addegadiàre , vrb Definitzione
fàere a tegadia, fodhe de sa pruna ortitza, chi no ammadurat s'ossu e abbarrat coment'e una tega, buida in mesu, modhe, e apustis si sicat deunudotu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rabougrir
Ingresu
to grow badly (said about fruit or plants)
Ispagnolu
zocatearse,
apestarse
Italianu
imbozzacchire
Tedescu
einschrumpfen.
addegadíu , agt Definitzione
fatu a tegadia
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rabougri
Ingresu
grown badly (about fruit or plants)
Ispagnolu
zocato
Italianu
imbozzacchito
Tedescu
eingeschrumpft.
aferritài , vrb Definitzione
segare orrobba o paperi a ferros; in cobertantza, nàrrere male de s'àteru
Sinònimos e contràrios
afolfigare,
aforticare 1,
slinguai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
coupailler,
médire
Ingresu
to cut into small pieces,
to speak badly
Ispagnolu
tijeretear,
cortar,
hablar mal,
criticar
Italianu
sforbiciare,
tagliuzzare,
sparlare
Tedescu
zerschneiden,
schlecht reden.
atecadiàre , vrb Definitzione
nau de frutuàriu, aortire, fàere a tegadia
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rabougrir
Ingresu
generally referred to fruit which grow badly
Ispagnolu
zocatearse
Italianu
imbozzacchire
Tedescu
einschrumpfen.
butàre , vrb Definitzione
torrare de s'istògomo sa cosa chi unu at papau; sartare, essire fora; foedhare male de ccn. / b. sàmbene = fai sacrifícius mannus, ispudai sànguini
Sinònimos e contràrios
arrevesciai,
bòmbere,
bombitai,
caciae,
rebessare
/
afolfigare
Frases
su frailarzu paret unu moro che chi s'inferru ndhe l'apat butadu (P.Casu)◊ est giustu chi s'inferru butet in sinu tou fàmine e peste (P.Mossa)
2.
mi ant tochedhau sa zanna: mi nche butat su coro… no est cosa de bonu! ◊ un'istrepitzu paret chi mi che butet su coro, ma est solu unu lèpore chi mi colat in daennantis ◊ ti ch'est butandhe su dinare dae uricras!
3.
s'ala chi li pistidhat no cumprendhet e butat subra de chie no l'ofendhet ◊ sa buca la zughet che vulcanu butendhe de continu fogu allutu (D.Ena)
Ètimu
itl.
buttare
Tradutziones
Frantzesu
rejeter,
vomir,
rendre,
médire,
dire du mal
Ingresu
to throw up,
to speak badly
Ispagnolu
vomitar
Italianu
rigettare,
sparlare
Tedescu
brechen,
schlecht reden (über+Akk.).
cagazechínus , nm Definitzione
si narat de ómine bàsciu e male fatu
Terminologia iscientìfica
zcrn
Tradutziones
Frantzesu
trapu
Ingresu
short and badly formed man
Ispagnolu
achaparrado
Italianu
caramógio
Tedescu
kleiner und schlecht gewachsener Mann.
màbi , nm, avb: mai 1,
male,
mali,
màui Definitzione
totu su chi podet èssere unu dannu, o a dannu de ccn. o de calecuna cosa, totu su chi noghet o chi podet nòghere, o èssere contràriu a su chi cumbenit, a su chi andhat bene, a su chi est méngius, prus giustu o prus cumbeniosu; css. maladia; nau de sa manera, de no èssere de giudu, de no andhare in favore, de fàere istrobbu, de èssere contràriu a su giustu, a s'arrexone, de no torrare paris cun su chi iat a serbire
Sinònimos e contràrios
afeu,
dannu,
malu
/
dolore,
mabadia,
maligore
| ctr.
bonu
/
bene
Maneras de nàrrere
csn:
mali antigu = maladia chi durat a longas, mala a sanare; male chentza rimédiu = sentz'e sanamentu, chi no curat, chi no sanat (o, nadu de àteru, chi no si li podet fàghere nudha, o chi sighit); male chena connotu = chi sos dutores no l'ant ischidu connòschere; male coltoidu, abbuadu = chi no si ndi bit nudha, cuau, incubadu; male de s'isprene = malàghera; male frantzesu = itl. sifìlide; male malu (in cobertantza, "su bonu male")= crancu, male cubau, mali mandiadori, unu male grave meda; male de sa pedra, malebredosu = itl. calcolòsi; male de sa gioga = itl. fimosi; su mal'e su mucu = arresfriu, male de istare a mucu falendhe; male acudidu = maladia chi benit totinduna; male cundhidu = male de infetu, maladia apitzigadita; male fínicu = tisi, su chi leat mescamente a prummones; su mal'e su tundhu = infiammatzione a su fodhale, itl. retto-colite; male masculinu = dolore forte chi de sos runzones s'isterret a sos butones; mal'e su fogu = crancu a sa pedhe; mal'e Deus = sa morte chi benit desesi; su male de sas ungras = limiore, susuncheria; fiadu mortu de male = chi at tentu dannu mannu de ndhe mòrrere o de che lu dèpere agabbare; èssere prenu de chentu e unu male minudu (nadu de ccn.)= totu filedhos, totu trassas, mendheas; ndhe batit su male sicu = faghet ispetare tropu, fait pèrdiri tropu tempus; bideresindhe male (de una cosa)= àere unu resurtadu chi no piaghet, chi no est bonu, no est cumbeniosu; male fatu! (nadu de calesisiat cosa)= aici no si depit fai!, est dannu, neghe, male morale (nadu de cumportamentu); mali fatu, malis fatus = faturas, bruscerias, fatuzu; male chentza seru = male (fintzas pecu, físsiu) chi unu no si lu connoschet, chi lu tenet chentza si ndhe abbizare; truncai su mali = frimmare su male; mal'e…+ art. unu/una + fuedhu chi inditat tempus (die, ora) = meda; male de nudha!… = male mannu o meda (si est una cosa de importu), male de no pònnere in contu si est cosa de pagu importu; fatu male = fatu a coredhu, chentz'arte, comente faghet chie no bi est bonu a fàghere sa cosa (nadu de unu triballu o faina); mali postu = arrimadu in logu chentza bi pessare (diferente de "postu mali" = in manera irballada, chi no setzit bene, no istat frimmu e gai); faedhare male a ccn. = arrispúndiri a fuedhus malus; andhare male = èssiri incarrerau abbia de unu resurtau légiu; (nadu de una cosa) bènnere, andhare male a unu = èssere de no la poder fàghere, de istrobbare, de dare ifadu; male chi andhet, male male chi andhet… = pro andhare de sa peus manera, ponindhe puru de andhare de sa peus manera… ; pàrriri mali a unu de ccn. cosa = pàrrere dolu, coment'e proare su matessi sentidu chi proat s'àteru pro carchi cosa chi li dispiaghet, pro su male chi tocat a un'àteru: si no bi at àtere in mesu, ofèndheresi, learesila; pps + male = meda; a totu mal'andai = de sa peus manera; male! = (zenia de frastimu) arrori tengas!, arrori tengat!, itl. accidenti!; mancu male! = sinono fit male, dispiaghere, e gai; no mi tochet male, mi tochit mali si… = zenia de zuramentu
Frases
a pones mente a mie, chi deo no ti lu naro pro su male?! ◊ fortzis ti at fatu mai su èssi torrau incuadas cun su pentzamentu ◊ cun is cropus no ndi bogas nudha de cussu piciochedhu: est a fai su mai po peus ◊ sa peta morta de male la daent barata ◊ a Deus li dimandhamos de nos illibberare de totu sos males ◊ a tui ti coint is malis allenus ◊ si faghes cussa est male pro te! ◊ a inue, male pro me, as fatu sa partida?
2.
male chi no morzat e ne campet! ◊ it'est su male chi as, chi ses a boghes?! ◊ su male benit totu a unu corpu e a si ndhe andhare est a pagu a pagu ◊ mal'apat sa casta de aundi ses essiu! ◊ bi est su male e tocat a curare!
3.
male fatu a no currèzere sa criadura! ◊ custa cosa inoghe a costazu mi andhat male ◊ mi andat mali a dhoi passai ◊ si sighit cun custu sicore andhamus male! ◊ custu triballu est un'abbunzu: est fatu male! ◊ cussu bàrriu est andhendhe male: arrànzalu no che lu perdas! ◊ si no pones mente a babbu tou e mamma tua ti ndhe as a bídere male ◊ male male chi andhet, a sas deghe che semus in bidha ◊ it'est, cosa mali posta ses cichendi?◊ tui andas a trabballai? Mi tochit mali: piticu su mandroni!…
4.
mi ndhe paret male, siscuru, a lu bídere sufrindhe! ◊ a s'amigu tou ndhe li paret male si no li daes a ischire chi ses cojendhe ◊ no ti ndhe parzat male si ti naro sa veridade ◊ dhi at donau unu certu… nd'est partu mali a mimi puru in parti sua!
5.
su pitzinnu at sichiu a bochinare isprasumau male ◊ est arrennegadu male: no lu chirches, mancu, como! ◊ mi ndhe brincat unu dae un'àlvure e mi so assuconadu male ◊ at rispostu nechidau male
6.
mal'e un'ora ch'est tucadu su trenu!…◊ mal'e una die ch'est emigradu!…◊ mal'e una die est, custu contu!…
7.
su fogu fuidu at brusiadu sos laores: male de nudha!…◊ est pianghendhe ca cheret andhare a zogare: male de nudha!…(G.Ruju)
8.
male, no si lassat picare in giru dae nemos! ◊ male, mih, epuru ti est piàghidu su turrone!
9.
mancu mabi ca currúxinus de mobenti no àrtziant a celu! ◊ mancu male chi ses bénnidu, sinono fia solu ◊ mi tochet male cantu apo tocadu rellozu deo!
Sambenados e Provèrbios
prb:
male furiosu coitat a passare ◊ a contos male fatos si bi torrat ◊ su male no andhat mai solu
Ètimu
ltn.
male
Tradutziones
Frantzesu
mal,
malheur
Ingresu
badly,
evil
Ispagnolu
mal
Italianu
male,
violènza,
malaménte
Tedescu
Böse,
Übel,
Schaden,
Weh,
Schmerz,
Krankheit,
schlecht.
slinguài , vrb Definitzione
foedhare male, pònnere male de s'àteru
Sinònimos e contràrios
aferritai,
allimbare,
annegiai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
médire
Ingresu
to speak badly
Ispagnolu
hablar mal
Italianu
sparlare
Tedescu
schlecht reden (über).