acioródhu , nm: atzarodhu,
atzerodhu,
atzorodhu,
ciarodhu,
tzorodhu Definitzione
cosa fata male o nada a s’afaiu, betada apare chentza régula; fintzes cosa leada unu pagu a disprétziu / fàghere sa cosa a s'atzorodhinu = a sa biscaina, a brétiu, comenti essit essit
Sinònimos e contràrios
abbaunzu,
abbunzadura,
afioncu,
atzarodhadura,
atzorodhinada,
ciaputzeria,
coredhu,
frodhoga,
impaputzu,
impiastru,
inciapudhu,
inciorodhu,
indróvigu,
navàciu
Frases
is chi cantant oe funt totu atzerodhos!◊ ridiat e iscracagliada po dogni atzorodhu chi dhi nariant ◊ mi fiat improdhendi una surra de atzarodhus ◊ tzertos poetas, oe, candho crent de fàghere poesia ahi cantu aciorodhu batint apare! (A.Dettori)◊ narat botza de atzorodhu chi annuat su sole!◊ chi sighit s'asciutore est bellu s'atzerodhu: ocannu ndhe torraus chentza nudha!
2.
bi aiat a bèndhere durches, turrone e àteros atzorodhos
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
bâclage,
horreur,
chose mal faite
Ingresu
bungling,
mess
Ispagnolu
chapuza,
chapucería
Italianu
acciarpìo,
pastìccio
Tedescu
Pfuscherei.
aconziminàre , vrb: conziminare Definitzione
aconciare, agiustare a sa bona
Sinònimos e contràrios
arragnare
Tradutziones
Frantzesu
ajuster tan bien que mal
Ingresu
to repair as best one can
Ispagnolu
arreglar a la diabla
Italianu
aggiustare alla bèlla mèglio
Tedescu
so gut es geht instandsetzen.
ammunzàdu , pps, agt Definitzione
de ammunzare; immarriu a tropu, chi at leau tropu múngia
Sinònimos e contràrios
istasidu
2.
fuit totu sueradu, ammunzadu, istracu
Tradutziones
Frantzesu
en mauvais état,
mal en point
Ingresu
mistreated
Ispagnolu
agotado
Italianu
strapazzato
Tedescu
mißhandelt.
apedatzàre , vrb rfl Definitzione
su si pigare cadha, múngia manna, agiummai su si fàere a orrugos faendho cosa, trebballu o àteru
Sinònimos e contràrios
arrebbentare,
diligentziai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se donner du mal
Ingresu
to do one's best
Ispagnolu
aperrearse,
ajetrearse
Italianu
arrabattarsi
Tedescu
sich bemühen.
arringàre , vrb Definitzione
fàere arrennegu, crepu, tzacu / arringa! arringa! = arrennega! arrennega!
Sinònimos e contràrios
arranzare 1,
arraunzare,
arrinzare,
grujai,
morrugnare,
raganzare,
ranzidare
| ctr.
allegrare,
cuntentai
Tradutziones
Frantzesu
se mettre en colère,
faire mal au cœur
Ingresu
to make angry,
to madden
Ispagnolu
irritarse
Italianu
adirare,
far ràbbia
Tedescu
zum Zorn reizen.
butàre , vrb Definitzione
torrare de s'istògomo sa cosa chi unu at papau; sartare, essire fora; foedhare male de ccn. / b. sàmbene = fai sacrifícius mannus, ispudai sànguini
Sinònimos e contràrios
arrevesciai,
bòmbere,
bombitai,
caciae,
rebessare
/
afolfigare
Frases
su frailarzu paret unu moro che chi s'inferru ndhe l'apat butadu (P.Casu)◊ est giustu chi s'inferru butet in sinu tou fàmine e peste (P.Mossa)
2.
mi ant tochedhau sa zanna: mi nche butat su coro… no est cosa de bonu! ◊ un'istrepitzu paret chi mi che butet su coro, ma est solu unu lèpore chi mi colat in daennantis ◊ ti ch'est butandhe su dinare dae uricras!
3.
s'ala chi li pistidhat no cumprendhet e butat subra de chie no l'ofendhet ◊ sa buca la zughet che vulcanu butendhe de continu fogu allutu (D.Ena)
Ètimu
itl.
buttare
Tradutziones
Frantzesu
rejeter,
vomir,
rendre,
médire,
dire du mal
Ingresu
to throw up,
to speak badly
Ispagnolu
vomitar
Italianu
rigettare,
sparlare
Tedescu
brechen,
schlecht reden (über+Akk.).
caciaràda , nf Definitzione
cosa pastissada, cumpositziones o ispetàculos fatos male
Sinònimos e contràrios
abbunzu,
maltitzu
Tradutziones
Frantzesu
horreur,
chose mal faite
Ingresu
swill
Ispagnolu
chapuza
Italianu
pappolata
Tedescu
Faselei.
cadamàle , avb Definitzione
cada + male: male a s'úrtimu puntu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
très mal
Ingresu
very bad
Ispagnolu
muy mal
Italianu
malìssimo
Tedescu
sehr schlecht.
ciaputzería , nf Definitzione
trebballu de ciaputzu, fatu a improdhu, male
Sinònimos e contràrios
abbaunzu,
abbunzadura,
aciarodhu,
afioncu,
coredhu,
impiastru,
inciapudhu,
inciorodhu,
indróvigu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
travail mal fait
Ingresu
mess
Ispagnolu
chapuza,
chapucería
Italianu
lavóro mal fatto
Tedescu
Pfuscherei.
dòlere , vrb: doli,
dòliri Definitzione
provare o sentire su dolore po calecunu male a sa carena, fàere male; sentire dispraxere po css. male o dannu: s'impreat solu sa 3ˆ p. singulare de unu modu finiu (mi, ti, li dolet, nos, bos, lis dolet, doliat, e totu deasi), s’inf., pps. e ger. / pps. dófidu, dólfidu, dórfiu, dólidu, dóliu, dóssiu
Sinònimos e contràrios
incrèschere,
incrudèschere
/
dispiàchere
Frases
dae su pódhighe malu mi ndhe dolet totu su bratzu ◊ mi est dolindhe meda, custa pistadura, como a sàmbene fritu ◊ narabbilu a mamma, fizu meu, inue ti dolet! ◊ mi ses tochendi aundi mi dolit ◊ no mi sunt mai dólias is origas
2.
a nois nos dolet su dannu chi ant tentu in cussa famíllia! ◊ mi dolit su coru solu su pensai ◊ su èssere pecadore mi dolet cantu su èssere bisonzosu
Ètimu
ltn.
dolere
Tradutziones
Frantzesu
avoir mal
Ingresu
to ache
Ispagnolu
sentir dolor,
sentir
Italianu
sentire il dolóre,
dolére,
rincréscere
Tedescu
weh tun,
leid tun.
gavàciu , agt: govàciu Definitzione
nau de unu, chi est fatu a sa grussera (nau po sa manera de fàere, po su naturale, po su pagu ischire, po sa manera de bestire), o chi est fatu grussu (nau de sa carena)
Sinònimos e contràrios
gaurru,
gavaurru,
grosseri,
intrudhadu,
iscalabradu,
marranzone
| ctr.
compridu
/
iltrízile
Frases
est una mertza de medianeris chi at traíxiu e béndiu sa Sardigna a is prus gavàcius de is istràngius (A.Cannas)◊ no eus istudiau e feus sa figura de is govàcius
Terminologia iscientìfica
ntl
Ètimu
spn.
gabacho
Tradutziones
Frantzesu
grossier,
mal dégrossi
Ingresu
rough
Ispagnolu
grosero,
tosco
Italianu
grossolano,
rózzo
Tedescu
grob.
iderrigàri , vrb: irderrigai,
irdirricare,
sdarrigai Definitzione
fàere a dolore o pònnere dolore mannu a errigos, a s’ischina in su tretu de is errigos
Sinònimos e contràrios
illumbai,
illumbedhare,
irrenare,
isarrigai,
iscrocare 1,
isderenare
Frases
is massaus si funt irderrigaus carrixandu
Ètimu
ltn.
*ex derenare
Tradutziones
Frantzesu
causer mal aux reins
Ingresu
to weary
Ispagnolu
doler los riñones desriñonar
Italianu
direnare
Tedescu
kreuzlahm machen.
incrèschere , vrb: incresci,
incrèsciri Definitzione
giare ifadu, giare incruescu, ma mescamente sentire calecunu dolore o fintzes unu dannu, unu dispraxere
Sinònimos e contràrios
dispiàghere,
dòlere,
ifadare,
incrudèschere
Frases
non dia chèrrere incrèschere a nisciunu (G.Fiori)◊ aia bisonzu e apo incréschidu
2.
dh'increscit una camba ◊ m'increscit una denti, m'increscint is arrigus
3.
su de no premiare una poesia in calchi cuncursu no devet incrèschere e ne ammutzighilare sos cuncurrentes
Ètimu
itl.
increscere
Tradutziones
Frantzesu
avoir mal,
être désolé
Ingresu
to ache,
to be sorry
Ispagnolu
doler,
lamentar
Italianu
dolére
Tedescu
schmerzen.
iscaranàdu , pps, agt: iscarenadu,
iscarenau,
scarenau Definitzione
de iscarenare; guastu; nau de su gurdone de s'àghina, chi dhu'est abbarrada solu sa carena (ca at seberau male, o si dh'ant papada is pigiones, o ca est calidade chi dha faet lasca)
Sinònimos e contràrios
bisastradu,
iselmoradu,
istropiadu,
malastrosu,
sbisuriu,
sciguriau
/
cdh. schilivratu
/
scrichiolàciu
/
iscolovalzu
2.
sos budrones de sa ua sunt totu iscarenados ◊ su suverju anticu est mesu iscarenau dae su tempus
3.
si pesat un'isposita e bolat tra sos ratos iscarenados de un'àrbure
Tradutziones
Frantzesu
défiguré,
balafré,
mal fait
Ingresu
disfigured,
not properly done
Ispagnolu
desfigurado,
mal hecho
Italianu
sfigurato,
sfregiato,
mal fatto
Tedescu
entstellt,
verunstalt.
isconfúsu , agt: iscufusu,
iscunfusu Definitzione
malestidu, bestiu de trastos bècios e iscorriaos / domo iscufusa = ghetada apari, malacòncia
Sinònimos e contràrios
aciarollau,
malatragiau,
malatrociau,
scurumu,
zàule
| ctr.
alleputziu,
mudadu
Frases
sa pitzinna fit iscurtza e mesu iscufusa in sa bestimenta ◊ in dossu fit isconfusu che puzone ◊ bi ndhe at iscunfusos e nudos puru ◊ passada sa gherra, sa zente fit bisonzosa e iscunfusa, famida e istratzulada
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
mal habillé
Ingresu
shabby
Ispagnolu
desharrapado
Italianu
malvestito
Tedescu
schlecht gekleidet.
isvucàdu , agt Definitzione
chi foedhat chentza arrespetu e a foedhos malos
Sinònimos e contràrios
sbucaciau
Tradutziones
Frantzesu
mal embouché
Ingresu
coarse
Ispagnolu
malhablado
Italianu
sboccato
Tedescu
zügellos.
màbi , nm, avb: mai 1,
male,
mali,
màui Definitzione
totu su chi podet èssere unu dannu, o a dannu de ccn. o de calecuna cosa, totu su chi noghet o chi podet nòghere, o èssere contràriu a su chi cumbenit, a su chi andhat bene, a su chi est méngius, prus giustu o prus cumbeniosu; css. maladia; nau de sa manera, de no èssere de giudu, de no andhare in favore, de fàere istrobbu, de èssere contràriu a su giustu, a s'arrexone, de no torrare paris cun su chi iat a serbire
Sinònimos e contràrios
afeu,
dannu,
malu
/
dolore,
mabadia,
maligore
| ctr.
bonu
/
bene
Maneras de nàrrere
csn:
mali antigu = maladia chi durat a longas, mala a sanare; male chentza rimédiu = sentz'e sanamentu, chi no curat, chi no sanat (o, nadu de àteru, chi no si li podet fàghere nudha, o chi sighit); male chena connotu = chi sos dutores no l'ant ischidu connòschere; male coltoidu, abbuadu = chi no si ndi bit nudha, cuau, incubadu; male de s'isprene = malàghera; male frantzesu = itl. sifìlide; male malu (in cobertantza, "su bonu male")= crancu, male cubau, mali mandiadori, unu male grave meda; male de sa pedra, malebredosu = itl. calcolòsi; male de sa gioga = itl. fimosi; su mal'e su mucu = arresfriu, male de istare a mucu falendhe; male acudidu = maladia chi benit totinduna; male cundhidu = male de infetu, maladia apitzigadita; male fínicu = tisi, su chi leat mescamente a prummones; su mal'e su tundhu = infiammatzione a su fodhale, itl. retto-colite; male masculinu = dolore forte chi de sos runzones s'isterret a sos butones; mal'e su fogu = crancu a sa pedhe; mal'e Deus = sa morte chi benit desesi; su male de sas ungras = limiore, susuncheria; fiadu mortu de male = chi at tentu dannu mannu de ndhe mòrrere o de che lu dèpere agabbare; èssere prenu de chentu e unu male minudu (nadu de ccn.)= totu filedhos, totu trassas, mendheas; ndhe batit su male sicu = faghet ispetare tropu, fait pèrdiri tropu tempus; bideresindhe male (de una cosa)= àere unu resurtadu chi no piaghet, chi no est bonu, no est cumbeniosu; male fatu! (nadu de calesisiat cosa)= aici no si depit fai!, est dannu, neghe, male morale (nadu de cumportamentu); mali fatu, malis fatus = faturas, bruscerias, fatuzu; male chentza seru = male (fintzas pecu, físsiu) chi unu no si lu connoschet, chi lu tenet chentza si ndhe abbizare; truncai su mali = frimmare su male; mal'e…+ art. unu/una + fuedhu chi inditat tempus (die, ora) = meda; male de nudha!… = male mannu o meda (si est una cosa de importu), male de no pònnere in contu si est cosa de pagu importu; fatu male = fatu a coredhu, chentz'arte, comente faghet chie no bi est bonu a fàghere sa cosa (nadu de unu triballu o faina); mali postu = arrimadu in logu chentza bi pessare (diferente de "postu mali" = in manera irballada, chi no setzit bene, no istat frimmu e gai); faedhare male a ccn. = arrispúndiri a fuedhus malus; andhare male = èssiri incarrerau abbia de unu resurtau légiu; (nadu de una cosa) bènnere, andhare male a unu = èssere de no la poder fàghere, de istrobbare, de dare ifadu; male chi andhet, male male chi andhet… = pro andhare de sa peus manera, ponindhe puru de andhare de sa peus manera… ; pàrriri mali a unu de ccn. cosa = pàrrere dolu, coment'e proare su matessi sentidu chi proat s'àteru pro carchi cosa chi li dispiaghet, pro su male chi tocat a un'àteru: si no bi at àtere in mesu, ofèndheresi, learesila; pps + male = meda; a totu mal'andai = de sa peus manera; male! = (zenia de frastimu) arrori tengas!, arrori tengat!, itl. accidenti!; mancu male! = sinono fit male, dispiaghere, e gai; no mi tochet male, mi tochit mali si… = zenia de zuramentu
Frases
a pones mente a mie, chi deo no ti lu naro pro su male?! ◊ fortzis ti at fatu mai su èssi torrau incuadas cun su pentzamentu ◊ cun is cropus no ndi bogas nudha de cussu piciochedhu: est a fai su mai po peus ◊ sa peta morta de male la daent barata ◊ a Deus li dimandhamos de nos illibberare de totu sos males ◊ a tui ti coint is malis allenus ◊ si faghes cussa est male pro te! ◊ a inue, male pro me, as fatu sa partida?
2.
male chi no morzat e ne campet! ◊ it'est su male chi as, chi ses a boghes?! ◊ su male benit totu a unu corpu e a si ndhe andhare est a pagu a pagu ◊ mal'apat sa casta de aundi ses essiu! ◊ bi est su male e tocat a curare!
3.
male fatu a no currèzere sa criadura! ◊ custa cosa inoghe a costazu mi andhat male ◊ mi andat mali a dhoi passai ◊ si sighit cun custu sicore andhamus male! ◊ custu triballu est un'abbunzu: est fatu male! ◊ cussu bàrriu est andhendhe male: arrànzalu no che lu perdas! ◊ si no pones mente a babbu tou e mamma tua ti ndhe as a bídere male ◊ male male chi andhet, a sas deghe che semus in bidha ◊ it'est, cosa mali posta ses cichendi?◊ tui andas a trabballai? Mi tochit mali: piticu su mandroni!…
4.
mi ndhe paret male, siscuru, a lu bídere sufrindhe! ◊ a s'amigu tou ndhe li paret male si no li daes a ischire chi ses cojendhe ◊ no ti ndhe parzat male si ti naro sa veridade ◊ dhi at donau unu certu… nd'est partu mali a mimi puru in parti sua!
5.
su pitzinnu at sichiu a bochinare isprasumau male ◊ est arrennegadu male: no lu chirches, mancu, como! ◊ mi ndhe brincat unu dae un'àlvure e mi so assuconadu male ◊ at rispostu nechidau male
6.
mal'e un'ora ch'est tucadu su trenu!…◊ mal'e una die ch'est emigradu!…◊ mal'e una die est, custu contu!…
7.
su fogu fuidu at brusiadu sos laores: male de nudha!…◊ est pianghendhe ca cheret andhare a zogare: male de nudha!…(G.Ruju)
8.
male, no si lassat picare in giru dae nemos! ◊ male, mih, epuru ti est piàghidu su turrone!
9.
mancu mabi ca currúxinus de mobenti no àrtziant a celu! ◊ mancu male chi ses bénnidu, sinono fia solu ◊ mi tochet male cantu apo tocadu rellozu deo!
Sambenados e Provèrbios
prb:
male furiosu coitat a passare ◊ a contos male fatos si bi torrat ◊ su male no andhat mai solu
Ètimu
ltn.
male
Tradutziones
Frantzesu
mal,
malheur
Ingresu
badly,
evil
Ispagnolu
mal
Italianu
male,
violènza,
malaménte
Tedescu
Böse,
Übel,
Schaden,
Weh,
Schmerz,
Krankheit,
schlecht.
malallutrinídu , agt Definitzione
chi no dhi ant giau educatzione, chi est maleducau
Sinònimos e contràrios
malarrispetau,
maleducadu,
malechischiau
| ctr.
educau
Frases
bi at zente chi est malallutrinida
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
mal élevé
Ingresu
impolite
Ispagnolu
maleducado
Italianu
maleducato
Tedescu
unerzogen,
ungezogen.
malatrociàu, malatrossàu , agt: maletrassadu,
malitrogiau Definitzione
nau de ccn., mali atrociau, bestiu male, postu male de bestimentu, cun bestimentu béciu, arrogau, chi no orruet bene
Sinònimos e contràrios
addegonidu,
malachintadu,
malatragiau,
scumuru
| ctr.
benepostu
Frases
no ti presentis totu malatrossau, ca sa genti chi depit benni funt signoris ◊ po comenti furint malatrossaus pariant dus peduleus ◊ pariat unu diàulu, aici malatrossau ◊ est una fémina betza e maletrassada, rassa chi paret sulada, sas titas che brochitas, leredhosa
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
indécent,
mal assorti,
mal fichu
Ingresu
shabby
Ispagnolu
andrajoso,
harapiento
Italianu
indecènte,
malcombinato,
mal vestito
Tedescu
zerlumpt,
schlampig,
schlecht gekleidet.
malechérfiu , agt: maleghérfidu Definitzione
nau de ccn., chi dhi tenent pagu istima, chi tenet maneras de fàere chi no praghent e no si faet bòllere bene
Sinònimos e contràrios
malibbófiu
| ctr.
benibbófiu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
mal vu
Ingresu
disliked
Ispagnolu
malquerido
Italianu
inviso
Tedescu
verhaßt.