Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

àndara , nf: àndhala, àndhela, ànnala, ànnela Definitzione logu inue si passat, camminedhu po passare; su singiale o peada chi abbarrat in terra de comente at passau gente o pegus Sinònimos e contràrios andhamenta, andhaledha, andhera, andiredhu, caminera / guturinu, mòri, sémida Frases est un'ànnala perdosa ◊ cantu fit bella s'àndhala bianca de su caminu!…◊ su fogu andhat solu in sas àndhalas pienas de foza sica 2. manzaniles de ghidhighia as a aggrucare in àndhalas de fide Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu sentier Ingresu path Ispagnolu vereda, rastro, huellas Italianu vïòttolo di campagna Tedescu Feldweg.

andhalèdha , nf: andharedha, andheledha, anneledha Definitzione logu istrintu po passare Sinònimos e contràrios àndara, andhamenta, andhata 1, andhera, andiredhu, caminera Tradutziones Frantzesu sentier Ingresu path Ispagnolu callejuela Italianu vïòttolo Tedescu Feldweg.

botorínu , nm: boturinu, butorinu, buturinu, itirinu, otoniu, turinu Definitzione orruga o camminu istrintos meda, a bortas chentza essia Sinònimos e contràrios izola, piteraca, strintu, terighinu, urgu / caminu Frases in sos buturinos bi colat male fintzas s'àinu, si zughet bàrriu, de cantu sunt astrintos ◊ preparade su caminu de su Segnore, adderetade sos buturinos suos! ◊ intendho passos in s'impredadu de sos botorinos Terminologia iscientìfica bdh Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu sentier Ingresu path Ispagnolu callejuela, sendero Italianu vïòttolo, chiassuòlo Tedescu kleine Gasse.

caminèra , nf: camminera Definitzione camminedhu istrintu chi pagu pagu si biet ue passat gente o bestiàmene a filera; passadórgiu istrintedhu Sinònimos e contràrios àndara, andhamenta, andharedha, andhata 1, andiredhu, bizola / andhera Frases a su cola cola bi azis fatu sa caminera in mesu s'erba ◊ me in giardinu, passa in sa camminera! ◊ caminu cue no bi ndhe at, petzi bi at una caminera ◊ custa est una caminera de furmigas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu sentier Ingresu cattle-track Ispagnolu cañada, senda, vereda Italianu tratturo Tedescu Trift.

camínu , nm: camminu Definitzione prus che àteru, su logu lassau apostadamente po passare fora de bidha, ma a logos dhu narant a is orrugas de sa bidha puru; su camminare, su andhonzu / Caminu ’e Deu = Carru ’e sa paza Sinònimos e contràrios àndara, guturinu, mòri, pareda, sémida / arruga 1, bia, burgu, carrela / viazu Maneras de nàrrere csn: forchidhaduras de c., rughe de caminos = imbucadura de duus camminus, gruches, aundi unu mòri si pratzit in duus; andhare, essire caminu caminu = sentza de s'istesiai de su mòri (no a rugadura), mòri mòri; atopare a c. = atobiai a ccn. me in calincunu tretu de su mòri chi est fendi; fadhiri c. = leare su caminu irballadu; no essire dae su c. de s'àinu = fai sempri is própiu cosas, no cambiai nudha nudha; èssere in c. = èssiri ancora caminendi, in viàgiu; a/in mesu c. = a metadi de su tretu de fai, a metadi de un'òpera; fàghere su c. a ludu = sighiri a fai una cosa cun passiéntzia manna; c. bonu, malu = mòri aundi si passat bèni (in paris, deretu, largu), mali (a foradas, istrintu, in artziada); avb. totu su c. = totu s'ora, totu su tempus chi bi cheret, bi est chérfidu o si bi ponet a fàghere su caminu; no andhare mai in caminu = èssere pessone dorta; pònneresi unu logu a caminu = passainci meda, coment'e chi su mori po passai siat cussu e po cussu etotu apitigai e lassai obertu Frases agatu su camminu giustu candu depu andai a Burcei! ◊ su possessu issoro est a oru a caminu ◊ sos caminos, comente bi colat pagu zente, si prenant de malesa ◊ pro andhare a sa cussorza nostra si leat su caminu de montes ◊ sas cosas male fatas ispinghent peri s'ómine berteru a rucrare caminos a sa tzeca ◊ seu furriada de mesu camminu ca mi seu iscaréscia su mucadori de gomai 2. si at fatu sa dommo chin sa zanna chi essit a caminu ◊ cada massaja mundhabat sa prata sua e gai sos caminos fint sèmpere netos ◊ cun tzia Maria biviamus a caminu zumpau ◊ in tzitade is domos sunt totu mannas e is camminos largos 3. si che sunt torraos dae caminu ◊ como chi semus in caminu sighimus: no torramus issegus, no! ◊ nois semus assupridos, ca fimus a cadhu: ma cudhos sunt ancora in caminu ca sunt a pè ◊ pro andhare a cussu logu bi cheret un’ora de caminu ◊ su pitzinnu andhaiat a iscola e a s'interighinada atopaiat su babbu a su caminu ◊ che las sighei in mesu caminu e issas mi torreint su cadhu 4. unu majarzu li at imparadu a connòschere su caminu de sos istedhos 5. torrendhe a bidha a cadhu, cantaimis totu su caminu Sambenados e Provèrbios prb: in caminu si acontzant sos bàrrios Terminologia iscientìfica bdh Tradutziones Frantzesu sentier Ingresu path Ispagnolu camino Italianu sentièro, percórso, tragitto Tedescu Weg.

gurútu , nm, nf: gútura, gúturu Definitzione su tretu de sa carena, a parte de fora e a parte de aintru, tra sa buca e su tzugu; carrela, orruga o camminu istrintedhu, badhigru istrintu; sa trumba de sa geminera / min. gurutinu = boturinu Sinònimos e contràrios bilguzu, bula, búturu / caminu, carrela, àidu Maneras de nàrrere csn: mela de su gúturu = su nodu, o figu, nughe de sa bula, annou de su tzugu o nú de su gúturu; sa canna de su gúturu = garguena; gúturu de monti = tretu astrintu a zisa de badhigru, coladorzu in mesu de duas puntas de monte; gúturu istrintu = nau de ccn., chi manighendhe ndhe sèberat carchi cosighedha prus a físsiu chi no pro bisonzu (es. su sèmene de sa ua) Frases chi bolit papai e bufai apalas mias dh'at a arresci in su gúturu! ◊ no mi est arribbau mancu a su gúturu, de cantu fut pagu! ◊ pro ingurti custa cosa tocat a portai su gúturu che mainga de capotu!… 2. sos gurutos in bidha fint bódios: no si bidiat ànima ◊ in sa cora aundi finiat su gúturu, Assunta fiat isciacuendu is pannus, in frúmini ◊ sos gurutos fint fatos a impredau ◊ nos poniamus a cúrrere a cantu potiamus in sos gurutinos de su vichinatu Terminologia iscientìfica crn, bdh, slg Ètimu ltn. guttur Tradutziones Frantzesu gorge, sentier, détroit Ingresu throat, path Ispagnolu garganta, callejuela Italianu góla, vïòttolo strètto Tedescu Kehle, enger Weg

izòla , nf Definitzione camminedhu istrintu e prenu de malesa in su sartu Sinònimos e contràrios botorinu, piteraca, terighinu Tradutziones Frantzesu sentier Ingresu muletrack Ispagnolu vereda Italianu vïòttola Tedescu Fußweg.

mòri , nm Definitzione logu po passare, po andhare a pei, longu, prus che àteru in campu, in su sartu; logu po andhare bastat chi siat Sinònimos e contràrios àndara, caminu, guturinu, sémida Maneras de nàrrere csn: andai mòri mòri = andhare caminu caminu (dif. de andhare mori mori = fai andendi e morendi, acabbendi, menguendi); fai mòris fadhitus, fallitus = andhare s'unu a cara a s'àteru faghindhe forchidhos, chentza si abbojare, colendhe in caminu o carrela diferente, fàchere caminu irvàriu; stramancai su mòri = pèrdere, fadhire su caminu Frases gi andu ma no passu in su mòri! ◊ si andas in su mòri as a podi fai tesoru de gràtzia e de virtudi ◊ in ciú mòri deretu camminai! 2. dèu seu andada a iscola e cussu fut torrendi, ma no si seus bius: si bit ca eus fatu moris fadhitus! Sambenados e Provèrbios smb: Mori Tradutziones Frantzesu sentier Ingresu path Ispagnolu senda, vereda, camino Italianu sentièro, vïòttolo di campagna Tedescu Feldweg, Fußpfad, Fußsteig, Pfad.

piteràca , nf: pitiraca, pitiriaca Definitzione mòri, ma fintzes camminu istrintu e prenu de malesa in logu de monte, pruschetotu cun muros o oros artos a parte e àtera Sinònimos e contràrios caminu / botorinu, izola, strintu, terighinu Maneras de nàrrere csn: fàghere sa p. = scirrai una cresuri, ispatare unu caminu ischimendhe sa cresura a manera de pòdere passare bene; pitiracas betzas, làgrimas noas Frases fit andhadu a giraolta coment'e piteracas chi falant dae montes ◊ in d-una pitiraca incarrarzada bi est babbu cun sa càvana ◊ unu tempus sa campagna fut tota zente e finas sas pitiracas fint pulidas Tradutziones Frantzesu sentier encaissé Ingresu enclosed path Ispagnolu vereda Italianu viòttolo incassato Tedescu eingeengter Feldweg.

sémida , nf: sémita Definitzione passadórgiu, genia de camminu; singiale lassau o abbarrau de calecuna cosa, fintzes sa spétzia o mota de comente unu si sentit in s'ànimu Sinònimos e contràrios àndara, andhamenta, caminu, guturinu, mòri / apeicu, ilmina, iltiga, indíscia, ségiu, signale, sinzolu Frases agato sémidas de tràvigu ◊ sa frommija andhendhe e torrendhe a su frommijalzu faghet sas sémidas ◊ atraessamus sa sémida olvidada ◊ medas intrant traitos in cussas sémidas chi giughent a sa ruina ◊ siazis veneitos e fatatos sichinne sa sémita de sos mannos! 2. oras oras li pompiabat sa cara in s'isperàntzia de li bíere sémidas de bida ◊ l'ant buscadu in dogni logu, ma de su marroculone no ndh'esistiat sémida ◊ sas sémidas de su fumu si che andhant cun su bentu Ètimu ltn. semita Tradutziones Frantzesu sentier, trace Ingresu path, trace Ispagnolu senda, camino, huella Italianu sentièro, tràccia Tedescu Pfad, Spur.

terighínu , nm: tirighinu, utirighinu Definitzione genia de camminedhu istrintu Sinònimos e contràrios aterighinu*, botorinu, izola, strintu Frases nos la lemis fatu sos terighinos coment'e andhendhe a pirastrare ◊ peri su tirighinu iscarenidu tra pedra e lazu, fossu e cresura, tra multas altas e rú imbuschidu cantat cantones de sa gioventura (S.Casu)◊ sas rodas de sa moto tichirriaiant che lamentu in sa pedrighina de sos tirighinos Tradutziones Frantzesu sentier Ingresu path Ispagnolu callejuela, vereda Italianu vïòttolo Tedescu Feldweg.