
Frasi
sa pitzinna fit iscurtza e mesu iscufusa in sa bestimenta ◊ in dossu fit isconfusu che puzone ◊ bi ndhe at iscunfusos e nudos puru ◊ passada sa gherra, sa zente fit bisonzosa e iscunfusa, famida e istratzulada
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mal habillé
Inglese
shabby
Spagnolo
desharrapado
Italiano
malvestito
Tedesco
schlecht gekleidet.
isvucàdu , agt Definizione
chi foedhat chentza arrespetu e a foedhos malos
Sinonimi e contrari
sbucaciau
Traduzioni
Francese
mal embouché
Inglese
coarse
Spagnolo
malhablado
Italiano
sboccato
Tedesco
zügellos.
màbi , nm, avb: mai 1,
male,
mali,
màui Definizione
totu su chi podet èssere unu dannu, o a dannu de ccn. o de calecuna cosa, totu su chi noghet o chi podet nòghere, o èssere contràriu a su chi cumbenit, a su chi andhat bene, a su chi est méngius, prus giustu o prus cumbeniosu; css. maladia; nau de sa manera, de no èssere de giudu, de no andhare in favore, de fàere istrobbu, de èssere contràriu a su giustu, a s'arrexone, de no torrare paris cun su chi iat a serbire
Sinonimi e contrari
afeu,
dannu,
malu
/
dolore,
mabadia,
maligore
| ctr.
bonu
/
bene
Modi di dire
csn:
mali antigu = maladia chi durat a longas, mala a sanare; male chentza rimédiu = sentz'e sanamentu, chi no curat, chi no sanat (o, nadu de àteru, chi no si li podet fàghere nudha, o chi sighit); male chena connotu = chi sos dutores no l'ant ischidu connòschere; male coltoidu, abbuadu = chi no si ndi bit nudha, cuau, incubadu; male de s'isprene = malàghera; male frantzesu = itl. sifìlide; male malu (in cobertantza, "su bonu male")= crancu, male cubau, mali mandiadori, unu male grave meda; male de sa pedra, malebredosu = itl. calcolòsi; male de sa gioga = itl. fimosi; su mal'e su mucu = arresfriu, male de istare a mucu falendhe; male acudidu = maladia chi benit totinduna; male cundhidu = male de infetu, maladia apitzigadita; male fínicu = tisi, su chi leat mescamente a prummones; su mal'e su tundhu = infiammatzione a su fodhale, itl. retto-colite; male masculinu = dolore forte chi de sos runzones s'isterret a sos butones; mal'e su fogu = crancu a sa pedhe; mal'e Deus = sa morte chi benit desesi; su male de sas ungras = limiore, susuncheria; fiadu mortu de male = chi at tentu dannu mannu de ndhe mòrrere o de che lu dèpere agabbare; èssere prenu de chentu e unu male minudu (nadu de ccn.)= totu filedhos, totu trassas, mendheas; ndhe batit su male sicu = faghet ispetare tropu, fait pèrdiri tropu tempus; bideresindhe male (de una cosa)= àere unu resurtadu chi no piaghet, chi no est bonu, no est cumbeniosu; male fatu! (nadu de calesisiat cosa)= aici no si depit fai!, est dannu, neghe, male morale (nadu de cumportamentu); mali fatu, malis fatus = faturas, bruscerias, fatuzu; male chentza seru = male (fintzas pecu, físsiu) chi unu no si lu connoschet, chi lu tenet chentza si ndhe abbizare; truncai su mali = frimmare su male; mal'e…+ art. unu/una + fuedhu chi inditat tempus (die, ora) = meda; male de nudha!… = male mannu o meda (si est una cosa de importu), male de no pònnere in contu si est cosa de pagu importu; fatu male = fatu a coredhu, chentz'arte, comente faghet chie no bi est bonu a fàghere sa cosa (nadu de unu triballu o faina); mali postu = arrimadu in logu chentza bi pessare (diferente de "postu mali" = in manera irballada, chi no setzit bene, no istat frimmu e gai); faedhare male a ccn. = arrispúndiri a fuedhus malus; andhare male = èssiri incarrerau abbia de unu resurtau légiu; (nadu de una cosa) bènnere, andhare male a unu = èssere de no la poder fàghere, de istrobbare, de dare ifadu; male chi andhet, male male chi andhet… = pro andhare de sa peus manera, ponindhe puru de andhare de sa peus manera… ; pàrriri mali a unu de ccn. cosa = pàrrere dolu, coment'e proare su matessi sentidu chi proat s'àteru pro carchi cosa chi li dispiaghet, pro su male chi tocat a un'àteru: si no bi at àtere in mesu, ofèndheresi, learesila; pps + male = meda; a totu mal'andai = de sa peus manera; male! = (zenia de frastimu) arrori tengas!, arrori tengat!, itl. accidenti!; mancu male! = sinono fit male, dispiaghere, e gai; no mi tochet male, mi tochit mali si… = zenia de zuramentu
Frasi
a pones mente a mie, chi deo no ti lu naro pro su male?! ◊ fortzis ti at fatu mai su èssi torrau incuadas cun su pentzamentu ◊ cun is cropus no ndi bogas nudha de cussu piciochedhu: est a fai su mai po peus ◊ sa peta morta de male la daent barata ◊ a Deus li dimandhamos de nos illibberare de totu sos males ◊ a tui ti coint is malis allenus ◊ si faghes cussa est male pro te! ◊ a inue, male pro me, as fatu sa partida?
2.
male chi no morzat e ne campet! ◊ it'est su male chi as, chi ses a boghes?! ◊ su male benit totu a unu corpu e a si ndhe andhare est a pagu a pagu ◊ mal'apat sa casta de aundi ses essiu! ◊ bi est su male e tocat a curare!
3.
male fatu a no currèzere sa criadura! ◊ custa cosa inoghe a costazu mi andhat male ◊ mi andat mali a dhoi passai ◊ si sighit cun custu sicore andhamus male! ◊ custu triballu est un'abbunzu: est fatu male! ◊ cussu bàrriu est andhendhe male: arrànzalu no che lu perdas! ◊ si no pones mente a babbu tou e mamma tua ti ndhe as a bídere male ◊ male male chi andhet, a sas deghe che semus in bidha ◊ it'est, cosa mali posta ses cichendi?◊ tui andas a trabballai? Mi tochit mali: piticu su mandroni!…
4.
mi ndhe paret male, siscuru, a lu bídere sufrindhe! ◊ a s'amigu tou ndhe li paret male si no li daes a ischire chi ses cojendhe ◊ no ti ndhe parzat male si ti naro sa veridade ◊ dhi at donau unu certu… nd'est partu mali a mimi puru in parti sua!
5.
su pitzinnu at sichiu a bochinare isprasumau male ◊ est arrennegadu male: no lu chirches, mancu, como! ◊ mi ndhe brincat unu dae un'àlvure e mi so assuconadu male ◊ at rispostu nechidau male
6.
mal'e un'ora ch'est tucadu su trenu!…◊ mal'e una die ch'est emigradu!…◊ mal'e una die est, custu contu!…
7.
su fogu fuidu at brusiadu sos laores: male de nudha!…◊ est pianghendhe ca cheret andhare a zogare: male de nudha!…(G.Ruju)
8.
male, no si lassat picare in giru dae nemos! ◊ male, mih, epuru ti est piàghidu su turrone!
9.
mancu mabi ca currúxinus de mobenti no àrtziant a celu! ◊ mancu male chi ses bénnidu, sinono fia solu ◊ mi tochet male cantu apo tocadu rellozu deo!
Cognomi e Proverbi
prb:
male furiosu coitat a passare ◊ a contos male fatos si bi torrat ◊ su male no andhat mai solu
Etimo
ltn.
male
Traduzioni
Francese
mal,
malheur
Inglese
badly,
evil
Spagnolo
mal
Italiano
male,
violènza,
malaménte
Tedesco
Böse,
Übel,
Schaden,
Weh,
Schmerz,
Krankheit,
schlecht.
malallutrinídu , agt Definizione
chi no dhi ant giau educatzione, chi est maleducau
Sinonimi e contrari
malarrispetau,
maleducadu,
malechischiau
| ctr.
educau
Frasi
bi at zente chi est malallutrinida
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mal élevé
Inglese
impolite
Spagnolo
maleducado
Italiano
maleducato
Tedesco
unerzogen,
ungezogen.
malatrociàu, malatrossàu , agt: maletrassadu,
malitrogiau Definizione
nau de ccn., mali atrociau, bestiu male, postu male de bestimentu, cun bestimentu béciu, arrogau, chi no orruet bene
Sinonimi e contrari
addegonidu,
malachintadu,
malatragiau,
scumuru
| ctr.
benepostu
Frasi
no ti presentis totu malatrossau, ca sa genti chi depit benni funt signoris ◊ po comenti furint malatrossaus pariant dus peduleus ◊ pariat unu diàulu, aici malatrossau ◊ est una fémina betza e maletrassada, rassa chi paret sulada, sas titas che brochitas, leredhosa
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
indécent,
mal assorti,
mal fichu
Inglese
shabby
Spagnolo
andrajoso,
harapiento
Italiano
indecènte,
malcombinato,
mal vestito
Tedesco
zerlumpt,
schlampig,
schlecht gekleidet.
malechérfiu , agt: maleghérfidu Definizione
nau de ccn., chi dhi tenent pagu istima, chi tenet maneras de fàere chi no praghent e no si faet bòllere bene
Sinonimi e contrari
malibbófiu
| ctr.
benibbófiu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mal vu
Inglese
disliked
Spagnolo
malquerido
Italiano
inviso
Tedesco
verhaßt.