acínnidu , nm: acinnu,
atzinnu Definizione
genia de móvia chi si faet mescamente cun s'ogu o cun sa manu, sa conca, coment’e bolendho nàrrere o inditare calecuna cosa; acinnu est fintzes sa lampada de is lampos atesu chentza chi s'intendhat su tronu
Sinonimi e contrari
acinnira,
ammiada,
chinnida,
cinnu
/
lampada
Frasi
no mi fetas atzinnos ca no isco a tzinnare ◊ dhi fait acínnidu cun su didu a su sartitzu apicau
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
signe,
cligner de l'oeil
Inglese
nod,
wink
Spagnolo
ademán,
seña
Italiano
cénno,
accénno
Tedesco
Zeichen,
Wink.
arràja , nf: arraxa,
ràgia* Definizione
prus che àteru, síngia fata a pinna / essire de s'arraxa = essire dae sos límites
Sinonimi e contrari
línia,
raina,
ràglia,
sinnale
Frasi
passai de sa raja
Traduzioni
Francese
ligne,
signe
Inglese
line
Spagnolo
raya
Italiano
lìnea,
ségno
Tedesco
Linie,
Zeichen.
atzinníre , vrb Definizione
fàere tzinnos
Sinonimi e contrari
acinnai 1,
ammiare
Traduzioni
Francese
faire signe
Inglese
to make signs
Spagnolo
hacer señas
Italiano
accennare
Tedesco
Zeichen geben.
contrasinnàre , vrb Definizione
cambiare is sinnos (mescamente de is animales po dhos cunfúndhere, si funt furaos)
Traduzioni
Francese
modifier la marque du bétail pour tromper
Inglese
to falsify the signs
Spagnolo
cambiar la marca de las reses
Italiano
falsare i ségni
Tedesco
die Zeichen entstellen.
giogiói , nf Definizione
pistadura de un'istrinta
Traduzioni
Francese
pinçon
Inglese
the sign of a pinch
Spagnolo
marca de un pellizco
Italiano
pulcesécca
Tedesco
Zeichen von Zwicken.
indíscia , nf, nm: indísciu,
indíssiu,
indítziu,
inditzu Definizione
su chi si narat o chi si faet po ammostare cosa, calecuna cosa chi, mancari in parte, ndhe podet fàere a cumprèndhere un'àtera o ponet in su camminu giustu po dh'ischire totu; cosa, singiale chi faet pentzare a sa neghe de unu in calecunu dannu
Sinonimi e contrari
àrviu,
inditu,
ingitu,
insinzu,
intzínniu,
sémida,
signale,
sinzolu
Modi di dire
csn:
àere, dare, tènnere i.; bogare inditzu = nàrrere su proite de una cosa o chistione, nàrrere sa resone
Frasi
sa ruga cheret ispérdida apenas si ndhe at indíscia ◊ si tue as proas o indíscias fàghelu presente ◊ faghindhe indíscias de su mancamentu iscoberit sos porcos immandrados ◊ dogni iscadrúsciu pariat s'indítziu de una gherra ◊ sorre mea no teniat un'indíssiu de nos dare ischindhe chi tue benias a domo mea? ◊ cheriat calchi indísciu pro cumprènnere a ue sa fémina podiat àere leadu
2.
a s'arrestadu ndhe l'ant bogadu ca no tenent indítzios de su chi li ant imputadu
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
signe,
indice
Inglese
clue
Spagnolo
indicio
Italiano
indìzio
Tedesco
Zeichen,
Indiz.
màcru , nm: malcu,
marcu Definizione
tretu de diferente colore, fintzes su singiale, genia de cosidura chi abbarrat de una segada, de una freadura in sa carre
Sinonimi e contrari
frincu,
leidora,
libidore,
lidigori,
pistadura,
sambellutau
Frasi
acantu arribbant, cussus peis lassant sempri unu bellu marcu biaitu ◊ chin sos ocros at sichitu sos macros biancos de sas erveches in turvontzu ◊ su sole de martu ponet marcu
Cognomi e Proverbi
smb:
Marcu, Marcus
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
marque,
signe,
trace,
plaque,
tache
Inglese
stain,
mark
Spagnolo
marca,
mancha
Italiano
màrchio,
ségno,
imprónta,
chiazza
Tedesco
Zeichen,
Marke,
Spur,
Fleck,
Mal,
Striemen.
punciadúra , nf Definizione
su punciai; su singiale o marcu chi si lassat in su trastu, fintzes s'istampu chi lassat su bobboi chi ponet a is laores / p. de billete = genia de istampu o timbru chi averat comente unu si ndh'est serbiu (e no balet àtera borta)
Sinonimi e contrari
bulladura,
malcadura
Frasi
po dónnia punciadura si depit pagai unu tanti
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
marque,
oblitération
Inglese
stamp,
cancelling
Spagnolo
marca,
pinchazo
Italiano
màrchio,
obliterazióne
Tedesco
Marke,
Zeichen,
Markierung,
Entwerten.
sentína , nf Definizione
is singiales de comente unu si sentit, de su male chi tenet
Sinonimi e contrari
insemia
Traduzioni
Francese
symptôme
Inglese
sign,
symptom
Spagnolo
síntoma
Italiano
sìntomo
Tedesco
Zeichen.
signàle, signàli , nm: singiale,
singiali,
sinnabi,
sinnai 1,
sinnale,
sinnali,
sinzale Definizione
css. cosa (iscritura, colore, figura, sonu o àteru) chi si ponet o faet po inditare, distínghere o giare a cumprèndhere calecuna cosa, o chi est indítziu de s'ite o chie (precisu o nono) chi dh'at fatu dipèndhere
Sinonimi e contrari
arrastu,
indíscia,
intzínniu,
macru,
sémida,
síngia,
sinneba,
sinzolu
/
símbolu,
significu
Modi di dire
csn:
pònnere sinnale a unu = iscudiridhu tanti de dhu lassai cun ccn. guastu; is sinnalis de s'isposu = sos donos, s'oraria chi s'ómine donat a sa fémina cojendhe; po tali sinnali = po cussu motivu; s. istradales = indíssios chi si ponent in oros de istradones e carrelas, de diferentes zenias e colores, mescamente pro chie si moet in màchina; su s. de sa rughe = sa rughe chi si faghet tochèndhesi cun sa punta de sos pódhighes de sa destra in cherbedhos, in mesu de petorras, in su codhu mancu e destru, ma fintzas sos primos duos pódhighes de sa manu (sos inditziales) postos a rughe (e a gantzu) zurèndhesi
Frasi
si ant fatu su sinzale de sa ruche e si sunt imbrenucadas ◊ chi no alluit est singiali malu ◊ at dau sinzale chi est galu bibu e sanu ◊ mi at fatu sinnai a mi abarrai a sa muda ◊ frebba sentza sidis: signale malu! ◊ ohi pitzinna astrada, ahi malassortada, como mi sunt prus craros sos sinzales! ◊ cun sa Cruxi, agguardada siat sa buca de mali: cun custu santu sinnali tenidha sempri segliada ◊ sinnale malu si no est torradu a como: fossis at tentu istrobbu ◊ s'arroda passendi lassat su signali ◊ is brabeis po sinnali portant is origas ispitzadas
2.
s'isposu at mandau is signalis a s'isposa
3.
de s'erba in cudha tanca no bi fit mancu su sinnale, mancu tudhu! ◊ chi no ndhe campet unu pro sinnale! ◊ mancu po sinnale bi ndhe at abbarradu! ◊ dhoi fut unu mascu incorradori e po tali sinnali, poita sèmpiri atumbada, unu corru dhi ammancàt ◊ su cómbidu o s'imbiatu sunt sinnales de comente unu càrculat s'àteru
Cognomi e Proverbi
prb:
chini pigat e non ponit, signali dhoi lassat
Etimo
ltn.
signale
Traduzioni
Francese
signal,
symbole,
symptôme,
empreinte
Inglese
signal,
symbol,
symptom,
mark
Spagnolo
señal,
seña,
síntoma,
huella
Italiano
segnale,
ségno,
sìmbolo,
sìntomo,
imprónta
Tedesco
Signal,
Zeichen,
Symbol,
Symptom,
Spur.
signifícu , nm: sinníficu Definizione
su chi bolet nàrrere una cosa, s'inditu chi giaet unu sínniu, unu singiale
Sinonimi e contrari
indicu,
indíscia,
signale,
significadu
Frasi
fit unu giogu, ma teniat unu granne significu pro un'amore chi fit naschinne ◊ malu significu a ojare a unu chin d-unu fiadu moltu a pala! ◊ su sinníficu de cussa paràgula est custu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
signe,
symptôme
Inglese
sign
Spagnolo
síntoma,
indicio
Italiano
indìzio,
sìntomo
Tedesco
Zeichen.
síngia , nf, nm: sinna,
sinza,
sinzu Definizione
css. singiale, pruschetotu longu coment'e una línia, chi lassat una cosa passandho, arrasigandho, fintzes fatu apostadamente; làcana intremesu de is propiedades, s'acabbu de sa vida; fintzes tzacadura
Sinonimi e contrari
sígnala,
signale,
sinneba
/
sinnera,
sinzolu
/
làcana
Modi di dire
csn:
bogare o dare cosa a sinza = a mindigu, a pagu a pagu; èssere a sinza posta = susuncu, de manu afissa; sos sinzos = cantu de peta o de matímine chi si daet candho si bochit su mannale
Frasi
sa síngia de s'arroda ◊ at lassadu una sinza ◊ comente sos oberajos si ndhe sunt leados dai sa sinza, Portolu iscapat a cúrrere e lompet su primu ◊ dh'iat atacau is peis aici bèni chi no si bidiat mancu sinna de atacadura ◊ ereditei un'aradu de linna e gai dai s'edade pitzinna apo sempre sa terra isforrogiadu e assulcadu cun pretzisa sinna (Pazzola)◊ si bit una sinna luxenti aundi is montis parit chi atumbint a su celu
2.
sa sinza narant chi l'at posta Deu ca est Isse su mere de sa vida
3.
sos inzemos los vogades a fiotos e su dinari a sinza: a èssere cumpridos siat!
Etimo
ltn.
signa
Traduzioni
Francese
signe,
limite
Inglese
sign,
limit
Spagnolo
señal,
límite
Italiano
ségno,
lìmite
Tedesco
Zeichen,
Grenze.
sínnu 1 , nm Definizione
genia de segada chi si faet in s'origa po distínghere su bestiàmene (prus che àteru brebès, crabas, porcos) segundhu su mere; cosa o iscritura posta a singiale o chi a dónnia modu est un'inditu; discu de linna o de ortigu chi si ponet in su mojolu de sa mola / is sinnos de su bestiàmene: pertunta (istampu tundhu in mesu in mesu de s'origa, in d-una o in ambas), spissada (ispuntada), giuali (segada a mesa luna: g. de ananti, avatu o de daesegus, trevessus a un'origa addenanti, in s'àtera addaesegus), bogada ’e prana (segada de unu cantu de origa de mesania a sa punta: b. de ananti, b. de avatu), pissu càvana (segada a L de mesania a sa punta: p. c. de ananti, de avatu, trevessus), orrundilina (segada de s'origa in mesu de mesania a sa punta, de resurtare a duas puntas ma bogandhoche una tira a V), nàiri (trapada a mesania de s'origa dae s'oru a mesu, addenanti, addaesegus), crafida (trapada, segada, de mesania a sa punta, in mesu in mesu, chentza che ndhe bogare), ínnida (chentza perunu sinnu)
Sinonimi e contrari
malcadura,
signale,
síngia
Modi di dire
csn:
fàghere in d-unu s. = in d-un'artzada de oju, in tempus de fàghere unu sinnu (de rughe); istare unu s. = fàghere impresse meda; totu su bestiàmine de unu s. = tallu, famíllia; segàrendhe su s., fàghere a sega s. = bochire o furare totu su bestiàmine de unu, ispèrdere sa ratza
Frasi
su pastore si est abbizau dae su sinnu chi s'anzone fit su suo ◊ sa sementusa fut cun su sinnu de is brebeis de s'amigu ◊ dàdemi unu maridu, za no bos chirco ne sinnu e ne pilu! (Limbudu)◊ tenemu crabas e de sinnu dèu fia spitzada e ciuali asegus
2.
su vichinatu picat su sinnu dae unu mulinu de tempos anticos ◊ sa limba est su sinnu prus forte de s'identidade (B.Columbu)◊ bisonzat de apompiare sos sinnos, pro cumprènnere! ◊ est sinnu de mente giusta a nàrrere sos faedhos chi bi deghent ebbia (P.Pillonca)◊ milli ojos nos fint servendhe, calculendhe chizas, sinnos, tzinnos e sinnales ◊ bi aiat cosa de sinnos toltos a bessu de colora
4.
mi ses iscumparida in d-unu sinnu! ◊ in tempus de unu sinnu che sunt essidos ◊ tenia unu pitzinnu de sos primos de bidha: mi ndhe at segadu sinnu sa morte istinchidha ◊ no si ndhe agatat frutu e ne zenia, chi ndhe ant segadu sinnu dae fundhu!
Cognomi e Proverbi
prb:
a su sinnu si connoscit su pegus
Etimo
ltn.
signum
Traduzioni
Francese
marque
Inglese
countermark
Spagnolo
marca,
seña
Italiano
contrasségno,
ségno
Tedesco
Kennzeichen,
Zeichen.
sinzólu , nm Definizione
cosa chi si faet, chi si ponet o chi s'iscriet a singiale
Sinonimi e contrari
indíscia,
sémida,
signale,
sinnera,
síngia
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
signe
Inglese
sign
Spagnolo
seña,
señal
Italiano
ségno
Tedesco
Zeichen.
tràta , nf Definizione
indítziu (es. posta de pei, sinnale de iscarpa, de peis) chi abbarrat de comente at passau gente, bestiàmene, àteru: fintzes òperas, su chi unu faet e chi abbarrat apustis suo
Sinonimi e contrari
addromu,
arrasta,
arrestallu,
frata,
frusa,
ilmina,
peada,
peita
Modi di dire
csn:
picare sa t. = leare s'ormina, andai avatu de is arrestallus; leare sa t. a…= agatai is arrestallus fintzas a…; cane de t. = cani de cassa, tratiadore
Frasi
su grodhe si connoschet a sa trata ◊ at dassau sa trata de sos pedes ◊ ti abbizas ch'in su mundhu ses colau chentza lassare trata, che nabiu (B.Filindeu)◊ si ponent in chilca, cun sos canes addainanti, sighendhe sas tratas ◊ no dassamus trata in su colare ◊ che apo leadu sa trata de su bestiàmine meu fintzas a su cuile sou
2.
ti afranzo, fizu, pro chi crescas onestu e birtudosu e lasses tratas de ómine galanu
Etimo
ltn.
tracta
Traduzioni
Francese
empreinte
Inglese
mark
Spagnolo
huella
Italiano
tràccia,
imprónta
Tedesco
Zeichen,
Spur.
tzinnída , nf: acinnira* Definizione
móvia chi si faet cun sa conca, cun sa manu, coment'e bolendho nàrrere cosa
Sinonimi e contrari
acínnidu,
chinnida,
manigiada,
móida
Frasi
ti apo cumpresu a sa tzinnida
2.
trobeida, travada, abbilandrada e ammurralada, est che anzone pronta a sa tzinnida
Traduzioni
Francese
geste,
signe
Inglese
nod,
wave
Spagnolo
seña,
ademán
Italiano
cénno
Tedesco
Zeichen.