Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

abbagadiàre , vrb: bagadiare Definitzione fàere bagadiu, fàere festa, no andhare a trebballare Sinònimos e contràrios afestai Frases su lunis m'abbagadio ca est printzípiu de chita, su martis so cossumita: no beto bucone a buca Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu prendre congé Ingresu to take a day off Ispagnolu estar de vacaciones Italianu celebrare il giórno festivo, far vacanza Tedescu feiern.

abbarbigàre , vrb Definitzione bogare brabas, arraighinas, tzeurras: si narat de is sèmenes chi bogant su cambu naschindho Sinònimos e contràrios abbrabai, abbrossare, arradichinare, arrexinai, chimire, inceurrare, ingrilliri, tidhire / allatzare Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu prendre racine Ingresu to cling Ispagnolu arraigar, enraizar Italianu abbarbicare Tedescu Wurzel fassen.

abbovài, abbovàre , vrb Definitzione fàere bovu, pigare po bovu a unu; meravigliare, lassare ispantasiaos, fintzes foedhare a s'afaiu chentza cabu e ne coa Sinònimos e contràrios abbuvonare, coglionai, coluvronare, imbovai, imbusterai, improsae, ingannai, piocai, scafai, trampai / transire, trassicare Frases furriotos cun arte, bellos pro abbovare zente menga! ◊ custa fémina dh'abbovant cun cosa fata ◊ de candu ti ses abbitendi cun cussus ti ses abbovau ◊ si bides cussa pianta ti ndhe abbovas! 2. Deus criesit logos e cosas pretziadas tantu chi ndhe abbovant su nostru pensamentu! (P.Serra)◊ deo ne seo abbarradu abbovadu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire l'idiot, prendre pour un idiot Ingresu to mock Ispagnolu abobar Italianu prèndere per scémo Tedescu taüschen, verdummen, erstaunen.

abbrabài , vrb: barbai Definitzione pònnere barbas, arraighinas, tzeurras, cambos: si narat de sèmenes chi bogant sa tzéurra, naschindho Sinònimos e contràrios abbarbigare, abbrossare, arrexinai, chimire, inceurrare, ingrilliri, tidhire Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu prendre racine, s'enraciner Ingresu to root Ispagnolu echar raíces, arraigar Italianu radicare Tedescu Wurzel schlagen.

abbratzetàre , vrb Definitzione pigare a s'abbratzeta Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu prendre bras dessus, bras dessous Ingresu to be arm in arm with s.o. Ispagnolu cogerse del brazo Italianu prèndere sótto bràccio Tedescu sich einhängen.

abbrusciàre , vrb: abbrussare, abbrutzai, abbrutzare, abbultzare, abbursai, abburtzai, abburtzare Definitzione tocare su brúciu po connòschere su motu de s'artéria, su tochedhu de su coru; mòvere is bratzos, istrínghere cun is bratzos, cun is brúcios, a logos giare e istrínghere sa manu saludandho Sinònimos e contràrios apulsai, brucitai / anatare Frases bengat, su dotori, a mi abburtzai! ◊ bi at dutore chi ti faghet sa retzeta e mancu ti abbrutzat ◊ mi abbultzo: su coro est martedhendhe ◊ pustis chi si l'at bene abbadiada l'abbrúsciat e fit débbile de motu 2. Tzipirianu si nc'est ghetau a s'àcua: dhu bideis abbrutzendi? ◊ ndhe apo abbrussadu de àrbures, sempre a su piga e fala a segare sida a su bestiàmine!… 3. aus annovau e abbursau is amigus partendu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tâter le pouls au poignet, prendre le pouls Ingresu to feel s.o.’s pulse Ispagnolu tomar el pulso Italianu tastare il pólso Tedescu den Puls fühlen.

acherrài , vrb: achirrai Definitzione nau de is matas candho faent su frore, seberare e mantènnere su frutu (e cumprire puru); nau de gente, mantènnere su segretu, aguantare, baliare calecuna cosa Sinònimos e contràrios achèrriri, aferrai, aggarrai, assocai, atichire, muntènnere, tènnere / babiai Frases sa mata fait su froi e apustis acherrat su frutu ◊ custa mata ocannu no nd'at acherrau, de figu ◊ s'arenara si càrrigat de froi, ma no ndi acherrat meda 2. cussu est peus de unu ciuliru de cerri chi no acherrat mancu una carriadroxa 3. dh'at achirrau a su capotu ◊ seu cumbatendi cun custu tubbu: est papau de s'arrúinu e no arrennèsciu a dh'achirrai 4. issu no acherrat su fragu de su tzúrfuru: po cussu grisat povinas de ammexinai s'àxina ◊ custas matixedhas no acherrant su callenti de s'istadi ◊ si pregontàt comenti iat fatu, issu diaici písili, a acherrai totu cussa malesa sena de si furriai luegus! (F.Carlini) Tradutziones Frantzesu prendre Ingresu to strike root Ispagnolu arraigar, prender Italianu attecchire Tedescu Wurzel fassen.

aggrighidhíri , vrb Definitzione si narat de erbas e matas chi pigant, candho si prantant, e creschent Sinònimos e contràrios abbivorare, crèschere, imbènnere, tènnere Tradutziones Frantzesu s'enraciner, fig. prendre Ingresu to sprout Ispagnolu arraigar Italianu attecchire Tedescu Wurzel fassen.

allardàre, allardiài , vrb Definitzione pònnere lardu, ingrassare; istidhigare su lardu allutu a sa petza orrostindho, pònnere fitas de lardu a sa petza coendho; rfl. nau de ccn., su si crèdere meda / allardàresi de una cosa = abantaisí de calincuna cosa Sinònimos e contràrios illardionare, ingrassai, saginai / istedhiare, preutire, untinare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu prendre de l'embonpoint Ingresu to fatten, to lard Ispagnolu engordar, mechar Italianu diventare pìngue, lardellare Tedescu dick werden, spicken.

apampài , vrb: apampiai, pampai Definitzione pigare fogu, intrare in tènnere, fàere fràmula meda, abbruxare cun sa fràmula Sinònimos e contràrios abbrugiai, acispare, aframmiare, avampai, papadare / aflachilai, alluscorare | ctr. studai Frases su fogu apampendu at fatu sa foresta a cinus ◊ unu fogu dh'apampit! 2. mi apampu in su gosu de podi ammesturai s'ispíritu miu cun totu cussas luxis de su celu 3. bentu de soli chi sulas apampendi is piturras mias… Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu prendre feu Ingresu to flare up Ispagnolu arder Italianu avvampare Tedescu aufflackern.

aprummonàre , vrb Definitzione giare o pigare carda, arrennegu meda, tzacu meda Sinònimos e contràrios aciumonare, afelonare, imprumonare Frases mi ndhe aprummonat solu a bi pessare a totu su male chi mi ant fatu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu avoir du dépit, prendre la mouche Ingresu to make s.o. angry Ispagnolu enfadarse mucho Italianu fare stizza Tedescu jdn ärgern, sich ärgern.

arradichinàre , vrb: arraeginare, arraighinare, arraixinai, raighinare Definitzione betare, pònnere arraighinas Sinònimos e contràrios abbarbigare Frases paritzos víscios si li arraighinaiant in conca 2. deo ebbia so abbarradu arraighinadu a sa terra e a sa massajia ◊ ti podes afetzionare a tantas àteras bidhas, ma sa chi ti sentis arraighinada intro de su coro est sa tua Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu prendre racine Ingresu to root Ispagnolu arraigar Italianu radicare Tedescu Wurzel schlagen.

arrexinài , vrb Definitzione pònnere o betare arraighinas Sinònimos e contràrios abbrabai, arradichinare, tènnere Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu prendre racine Ingresu to root Ispagnolu arraigar Italianu radicare Tedescu Wurzel schlagen.

arrugài , vrb Definitzione andhare a segadura, passare in mesu de unu logu a manera de incurtzare su camminu de fàere, passare fora de camminu, de una parte a s'àtera de unu logu Sinònimos e contràrios aggrucare, atravigare, atreminare, atruessai, ruciare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu prendre un raccourci Ingresu to take a short cut Ispagnolu atajar Italianu prèndere una scorciatóia Tedescu einen Abkürzungsweg einschlagen.

atechíre , vrb: atichire Definitzione su pigare a crèschere de una cosa prantada, de un'innestu, de calecuna cosa chi andhat in bonu; nau de su fogu, cumenciare a tènnere, inchèndhere, fàere fràmula Sinònimos e contràrios assocai, tènnere 2. su sèmene de su crabuvigu finamentas in sa roca atichit ◊ su fogu no atichiat e a foltza de lu sulare at segadu su sulavogu Tradutziones Frantzesu s'enraciner, fig. prendre Ingresu to sprout Ispagnolu arraigar, prender Italianu attecchire Tedescu Wurzel fassen.

atèndhere , vrb: atendi, atèndiri, atènnere Definitzione tènnere contu, giare atentzione a unu trebballu, a una faina, a una persona po su chi dhi podet serbire, fàere faina; fintzes serbire, abbàlere de fàere fortza / pps. aténdhidu / atèndiri de… = sassiare de…, cun…; atendhe!, atendhide! = bai, baxei, faghe, faghide su chi azis de fàghere, no irbies/irbiedas pro me, itl. prego! Sinònimos e contràrios achistiri, contifizare, oloire | ctr. irbandhonare, lassai Frases sas sorres la fint atendhendhe ca aiat tentu unu fizu ◊ bellu grassu cuss'animali: bai ca si atendit! ◊ no podeus atendi mancu custus duus fillus piticus ◊ bazi, atendhide si azis de fàghere! ◊ sos pitzochedhos depent atèndhere in famíllia, puru! ◊ donzunu devet atènnere a sas fainas suas ◊ mi ndi andu ca tengu cosa de atendi 2. cun s'artrosi chi tengu mancu is brutzus mi atendint prus, e is didus a su própiu! 3. is matas po crèsciri de prus tocat a dhas atendi de àcua Ètimu itl. attendere Tradutziones Frantzesu prendre soin, s'occuper de qqn, qqch. Ingresu to attend, to look after Ispagnolu atender Italianu accudire, dedicarsi, badare a qlcs., a qlc Tedescu versorgen, pflegen.

atufài , vrb Definitzione fàere atufu o atúfidu, pigare atufu, pònnere fragu malu de isserru e de umidore, de cosa guasta; nau de gente, pèrdere de ànimu Sinònimos e contràrios afungai, afungorai, allanire, ammucorai, ammufai, annabrai, intufire, intuvare, limire, morighinire, tufire Ètimu spn. atufar Tradutziones Frantzesu prendre une odeur de moisi, moisir Ingresu to grow musty Ispagnolu enmohecer, atufar Italianu prèndere odóre di tanfo, ammuffire Tedescu dumpfig riechen, verschimmeln.

avacàre , vrb: avocare 1 Definitzione finire o serrare s'annu de iscola, cumenciare is vacàntzias Frases s'annu sos iscolanos l'avocant in su mese de làmpadas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu prendre ses vacances Ingresu to take holiday Ispagnolu tener las vacaciones Italianu prènder le vacanze Tedescu Urlaub nehmen.

avampài, avampàre , vrb Definitzione nau de fogu tenendho, fàere a fràmula manna, meda, arta Sinònimos e contràrios acispare, apampai Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu prendre feu Ingresu to flare up Ispagnolu arder Italianu avvampare Tedescu brennen.

bandhiàre , vrb: abbandidai, bandhidare, bannidare, bannitare Definitzione essire o fàere su bandhiu, istare faendho su bandhiu, cuau, in logu chi no si potzat bíere Sinònimos e contràrios ilbandhidare Frases s'amicu fit bandhiandhe chin d-una pedhe a pala ◊ si fit dadu a bandhidare pro no fàghere su militare, ca bi deviat istare dóighi annos Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu prendre la fuite Ingresu to go into hiding Ispagnolu huir Italianu darsi alla latitanza Tedescu sich verbergen.