Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

acínnidu , nm: acinnu, atzinnu Definitzione genia de móvia chi si faet mescamente cun s'ogu o cun sa manu, sa conca, coment’e bolendho nàrrere o inditare calecuna cosa; acinnu est fintzes sa lampada de is lampos atesu chentza chi s'intendhat su tronu Sinònimos e contràrios acinnira, ammiada, chinnida, cinnu / lampada Frases no mi fetas atzinnos ca no isco a tzinnare ◊ dhi fait acínnidu cun su didu a su sartitzu apicau Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu signe, cligner de l'oeil Ingresu nod, wink Ispagnolu ademán, seña Italianu cénno, accénno Tedescu Zeichen, Wink.

arràja , nf: arraxa, ràgia* Definitzione prus che àteru, síngia fata a pinna / essire de s'arraxa = essire dae sos límites Sinònimos e contràrios línia, raina, ràglia, sinnale Frases passai de sa raja Tradutziones Frantzesu ligne, signe Ingresu line Ispagnolu raya Italianu lìnea, ségno Tedescu Linie, Zeichen.

atzinníre , vrb Definitzione fàere tzinnos Sinònimos e contràrios acinnai 1, ammiare Tradutziones Frantzesu faire signe Ingresu to make signs Ispagnolu hacer señas Italianu accennare Tedescu Zeichen geben.

contrasinnàre , vrb Definitzione cambiare is sinnos (mescamente de is animales po dhos cunfúndhere, si funt furaos) Tradutziones Frantzesu modifier la marque du bétail pour tromper Ingresu to falsify the signs Ispagnolu cambiar la marca de las reses Italianu falsare i ségni Tedescu die Zeichen entstellen.

giogiói , nf Definitzione pistadura de un'istrinta Tradutziones Frantzesu pinçon Ingresu the sign of a pinch Ispagnolu marca de un pellizco Italianu pulcesécca Tedescu Zeichen von Zwicken.

indíscia , nf, nm: indísciu, indíssiu, indítziu, inditzu Definitzione su chi si narat o chi si faet po ammostare cosa, calecuna cosa chi, mancari in parte, ndhe podet fàere a cumprèndhere un'àtera o ponet in su camminu giustu po dh'ischire totu; cosa, singiale chi faet pentzare a sa neghe de unu in calecunu dannu Sinònimos e contràrios àrviu, inditu, ingitu, insinzu, intzínniu, sémida, signale, sinzolu Maneras de nàrrere csn: àere, dare, tènnere i.; bogare inditzu = nàrrere su proite de una cosa o chistione, nàrrere sa resone Frases sa ruga cheret ispérdida apenas si ndhe at indíscia ◊ si tue as proas o indíscias fàghelu presente ◊ faghindhe indíscias de su mancamentu iscoberit sos porcos immandrados ◊ dogni iscadrúsciu pariat s'indítziu de una gherra ◊ sorre mea no teniat un'indíssiu de nos dare ischindhe chi tue benias a domo mea? ◊ cheriat calchi indísciu pro cumprènnere a ue sa fémina podiat àere leadu 2. a s'arrestadu ndhe l'ant bogadu ca no tenent indítzios de su chi li ant imputadu Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu signe, indice Ingresu clue Ispagnolu indicio Italianu indìzio Tedescu Zeichen, Indiz.

màcru , nm: malcu, marcu Definitzione tretu de diferente colore, fintzes su singiale, genia de cosidura chi abbarrat de una segada, de una freadura in sa carre Sinònimos e contràrios frincu, leidora, libidore, lidigori, pistadura, sambellutau Frases acantu arribbant, cussus peis lassant sempri unu bellu marcu biaitu ◊ chin sos ocros at sichitu sos macros biancos de sas erveches in turvontzu ◊ su sole de martu ponet marcu Sambenados e Provèrbios smb: Marcu, Marcus Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu marque, signe, trace, plaque, tache Ingresu stain, mark Ispagnolu marca, mancha Italianu màrchio, ségno, imprónta, chiazza Tedescu Zeichen, Marke, Spur, Fleck, Mal, Striemen.

punciadúra , nf Definitzione su punciai; su singiale o marcu chi si lassat in su trastu, fintzes s'istampu chi lassat su bobboi chi ponet a is laores / p. de billete = genia de istampu o timbru chi averat comente unu si ndh'est serbiu (e no balet àtera borta) Sinònimos e contràrios bulladura, malcadura Frases po dónnia punciadura si depit pagai unu tanti Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu marque, oblitération Ingresu stamp, cancelling Ispagnolu marca, pinchazo Italianu màrchio, obliterazióne Tedescu Marke, Zeichen, Markierung, Entwerten.

sentína , nf Definitzione is singiales de comente unu si sentit, de su male chi tenet Sinònimos e contràrios insemia Tradutziones Frantzesu symptôme Ingresu sign, symptom Ispagnolu síntoma Italianu sìntomo Tedescu Zeichen.

signàle, signàli , nm: singiale, singiali, sinnabi, sinnai 1, sinnale, sinnali, sinzale Definitzione css. cosa (iscritura, colore, figura, sonu o àteru) chi si ponet o faet po inditare, distínghere o giare a cumprèndhere calecuna cosa, o chi est indítziu de s'ite o chie (precisu o nono) chi dh'at fatu dipèndhere Sinònimos e contràrios arrastu, indíscia, intzínniu, macru, sémida, síngia, sinneba, sinzolu / símbolu, significu Maneras de nàrrere csn: pònnere sinnale a unu = iscudiridhu tanti de dhu lassai cun ccn. guastu; is sinnalis de s'isposu = sos donos, s'oraria chi s'ómine donat a sa fémina cojendhe; po tali sinnali = po cussu motivu; s. istradales = indíssios chi si ponent in oros de istradones e carrelas, de diferentes zenias e colores, mescamente pro chie si moet in màchina; su s. de sa rughe = sa rughe chi si faghet tochèndhesi cun sa punta de sos pódhighes de sa destra in cherbedhos, in mesu de petorras, in su codhu mancu e destru, ma fintzas sos primos duos pódhighes de sa manu (sos inditziales) postos a rughe (e a gantzu) zurèndhesi Frases si ant fatu su sinzale de sa ruche e si sunt imbrenucadas ◊ chi no alluit est singiali malu ◊ at dau sinzale chi est galu bibu e sanu ◊ mi at fatu sinnai a mi abarrai a sa muda ◊ frebba sentza sidis: signale malu! ◊ ohi pitzinna astrada, ahi malassortada, como mi sunt prus craros sos sinzales! ◊ cun sa Cruxi, agguardada siat sa buca de mali: cun custu santu sinnali tenidha sempri segliada ◊ sinnale malu si no est torradu a como: fossis at tentu istrobbu ◊ s'arroda passendi lassat su signali ◊ is brabeis po sinnali portant is origas ispitzadas 2. s'isposu at mandau is signalis a s'isposa 3. de s'erba in cudha tanca no bi fit mancu su sinnale, mancu tudhu! ◊ chi no ndhe campet unu pro sinnale! ◊ mancu po sinnale bi ndhe at abbarradu! ◊ dhoi fut unu mascu incorradori e po tali sinnali, poita sèmpiri atumbada, unu corru dhi ammancàt ◊ su cómbidu o s'imbiatu sunt sinnales de comente unu càrculat s'àteru Sambenados e Provèrbios prb: chini pigat e non ponit, signali dhoi lassat Ètimu ltn. signale Tradutziones Frantzesu signal, symbole, symptôme, empreinte Ingresu signal, symbol, symptom, mark Ispagnolu señal, seña, síntoma, huella Italianu segnale, ségno, sìmbolo, sìntomo, imprónta Tedescu Signal, Zeichen, Symbol, Symptom, Spur.

signifícu , nm: sinníficu Definitzione su chi bolet nàrrere una cosa, s'inditu chi giaet unu sínniu, unu singiale Sinònimos e contràrios indicu, indíscia, signale, significadu Frases fit unu giogu, ma teniat unu granne significu pro un'amore chi fit naschinne ◊ malu significu a ojare a unu chin d-unu fiadu moltu a pala! ◊ su sinníficu de cussa paràgula est custu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu signe, symptôme Ingresu sign Ispagnolu síntoma, indicio Italianu indìzio, sìntomo Tedescu Zeichen.

síngia , nf, nm: sinna, sinza, sinzu Definitzione css. singiale, pruschetotu longu coment'e una línia, chi lassat una cosa passandho, arrasigandho, fintzes fatu apostadamente; làcana intremesu de is propiedades, s'acabbu de sa vida; fintzes tzacadura Sinònimos e contràrios sígnala, signale, sinneba / sinnera, sinzolu / làcana Maneras de nàrrere csn: bogare o dare cosa a sinza = a mindigu, a pagu a pagu; èssere a sinza posta = susuncu, de manu afissa; sos sinzos = cantu de peta o de matímine chi si daet candho si bochit su mannale Frases sa síngia de s'arroda ◊ at lassadu una sinza ◊ comente sos oberajos si ndhe sunt leados dai sa sinza, Portolu iscapat a cúrrere e lompet su primu ◊ dh'iat atacau is peis aici bèni chi no si bidiat mancu sinna de atacadura ◊ ereditei un'aradu de linna e gai dai s'edade pitzinna apo sempre sa terra isforrogiadu e assulcadu cun pretzisa sinna (Pazzola)◊ si bit una sinna luxenti aundi is montis parit chi atumbint a su celu 2. sa sinza narant chi l'at posta Deu ca est Isse su mere de sa vida 3. sos inzemos los vogades a fiotos e su dinari a sinza: a èssere cumpridos siat! Ètimu ltn. signa Tradutziones Frantzesu signe, limite Ingresu sign, limit Ispagnolu señal, límite Italianu ségno, lìmite Tedescu Zeichen, Grenze.

sínnu 1 , nm Definitzione genia de segada chi si faet in s'origa po distínghere su bestiàmene (prus che àteru brebès, crabas, porcos) segundhu su mere; cosa o iscritura posta a singiale o chi a dónnia modu est un'inditu; discu de linna o de ortigu chi si ponet in su mojolu de sa mola / is sinnos de su bestiàmene: pertunta (istampu tundhu in mesu in mesu de s'origa, in d-una o in ambas), spissada (ispuntada), giuali (segada a mesa luna: g. de ananti, avatu o de daesegus, trevessus a un'origa addenanti, in s'àtera addaesegus), bogada ’e prana (segada de unu cantu de origa de mesania a sa punta: b. de ananti, b. de avatu), pissu càvana (segada a L de mesania a sa punta: p. c. de ananti, de avatu, trevessus), orrundilina (segada de s'origa in mesu de mesania a sa punta, de resurtare a duas puntas ma bogandhoche una tira a V), nàiri (trapada a mesania de s'origa dae s'oru a mesu, addenanti, addaesegus), crafida (trapada, segada, de mesania a sa punta, in mesu in mesu, chentza che ndhe bogare), ínnida (chentza perunu sinnu) Sinònimos e contràrios malcadura, signale, síngia Maneras de nàrrere csn: fàghere in d-unu s. = in d-un'artzada de oju, in tempus de fàghere unu sinnu (de rughe); istare unu s. = fàghere impresse meda; totu su bestiàmine de unu s. = tallu, famíllia; segàrendhe su s., fàghere a sega s. = bochire o furare totu su bestiàmine de unu, ispèrdere sa ratza Frases su pastore si est abbizau dae su sinnu chi s'anzone fit su suo ◊ sa sementusa fut cun su sinnu de is brebeis de s'amigu ◊ dàdemi unu maridu, za no bos chirco ne sinnu e ne pilu! (Limbudu)◊ tenemu crabas e de sinnu dèu fia spitzada e ciuali asegus 2. su vichinatu picat su sinnu dae unu mulinu de tempos anticos ◊ sa limba est su sinnu prus forte de s'identidade (B.Columbu)◊ bisonzat de apompiare sos sinnos, pro cumprènnere! ◊ est sinnu de mente giusta a nàrrere sos faedhos chi bi deghent ebbia (P.Pillonca)◊ milli ojos nos fint servendhe, calculendhe chizas, sinnos, tzinnos e sinnales ◊ bi aiat cosa de sinnos toltos a bessu de colora 4. mi ses iscumparida in d-unu sinnu! ◊ in tempus de unu sinnu che sunt essidos ◊ tenia unu pitzinnu de sos primos de bidha: mi ndhe at segadu sinnu sa morte istinchidha ◊ no si ndhe agatat frutu e ne zenia, chi ndhe ant segadu sinnu dae fundhu! Sambenados e Provèrbios prb: a su sinnu si connoscit su pegus Ètimu ltn. signum Tradutziones Frantzesu marque Ingresu countermark Ispagnolu marca, seña Italianu contrasségno, ségno Tedescu Kennzeichen, Zeichen.

sinzólu , nm Definitzione cosa chi si faet, chi si ponet o chi s'iscriet a singiale Sinònimos e contràrios indíscia, sémida, signale, sinnera, síngia Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu signe Ingresu sign Ispagnolu seña, señal Italianu ségno Tedescu Zeichen.

tràta , nf Definitzione indítziu (es. posta de pei, sinnale de iscarpa, de peis) chi abbarrat de comente at passau gente, bestiàmene, àteru: fintzes òperas, su chi unu faet e chi abbarrat apustis suo Sinònimos e contràrios addromu, arrasta, arrestallu, frata, frusa, ilmina, peada, peita Maneras de nàrrere csn: picare sa t. = leare s'ormina, andai avatu de is arrestallus; leare sa t. a…= agatai is arrestallus fintzas a…; cane de t. = cani de cassa, tratiadore Frases su grodhe si connoschet a sa trata ◊ at dassau sa trata de sos pedes ◊ ti abbizas ch'in su mundhu ses colau chentza lassare trata, che nabiu (B.Filindeu)◊ si ponent in chilca, cun sos canes addainanti, sighendhe sas tratas ◊ no dassamus trata in su colare ◊ che apo leadu sa trata de su bestiàmine meu fintzas a su cuile sou 2. ti afranzo, fizu, pro chi crescas onestu e birtudosu e lasses tratas de ómine galanu Ètimu ltn. tracta Tradutziones Frantzesu empreinte Ingresu mark Ispagnolu huella Italianu tràccia, imprónta Tedescu Zeichen, Spur.

tzinnída , nf: acinnira* Definitzione móvia chi si faet cun sa conca, cun sa manu, coment'e bolendho nàrrere cosa Sinònimos e contràrios acínnidu, chinnida, manigiada, móida Frases ti apo cumpresu a sa tzinnida 2. trobeida, travada, abbilandrada e ammurralada, est che anzone pronta a sa tzinnida Tradutziones Frantzesu geste, signe Ingresu nod, wave Ispagnolu seña, ademán Italianu cénno Tedescu Zeichen.