aferritài , vrb Definitzione
segare orrobba o paperi a ferros; in cobertantza, nàrrere male de s'àteru
Sinònimos e contràrios
afolfigare,
aforticare 1,
slinguai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
coupailler,
médire
Ingresu
to cut into small pieces,
to speak badly
Ispagnolu
tijeretear,
cortar,
hablar mal,
criticar
Italianu
sforbiciare,
tagliuzzare,
sparlare
Tedescu
zerschneiden,
schlecht reden.
afolfigàre , vrb Definitzione
nàrrere male de unu
Sinònimos e contràrios
aferritai,
aforticare 1,
annegiai,
slinguai,
terraguzare
Frases
già de l'intèndhere ndhe fia istracu, afolfighèndhemi su bighinadu cun sas sabunadoras in su lacu (G.Ruggiu)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
médire
Ingresu
to talk behind
Ispagnolu
hablar mal
Italianu
sparlare
Tedescu
schlecht reden.
alloredhài , vrb rfl Definitzione
bestire a s'abbunzina, a improdhu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se fringuer,
se nipper
Ingresu
to dress up slovenly
Ispagnolu
vestirse mal
Italianu
vestirsi in mòdo pòco elegante
Tedescu
sich schlecht anziehen.
annícu , nm Definitzione
su èssere tristos, pirmaos, oféndhios
Sinònimos e contràrios
annéulu,
triltura
| ctr.
allegria,
cuntentesa,
prégiu
Frases
s'annicu mannu chi l'intreit ora pr'ora li fateit ismentigare su rispetu ◊ sighis cun annicu chentz'alligu de sa preneta, chentza perunu aficu ◊ agiummai ti si paret s'annicu, pischendhe chena piscare nudha
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tristesse,
mauvaise humeur
Ingresu
sadness,
bad mood
Ispagnolu
tristeza,
mal humor
Italianu
tristézza,
malumóre
Tedescu
Traurigkeit,
schlechte Laune.
assèndhere , vrb: assènnere Definitzione
coment'e calare de artu, a pitzu, ma nau fintzes in su sensu ebbia de lòmpere, bènnere de unu male, de calecuna cosa chi no si iat mancu a bòllere o cun fortza chi faet male; fintzes lòmpere ebbia a unu logu, a unu tretu, a calecuna cosa, su bènnere de unu tempus / pps. asséndhidu
Sinònimos e contràrios
achirrare,
andai,
assurpire,
bènnere,
falare,
lòmpere
Frases
e ite male ti at asséndhidu? ◊ como chi ndh'est asséndhida cussa lege tocat chi càmbies! ◊ li at asséndhidu unu raju ◊ pessanne a cantu li fit assortitu li fit assénnitu s'ingadhintzu ◊ sos pilos li assendhent in bassu a mesu de s'ischina
2.
donzi caminu annat a sa Libra, bastat de no dare vorta pro bi assènnere ◊ sont assénnitos a si mannicare pacos ischerfiones de frútora ◊ custos pastores assendhent a unu buscu e bi passant sa note
3.
su giàcanu mannu est assénnitu a carches a sa gianna de sa turre ◊ fit bete crateone chi Antonedhu atzicu assenniat a tocare terra chin sos pedes
4.
candho assendhiat su veranu sos pitzinnos si apiligaint in sos fundhos pro gustare cucuja
Tradutziones
Frantzesu
venir
Ingresu
to come
Ispagnolu
venir,
venir un mal
Italianu
venire,
scéndere (détto di un male)
Tedescu
betroffen werden (von einem Unglück).
cadamàle , avb Definitzione
cada + male: male a s'úrtimu puntu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
très mal
Ingresu
very bad
Ispagnolu
muy mal
Italianu
malìssimo
Tedescu
sehr schlecht.
fiachína, fiaghína , nf Definitzione
fragu légiu, pruschetotu de tródhias
Sinònimos e contràrios
pudescioi
/
cdh. fiachina
Frases
ndhe faghes de fiaghina!…◊ in cue no si bi podet istare de sa fiaghina
Tradutziones
Frantzesu
puanteur
Ingresu
stink
Ispagnolu
hediondez,
mal olor
Italianu
puzzo
Tedescu
Gestank.
iscaranàdu , pps, agt: iscarenadu,
iscarenau,
scarenau Definitzione
de iscarenare; guastu; nau de su gurdone de s'àghina, chi dhu'est abbarrada solu sa carena (ca at seberau male, o si dh'ant papada is pigiones, o ca est calidade chi dha faet lasca)
Sinònimos e contràrios
bisastradu,
iselmoradu,
istropiadu,
malastrosu,
sbisuriu,
sciguriau
/
cdh. schilivratu
/
scrichiolàciu
/
iscolovalzu
2.
sos budrones de sa ua sunt totu iscarenados ◊ su suverju anticu est mesu iscarenau dae su tempus
3.
si pesat un'isposita e bolat tra sos ratos iscarenados de un'àrbure
Tradutziones
Frantzesu
défiguré,
balafré,
mal fait
Ingresu
disfigured,
not properly done
Ispagnolu
desfigurado,
mal hecho
Italianu
sfigurato,
sfregiato,
mal fatto
Tedescu
entstellt,
verunstalt.
iscroniài, iscronniàre , vrb: isgroniare,
isgruniare Definitzione
segare a matzigadura cun is serros (fórtighes); fàere a befa, fàere abbarrare male, fàere iscrónniu, figura metzana; fintzes pònnere istrúpiu faendho faina, fàere male sa faina, fàere dannu o guastu a sa bisura; pistare su sede de su laore, s'ispiga, a manera de ndh'essire su granu
Sinònimos e contràrios
scumpàrriri
/
bisestrare,
immelmare,
iscariolare,
iscrentiare,
sbisuriai
/
iscravigai
2.
ita làstima de piciocu: no dhu fatzas iscroniai!
3.
ti podet digollare iscronniàndheti su tratu bellu de sa carena (A.Mura)◊ pòvera gama, a su puntu chi l'ant iscronniada, tundhendhe temperaos a binu!
4.
in sa triulera, in s'arzola si fragassat s'ispiga e s'isgróniat su ranu ◊ su ranu chi no est bene isgruniadu si narat cuguzadu
Ètimu
itl.
scornare
Tradutziones
Frantzesu
défigurer
Ingresu
to disfigure
Ispagnolu
hacer quedar mal,
desfigurar
Italianu
sfigurare
Tedescu
verunstalten.
ispinzadúra , nf Definitzione
su ispinzare; genia de fortza, de capacidade de fàere male a s'àteru solu po dh'abbaidare; male chi benit a chie dh'ant pitzigau de ogu
Sinònimos e contràrios
fura
/
ispinzamentu,
oguliau
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
sort (mauvais)
Ingresu
evil-eye
Ispagnolu
aojadura,
mal de ojo
Italianu
iettatura
Tedescu
unheilbringender Einfluß.
màbi , nm, avb: mai 1,
male,
mali,
màui Definitzione
totu su chi podet èssere unu dannu, o a dannu de ccn. o de calecuna cosa, totu su chi noghet o chi podet nòghere, o èssere contràriu a su chi cumbenit, a su chi andhat bene, a su chi est méngius, prus giustu o prus cumbeniosu; css. maladia; nau de sa manera, de no èssere de giudu, de no andhare in favore, de fàere istrobbu, de èssere contràriu a su giustu, a s'arrexone, de no torrare paris cun su chi iat a serbire
Sinònimos e contràrios
afeu,
dannu,
malu
/
dolore,
mabadia,
maligore
| ctr.
bonu
/
bene
Maneras de nàrrere
csn:
mali antigu = maladia chi durat a longas, mala a sanare; male chentza rimédiu = sentz'e sanamentu, chi no curat, chi no sanat (o, nadu de àteru, chi no si li podet fàghere nudha, o chi sighit); male chena connotu = chi sos dutores no l'ant ischidu connòschere; male coltoidu, abbuadu = chi no si ndi bit nudha, cuau, incubadu; male de s'isprene = malàghera; male frantzesu = itl. sifìlide; male malu (in cobertantza, "su bonu male")= crancu, male cubau, mali mandiadori, unu male grave meda; male de sa pedra, malebredosu = itl. calcolòsi; male de sa gioga = itl. fimosi; su mal'e su mucu = arresfriu, male de istare a mucu falendhe; male acudidu = maladia chi benit totinduna; male cundhidu = male de infetu, maladia apitzigadita; male fínicu = tisi, su chi leat mescamente a prummones; su mal'e su tundhu = infiammatzione a su fodhale, itl. retto-colite; male masculinu = dolore forte chi de sos runzones s'isterret a sos butones; mal'e su fogu = crancu a sa pedhe; mal'e Deus = sa morte chi benit desesi; su male de sas ungras = limiore, susuncheria; fiadu mortu de male = chi at tentu dannu mannu de ndhe mòrrere o de che lu dèpere agabbare; èssere prenu de chentu e unu male minudu (nadu de ccn.)= totu filedhos, totu trassas, mendheas; ndhe batit su male sicu = faghet ispetare tropu, fait pèrdiri tropu tempus; bideresindhe male (de una cosa)= àere unu resurtadu chi no piaghet, chi no est bonu, no est cumbeniosu; male fatu! (nadu de calesisiat cosa)= aici no si depit fai!, est dannu, neghe, male morale (nadu de cumportamentu); mali fatu, malis fatus = faturas, bruscerias, fatuzu; male chentza seru = male (fintzas pecu, físsiu) chi unu no si lu connoschet, chi lu tenet chentza si ndhe abbizare; truncai su mali = frimmare su male; mal'e…+ art. unu/una + fuedhu chi inditat tempus (die, ora) = meda; male de nudha!… = male mannu o meda (si est una cosa de importu), male de no pònnere in contu si est cosa de pagu importu; fatu male = fatu a coredhu, chentz'arte, comente faghet chie no bi est bonu a fàghere sa cosa (nadu de unu triballu o faina); mali postu = arrimadu in logu chentza bi pessare (diferente de "postu mali" = in manera irballada, chi no setzit bene, no istat frimmu e gai); faedhare male a ccn. = arrispúndiri a fuedhus malus; andhare male = èssiri incarrerau abbia de unu resurtau légiu; (nadu de una cosa) bènnere, andhare male a unu = èssere de no la poder fàghere, de istrobbare, de dare ifadu; male chi andhet, male male chi andhet… = pro andhare de sa peus manera, ponindhe puru de andhare de sa peus manera… ; pàrriri mali a unu de ccn. cosa = pàrrere dolu, coment'e proare su matessi sentidu chi proat s'àteru pro carchi cosa chi li dispiaghet, pro su male chi tocat a un'àteru: si no bi at àtere in mesu, ofèndheresi, learesila; pps + male = meda; a totu mal'andai = de sa peus manera; male! = (zenia de frastimu) arrori tengas!, arrori tengat!, itl. accidenti!; mancu male! = sinono fit male, dispiaghere, e gai; no mi tochet male, mi tochit mali si… = zenia de zuramentu
Frases
a pones mente a mie, chi deo no ti lu naro pro su male?! ◊ fortzis ti at fatu mai su èssi torrau incuadas cun su pentzamentu ◊ cun is cropus no ndi bogas nudha de cussu piciochedhu: est a fai su mai po peus ◊ sa peta morta de male la daent barata ◊ a Deus li dimandhamos de nos illibberare de totu sos males ◊ a tui ti coint is malis allenus ◊ si faghes cussa est male pro te! ◊ a inue, male pro me, as fatu sa partida?
2.
male chi no morzat e ne campet! ◊ it'est su male chi as, chi ses a boghes?! ◊ su male benit totu a unu corpu e a si ndhe andhare est a pagu a pagu ◊ mal'apat sa casta de aundi ses essiu! ◊ bi est su male e tocat a curare!
3.
male fatu a no currèzere sa criadura! ◊ custa cosa inoghe a costazu mi andhat male ◊ mi andat mali a dhoi passai ◊ si sighit cun custu sicore andhamus male! ◊ custu triballu est un'abbunzu: est fatu male! ◊ cussu bàrriu est andhendhe male: arrànzalu no che lu perdas! ◊ si no pones mente a babbu tou e mamma tua ti ndhe as a bídere male ◊ male male chi andhet, a sas deghe che semus in bidha ◊ it'est, cosa mali posta ses cichendi?◊ tui andas a trabballai? Mi tochit mali: piticu su mandroni!…
4.
mi ndhe paret male, siscuru, a lu bídere sufrindhe! ◊ a s'amigu tou ndhe li paret male si no li daes a ischire chi ses cojendhe ◊ no ti ndhe parzat male si ti naro sa veridade ◊ dhi at donau unu certu… nd'est partu mali a mimi puru in parti sua!
5.
su pitzinnu at sichiu a bochinare isprasumau male ◊ est arrennegadu male: no lu chirches, mancu, como! ◊ mi ndhe brincat unu dae un'àlvure e mi so assuconadu male ◊ at rispostu nechidau male
6.
mal'e un'ora ch'est tucadu su trenu!…◊ mal'e una die ch'est emigradu!…◊ mal'e una die est, custu contu!…
7.
su fogu fuidu at brusiadu sos laores: male de nudha!…◊ est pianghendhe ca cheret andhare a zogare: male de nudha!…(G.Ruju)
8.
male, no si lassat picare in giru dae nemos! ◊ male, mih, epuru ti est piàghidu su turrone!
9.
mancu mabi ca currúxinus de mobenti no àrtziant a celu! ◊ mancu male chi ses bénnidu, sinono fia solu ◊ mi tochet male cantu apo tocadu rellozu deo!
Sambenados e Provèrbios
prb:
male furiosu coitat a passare ◊ a contos male fatos si bi torrat ◊ su male no andhat mai solu
Ètimu
ltn.
male
Tradutziones
Frantzesu
mal,
malheur
Ingresu
badly,
evil
Ispagnolu
mal
Italianu
male,
violènza,
malaménte
Tedescu
Böse,
Übel,
Schaden,
Weh,
Schmerz,
Krankheit,
schlecht.
mancumàle , avb Definitzione
foras male
Sinònimos e contràrios
bellaggai
Frases
mancumale s'annu a poi fatesit annada bona e su bestiàmine si campesit ◊ mancumale arriveint su matessi, finas si aiant fatu unu caminu inghiriosu
Tradutziones
Frantzesu
heuresement (que)
Ingresu
just as well
Ispagnolu
menos mal
Italianu
méno male
Tedescu
Gott sei Dank!.
oguleàu, oguliàu , nm, agt Definitzione
genia de fortza, de capacidade chi nanca unu tenet de fàere male ('pitzigare') a s'àteru solu po dh'abbaidare (e fintzes chentza dhu bòllere o chentza ndhe ischire nudha); male chi benit a chie dh'ant pitzigau de ogu; chi dh'ant pitzigau de o fertu a ogu, o postu ogru
Sinònimos e contràrios
ispinzadura,
ispinzamentu,
ogumalu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
mauvais œil
Ingresu
evil eye
Ispagnolu
mal de ojo
Italianu
malòcchio
Tedescu
böser Blick.
slinguài , vrb Definitzione
foedhare male, pònnere male de s'àteru
Sinònimos e contràrios
aferritai,
allimbare,
annegiai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
médire
Ingresu
to speak badly
Ispagnolu
hablar mal
Italianu
sparlare
Tedescu
schlecht reden (über).