Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

addrómu , nm Definitzione su singiale chi abbarrat in terra de chie dhu’est passau Sinònimos e contràrios arrasta, frata, ilmina, peada, peita, trata / signale 2. meda tempus fit colau lassandhe s’addromu suu in sas caras de sa zente Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu vestige Ingresu vestige Ispagnolu rastro, huella Italianu vestìgia Tedescu Überrest.

apeitàda , nf: apetzicada Definitzione posta de pei, su sinnale o arrastu chi abbarrat in terra comente si ponent is peis mescamente in logu ue prus si podet bíere Sinònimos e contràrios apeicu, peada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu empreinte Ingresu footprint Ispagnolu huella Italianu imprónta di piède, di scarpa Tedescu Spur.

apodhicàda , nf: apodhigada Definitzione su istare aprapudhandho, tocandho, totu; posta de pódhighe, marcu abbarrau de is pódhighes Sinònimos e contràrios apódhicu 2. custos bidros, si los abbàidas, sunt totu apodhigadas ◊ frobbi cussu móbbile ca est totu apodhigadas! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu empreinte digitale Ingresu fingerprint Ispagnolu huella de los dedos Italianu imprónta delle dita, imprónta digitale Tedescu Fingerabdruck.

apódhicu , nm: apódhigu Definitzione posta de pódhighe, marcu de is pódhighes apitzu de sa cosa chi si tocat / avb.: a s'apódhigu = a s'apràpidu Sinònimos e contràrios apodhicada, apodhiconzu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu empreinte digitale Ingresu fingerprints Ispagnolu huella dactilar Italianu imprónta digitale Tedescu Fingerabdruck.

ilmína , nf: immina 1, irmina, olmina*, urmina Definitzione s’arrastu chi abbarrat in terra coment’e singiale chi at passau gente o animales, o fintzes cosa chi orruet a terra comente si andhat o si passat Sinònimos e contràrios addromu, apeicu, arrasta, arrestallu, frata, frusa, iltiga, peada, peita, peuta, trata Frases s'immina frisca de sos pes umanos giughes ancora crara, o Luna Tradutziones Frantzesu trace Ingresu footprint, track Ispagnolu huella Italianu órma, tràccia Tedescu Spur.

iltíga , nf: istiga Definitzione su singiale chi abbarrat (pruschetotu in terra) de comente at passau ccn. o ccn. cosa; totu su chi abbarrat de su chi at fatu sa gente in is tempos passaos Sinònimos e contràrios apeicu, ilmina, sémida Frases as lassadu sas istigas in su caminu ◊ sos carros ant lassadu istigas de paza ◊ at sighidu s'istiga de s'ebba ◊ as caminadu subra de s'abba ma su pè tuo no bi at lassadu istiga 2. sunt chirchendhe sas istigas de sos nuraghes ◊ tripiadu mi as pro chimbant'annos ponzendhe fatu a s'istiga de sos mannos! (M.Dore)◊ sighi s'istiga de s'arte! ◊ ue passas tue lassas istigas de amore ◊ inue est passadu, Pedru at lassadu istiga luminosa de sas préigas suas ◊ si no coitat, de a nois no ndhe agatat ne umbra e ne istiga! Ètimu crsn. vistiga Tradutziones Frantzesu trace, empreinte, vestiges Ingresu footmark, vestige Ispagnolu huella, vestigio Italianu tràccia, órma, vestígia Tedescu Spur.

imprènta , nf Definitzione genia de marcu o singiale chi abbarrat ponendho calecuna cosa mescamente a incracadura; machinàrios e istabbilimentu po iscríere líbberos, giornales e àteru e fintzes s'iscritura de òperas a machinàriu / s'i. de sa muneda = zenia de mógliu pro imprentare dinari Sinònimos e contràrios arrastu, sémida / assempru, assimitzu, bisura / istamperia Frases preparo un'abbarzu cun s'intentu de dare a sa natura s'imprenta de sas manos mias ◊ at lassadu s'imprenta de su pè 2. isse cheriat assemitzare a sos cusinos e chircaiat de si dare imprentas e maneras de ómine vonu ◊ già giuches imprentas vonas!… 3. no eus pótziu passai a s'imprenta totus cudhas òperas dignas de èssiri pubblicadas Ètimu spn. emprenta Tradutziones Frantzesu empreinte, frappe, cachet, typographie Ingresu imprint, mint mark, seal, printing works Ispagnolu huella, imprenta, cuño Italianu imprónta, cònio, sigillo, tipografìa, stampa Tedescu Abdruck, Prägestempel, Siegel, Druckerei, Druck.

iscóbiu , nm: iscóviu, scóviu Definitzione su iscobiare; css. cosa chi ndhe inditet o siat singiale de un'àtera Sinònimos e contràrios irmendhu, indíscia, uspile Frases iscóbiu nos fatesit de s'ingannu 2. sighendhe a custu puntu inoghe no che restat iscóbiu de ae ◊ de su chi ant fatu bi ant lassadu s'iscóbiu ◊ bi est abbarradu s'iscóbiu de comente bi ant fatu cosa ◊ innantis o apustis custa cosa at a essiri a iscóviu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu empreinte Ingresu trace Ispagnolu huella, señal Italianu tràccia, rèsto Tedescu Spur, Rest.

olmína, olmínu , nf, nm: ilmina, olminu, ormina, urmina Definitzione s'arrastu chi abbarrat in terra coment'e singiale chi at passau gente o animales, o fintzes cosa chi orruet a terra comente si andhat o si passat; s'arrancu chi lassat su lèpere comente passat / andhare a ormina = andendi e lassendi arrestallus, andendi e perdendi sa cosa chi si portat Sinònimos e contràrios addromu, apeicu, arrasta, arrestallu, frata, iltiga, peada, peita, peuta, trata Frases s'abe e sa mariposa ant sighidu onzuna s'olminu sou ◊ l'ant connotu a s'ormina chie fit su chi est intradu a furare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu trace Ingresu track, trail, footprint Ispagnolu huella Italianu órma Tedescu Spur.

peàda , nf Definitzione posta de pei, su singiale chi abbarrat mescamente in terra de comente dhue at passau ccn. / sighiri is peadas de unu = pònnereli fatu, fintzas chircare de fàghere a sa matessi manera de acordu cun sas ideas suas Sinònimos e contràrios addromu, apeicu, arrasta, arrestallu, frata, ilmina, pedutu, peita, trata Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu empreinte Ingresu footprint Ispagnolu huella Italianu órma Tedescu Spur.

sémida , nf: sémita Definitzione passadórgiu, genia de camminu; singiale lassau o abbarrau de calecuna cosa, fintzes sa spétzia o mota de comente unu si sentit in s'ànimu Sinònimos e contràrios àndara, andhamenta, caminu, guturinu, mòri / apeicu, ilmina, iltiga, indíscia, ségiu, signale, sinzolu Frases agato sémidas de tràvigu ◊ sa frommija andhendhe e torrendhe a su frommijalzu faghet sas sémidas ◊ atraessamus sa sémida olvidada ◊ medas intrant traitos in cussas sémidas chi giughent a sa ruina ◊ siazis veneitos e fatatos sichinne sa sémita de sos mannos! 2. oras oras li pompiabat sa cara in s'isperàntzia de li bíere sémidas de bida ◊ l'ant buscadu in dogni logu, ma de su marroculone no ndh'esistiat sémida ◊ sas sémidas de su fumu si che andhant cun su bentu Ètimu ltn. semita Tradutziones Frantzesu sentier, trace Ingresu path, trace Ispagnolu senda, camino, huella Italianu sentièro, tràccia Tedescu Pfad, Spur.

signàle, signàli , nm: singiale, singiali, sinnabi, sinnai 1, sinnale, sinnali, sinzale Definitzione css. cosa (iscritura, colore, figura, sonu o àteru) chi si ponet o faet po inditare, distínghere o giare a cumprèndhere calecuna cosa, o chi est indítziu de s'ite o chie (precisu o nono) chi dh'at fatu dipèndhere Sinònimos e contràrios arrastu, indíscia, intzínniu, macru, sémida, síngia, sinneba, sinzolu / símbolu, significu Maneras de nàrrere csn: pònnere sinnale a unu = iscudiridhu tanti de dhu lassai cun ccn. guastu; is sinnalis de s'isposu = sos donos, s'oraria chi s'ómine donat a sa fémina cojendhe; po tali sinnali = po cussu motivu; s. istradales = indíssios chi si ponent in oros de istradones e carrelas, de diferentes zenias e colores, mescamente pro chie si moet in màchina; su s. de sa rughe = sa rughe chi si faghet tochèndhesi cun sa punta de sos pódhighes de sa destra in cherbedhos, in mesu de petorras, in su codhu mancu e destru, ma fintzas sos primos duos pódhighes de sa manu (sos inditziales) postos a rughe (e a gantzu) zurèndhesi Frases si ant fatu su sinzale de sa ruche e si sunt imbrenucadas ◊ chi no alluit est singiali malu ◊ at dau sinzale chi est galu bibu e sanu ◊ mi at fatu sinnai a mi abarrai a sa muda ◊ frebba sentza sidis: signale malu! ◊ ohi pitzinna astrada, ahi malassortada, como mi sunt prus craros sos sinzales! ◊ cun sa Cruxi, agguardada siat sa buca de mali: cun custu santu sinnali tenidha sempri segliada ◊ sinnale malu si no est torradu a como: fossis at tentu istrobbu ◊ s'arroda passendi lassat su signali ◊ is brabeis po sinnali portant is origas ispitzadas 2. s'isposu at mandau is signalis a s'isposa 3. de s'erba in cudha tanca no bi fit mancu su sinnale, mancu tudhu! ◊ chi no ndhe campet unu pro sinnale! ◊ mancu po sinnale bi ndhe at abbarradu! ◊ dhoi fut unu mascu incorradori e po tali sinnali, poita sèmpiri atumbada, unu corru dhi ammancàt ◊ su cómbidu o s'imbiatu sunt sinnales de comente unu càrculat s'àteru Sambenados e Provèrbios prb: chini pigat e non ponit, signali dhoi lassat Ètimu ltn. signale Tradutziones Frantzesu signal, symbole, symptôme, empreinte Ingresu signal, symbol, symptom, mark Ispagnolu señal, seña, síntoma, huella Italianu segnale, ségno, sìmbolo, sìntomo, imprónta Tedescu Signal, Zeichen, Symbol, Symptom, Spur.

tràta , nf Definitzione indítziu (es. posta de pei, sinnale de iscarpa, de peis) chi abbarrat de comente at passau gente, bestiàmene, àteru: fintzes òperas, su chi unu faet e chi abbarrat apustis suo Sinònimos e contràrios addromu, arrasta, arrestallu, frata, frusa, ilmina, peada, peita Maneras de nàrrere csn: picare sa t. = leare s'ormina, andai avatu de is arrestallus; leare sa t. a…= agatai is arrestallus fintzas a…; cane de t. = cani de cassa, tratiadore Frases su grodhe si connoschet a sa trata ◊ at dassau sa trata de sos pedes ◊ ti abbizas ch'in su mundhu ses colau chentza lassare trata, che nabiu (B.Filindeu)◊ si ponent in chilca, cun sos canes addainanti, sighendhe sas tratas ◊ no dassamus trata in su colare ◊ che apo leadu sa trata de su bestiàmine meu fintzas a su cuile sou 2. ti afranzo, fizu, pro chi crescas onestu e birtudosu e lasses tratas de ómine galanu Ètimu ltn. tracta Tradutziones Frantzesu empreinte Ingresu mark Ispagnolu huella Italianu tràccia, imprónta Tedescu Zeichen, Spur.