apeitàda , nf: apetzicada Definizione
posta de pei, su sinnale o arrastu chi abbarrat in terra comente si ponent is peis mescamente in logu ue prus si podet bíere
Sinonimi e contrari
apeicu,
peada
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
empreinte
Inglese
footprint
Spagnolo
huella
Italiano
imprónta di piède,
di scarpa
Tedesco
Spur.
arràsta , nf, nm: arràstiu,
arrastru,
arrastu,
rasta Definizione
sa capacidade de ndhe bodhire is fragos cun su nasu; fragu, ma fintzes singiale, òpera o cosa chi abbarrat de comente si passat o s'istat in su logu, in sa vida; fintzes singiale de is cropos chi abbarrat in sa carre, de postas de pei o àteru deasi
Sinonimi e contrari
abbentada,
fiacu 1,
frusa
/
arrancu
/
addromu,
arrestallu,
frata,
ilmina,
peada,
trata
/
iscringada
Modi di dire
csn:
essiri de s'arrastu, foras de s'arrastu = essíreche fora de su chistionu, de s'argumentu; s'arrastu de sa pedhe = pedhutu, arroghedhu de petza chi abarrat atacau a sa pedhi comenti si ndi tirat iscroxendi un'animali
Frasi
no at lassau mancu arrasta ◊ fatzais arrastu de marxani! ◊ s'arrastu de sa peta arrustindhe ch'essit atesu ◊ margiani portat càrigas finis po s'arrastu ◊ si nci ant fatu mangiucu, dhu connòsciu de s'arrastu
2.
ancu fatat un'abba chi sa capra lesset s'arrastu in sa pranedha! ◊ me is bias dhoi fiant is arrastus de is lamonis de carru ◊ a pè cun sas iscarpas bullitadas, bi fit s'arrastu in donzi caminera (A.Liori)◊ passendi no lassat arrastu mancu in s'arena
3.
s'ómini si depit istreletzai de is àterus, deghinò no lassat arrastu de sa vida sua ◊ no lassat arrasta, che a su bentu passanne subra de su màrmaru ◊ ant agatau grutonis cun arrastus de genti bívia in simanas antigas ◊ sunt andaus avatu de s'arrastu ma no ant agatau su tallu
4.
aciotendidhu, dónnia corpu lassàt un'arrastu arrúbiu ◊ in s'arena dhoi at arrastu de peis ispollincus
5.
at cummentzau bèni a chistionai, ma apustis nc'est essiu de s'arrastu ◊ guai a dhi narri s'annomíngiu ca nci essiat luegu foras de arrastu
Traduzioni
Francese
flair,
trace
Inglese
track,
scent
Spagnolo
olfato,
husmo,
rastro
Italiano
odorato,
fiuto,
órma,
imprónta,
tràccia
Tedesco
Geruchssinn,
Witterung,
Spur.
atratàre , vrb Definizione
pigare sa trata, s'ormina, s’arrastu de animales o àteru chi at passau
Sinonimi e contrari
arrastai,
atrataritzare,
orminare,
ormizare,
trateare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
suivre à la trace
Inglese
to follow in s.o.'s tracks
Spagnolo
rastrear
Italiano
cercare seguendo le tràcce
Tedesco
jds. Spur verfolgen.
frúsa , nf: afrusa Sinonimi e contrari
arrasta,
ilmina,
trata
Frasi
su cani fragat sa frusa de su lèpuri ◊ candu eus muntuau eus pérdiu unu crabu ma at sorigau sa frusa e aproillau est a solu duas dis apustis
Traduzioni
Francese
odorat,
flair
Inglese
scent
Spagnolo
olfato
Italiano
fiuto
Tedesco
Geruch,
Spur.
ilmína , nf: immina 1,
irmina,
olmina*,
urmina Definizione
s’arrastu chi abbarrat in terra coment’e singiale chi at passau gente o animales, o fintzes cosa chi orruet a terra comente si andhat o si passat
Sinonimi e contrari
addromu,
apeicu,
arrasta,
arrestallu,
frata,
frusa,
iltiga,
peada,
peita,
peuta,
trata
Frasi
s'immina frisca de sos pes umanos giughes ancora crara, o Luna
Traduzioni
Francese
trace
Inglese
footprint,
track
Spagnolo
huella
Italiano
órma,
tràccia
Tedesco
Spur.
iltíga , nf: istiga Definizione
su singiale chi abbarrat (pruschetotu in terra) de comente at passau ccn. o ccn. cosa; totu su chi abbarrat de su chi at fatu sa gente in is tempos passaos
Sinonimi e contrari
apeicu,
ilmina,
sémida
Frasi
as lassadu sas istigas in su caminu ◊ sos carros ant lassadu istigas de paza ◊ at sighidu s'istiga de s'ebba ◊ as caminadu subra de s'abba ma su pè tuo no bi at lassadu istiga
2.
sunt chirchendhe sas istigas de sos nuraghes ◊ tripiadu mi as pro chimbant'annos ponzendhe fatu a s'istiga de sos mannos! (M.Dore)◊ sighi s'istiga de s'arte! ◊ ue passas tue lassas istigas de amore ◊ inue est passadu, Pedru at lassadu istiga luminosa de sas préigas suas ◊ si no coitat, de a nois no ndhe agatat ne umbra e ne istiga!
Etimo
crsn.
vistiga
Traduzioni
Francese
trace,
empreinte,
vestiges
Inglese
footmark,
vestige
Spagnolo
huella,
vestigio
Italiano
tràccia,
órma,
vestígia
Tedesco
Spur.
iscóbiu , nm: iscóviu,
scóviu Definizione
su iscobiare; css. cosa chi ndhe inditet o siat singiale de un'àtera
Sinonimi e contrari
irmendhu,
indíscia,
uspile
Frasi
iscóbiu nos fatesit de s'ingannu
2.
sighendhe a custu puntu inoghe no che restat iscóbiu de ae ◊ de su chi ant fatu bi ant lassadu s'iscóbiu ◊ bi est abbarradu s'iscóbiu de comente bi ant fatu cosa ◊ innantis o apustis custa cosa at a essiri a iscóviu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
empreinte
Inglese
trace
Spagnolo
huella,
señal
Italiano
tràccia,
rèsto
Tedesco
Spur,
Rest.
màcru , nm: malcu,
marcu Definizione
tretu de diferente colore, fintzes su singiale, genia de cosidura chi abbarrat de una segada, de una freadura in sa carre
Sinonimi e contrari
frincu,
leidora,
libidore,
lidigori,
pistadura,
sambellutau
Frasi
acantu arribbant, cussus peis lassant sempri unu bellu marcu biaitu ◊ chin sos ocros at sichitu sos macros biancos de sas erveches in turvontzu ◊ su sole de martu ponet marcu
Cognomi e Proverbi
smb:
Marcu, Marcus
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
marque,
signe,
trace,
plaque,
tache
Inglese
stain,
mark
Spagnolo
marca,
mancha
Italiano
màrchio,
ségno,
imprónta,
chiazza
Tedesco
Zeichen,
Marke,
Spur,
Fleck,
Mal,
Striemen.
òedi! , iscl Definizione
oe + ti (oi, como + a tie: s'acentu, mescamente candho su foedhu est nau a solu, podet orrúere fintzes a úrtimu): bah!…, nudha!…, mancu pro sonnu!, nono!
Frasi
- Abbàida sa peta, chi depet èssere cota! - Oedí!… Mancu a ndhe montovare! ◊ - Fatu azis? - òedi fatu: totu a fàghere est! ◊ - Bidu l'as, a Pedru, recuendhe? - Oedí!…
Traduzioni
Francese
mais non!
Inglese
of course not
Spagnolo
¡qué va!,
¡anda!
Italiano
macchè!
Tedesco
keine Spur.
olmína, olmínu , nf, nm: ilmina,
olminu,
ormina,
urmina Definizione
s'arrastu chi abbarrat in terra coment'e singiale chi at passau gente o animales, o fintzes cosa chi orruet a terra comente si andhat o si passat; s'arrancu chi lassat su lèpere comente passat / andhare a ormina = andendi e lassendi arrestallus, andendi e perdendi sa cosa chi si portat
Sinonimi e contrari
addromu,
apeicu,
arrasta,
arrestallu,
frata,
iltiga,
peada,
peita,
peuta,
trata
Frasi
s'abe e sa mariposa ant sighidu onzuna s'olminu sou ◊ l'ant connotu a s'ormina chie fit su chi est intradu a furare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
trace
Inglese
track,
trail,
footprint
Spagnolo
huella
Italiano
órma
Tedesco
Spur.
pacubbène! , iscl, nm: pagubbene Definizione
genia de foedhu po nàrrere chi sa cosa o chistione no est deasi comente est naendho s'àteru o chi no faet, no andhat bene, chi si pentzat cosa in contràriu o àteru, nau fintzes, e meda, a làstima: no est gai!, mancu pro sonnu!, ita mi circas?!, ma bai! (a/c. dhu podet nàrrere fintzes una matessi persona in su chistionu); coment'e númene si narat de unu mortu, de unu malevadadu / pagubbene meu, tou, sou, e àteru = ite mi siat su bene meu, tou, sou!, e àteru
Sinonimi e contrari
paguenedhu
/
beadu
Frasi
- A benis a sa festa? - Pagubbene! ◊ lis pariat de resessire a si difèndhere, ma pacubbene issoro! ◊ pacubbene tuo: no ischis su chi at promítiu Deus a chie dat e a chie azudat! ◊ ite apo a regalare, pacubbene: so póveru! ◊ - A bi ndh'at de pane in sa càssia? - Pagubbene! ◊ a nosi pasare pacubbene: nosi pasaiamus peri pacu! ◊ pacubbene tuo, no at a acudire mancu a s'intzipriare chi picas cussa a muzere! ◊ pacubbene meu: fipo tzopu, isarchilatu!
2.
luego si l'abbiant sos ammunestos de su pagubbene de sa mama (G.Addis)◊ sa pacubbene s'aiat cojubau un'ominedhu tropu aggarrau! ◊ finiu s'ispetàculu, cussos pacubbenes colabant su gapedhu in chirca de carchi sodhu
Traduzioni
Francese
mais non! hélas!
Inglese
alas,
of course not
Spagnolo
¡qué va!,
¡anda!
Italiano
macchè,
ahimè
Tedesco
keine Spur,
ach was.
peàda , nf Definizione
posta de pei, su singiale chi abbarrat mescamente in terra de comente dhue at passau ccn. / sighiri is peadas de unu = pònnereli fatu, fintzas chircare de fàghere a sa matessi manera de acordu cun sas ideas suas
Sinonimi e contrari
addromu,
apeicu,
arrasta,
arrestallu,
frata,
ilmina,
pedutu,
peita,
trata
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
empreinte
Inglese
footprint
Spagnolo
huella
Italiano
órma
Tedesco
Spur.
sémida , nf: sémita Definizione
passadórgiu, genia de camminu; singiale lassau o abbarrau de calecuna cosa, fintzes sa spétzia o mota de comente unu si sentit in s'ànimu
Sinonimi e contrari
àndara,
andhamenta,
caminu,
guturinu,
mòri
/
apeicu,
ilmina,
iltiga,
indíscia,
ségiu,
signale,
sinzolu
Frasi
agato sémidas de tràvigu ◊ sa frommija andhendhe e torrendhe a su frommijalzu faghet sas sémidas ◊ atraessamus sa sémida olvidada ◊ medas intrant traitos in cussas sémidas chi giughent a sa ruina ◊ siazis veneitos e fatatos sichinne sa sémita de sos mannos!
2.
oras oras li pompiabat sa cara in s'isperàntzia de li bíere sémidas de bida ◊ l'ant buscadu in dogni logu, ma de su marroculone no ndh'esistiat sémida ◊ sas sémidas de su fumu si che andhant cun su bentu
Etimo
ltn.
semita
Traduzioni
Francese
sentier,
trace
Inglese
path,
trace
Spagnolo
senda,
camino,
huella
Italiano
sentièro,
tràccia
Tedesco
Pfad,
Spur.
signàle, signàli , nm: singiale,
singiali,
sinnabi,
sinnai 1,
sinnale,
sinnali,
sinzale Definizione
css. cosa (iscritura, colore, figura, sonu o àteru) chi si ponet o faet po inditare, distínghere o giare a cumprèndhere calecuna cosa, o chi est indítziu de s'ite o chie (precisu o nono) chi dh'at fatu dipèndhere
Sinonimi e contrari
arrastu,
indíscia,
intzínniu,
macru,
sémida,
síngia,
sinneba,
sinzolu
/
símbolu,
significu
Modi di dire
csn:
pònnere sinnale a unu = iscudiridhu tanti de dhu lassai cun ccn. guastu; is sinnalis de s'isposu = sos donos, s'oraria chi s'ómine donat a sa fémina cojendhe; po tali sinnali = po cussu motivu; s. istradales = indíssios chi si ponent in oros de istradones e carrelas, de diferentes zenias e colores, mescamente pro chie si moet in màchina; su s. de sa rughe = sa rughe chi si faghet tochèndhesi cun sa punta de sos pódhighes de sa destra in cherbedhos, in mesu de petorras, in su codhu mancu e destru, ma fintzas sos primos duos pódhighes de sa manu (sos inditziales) postos a rughe (e a gantzu) zurèndhesi
Frasi
si ant fatu su sinzale de sa ruche e si sunt imbrenucadas ◊ chi no alluit est singiali malu ◊ at dau sinzale chi est galu bibu e sanu ◊ mi at fatu sinnai a mi abarrai a sa muda ◊ frebba sentza sidis: signale malu! ◊ ohi pitzinna astrada, ahi malassortada, como mi sunt prus craros sos sinzales! ◊ cun sa Cruxi, agguardada siat sa buca de mali: cun custu santu sinnali tenidha sempri segliada ◊ sinnale malu si no est torradu a como: fossis at tentu istrobbu ◊ s'arroda passendi lassat su signali ◊ is brabeis po sinnali portant is origas ispitzadas
2.
s'isposu at mandau is signalis a s'isposa
3.
de s'erba in cudha tanca no bi fit mancu su sinnale, mancu tudhu! ◊ chi no ndhe campet unu pro sinnale! ◊ mancu po sinnale bi ndhe at abbarradu! ◊ dhoi fut unu mascu incorradori e po tali sinnali, poita sèmpiri atumbada, unu corru dhi ammancàt ◊ su cómbidu o s'imbiatu sunt sinnales de comente unu càrculat s'àteru
Cognomi e Proverbi
prb:
chini pigat e non ponit, signali dhoi lassat
Etimo
ltn.
signale
Traduzioni
Francese
signal,
symbole,
symptôme,
empreinte
Inglese
signal,
symbol,
symptom,
mark
Spagnolo
señal,
seña,
síntoma,
huella
Italiano
segnale,
ségno,
sìmbolo,
sìntomo,
imprónta
Tedesco
Signal,
Zeichen,
Symbol,
Symptom,
Spur.
tràsinu , nm: tràxinu Definizione
su trasinare; fintzes sinnale, síngia chi si lassat tragandho cosa / a t. = trasinadràsina
Sinonimi e contrari
trísinu
Frasi
como no resesso a andhare mancu a tràsinu ◊ bi est su sinnale in su piúere de comente ant coladu cosa a tràxinu
Traduzioni
Francese
égratignure
Inglese
creeping
Spagnolo
arrastre,
rastro
Italiano
strisciata
Tedesco
Kriechen,
Spur.
tràta , nf Definizione
indítziu (es. posta de pei, sinnale de iscarpa, de peis) chi abbarrat de comente at passau gente, bestiàmene, àteru: fintzes òperas, su chi unu faet e chi abbarrat apustis suo
Sinonimi e contrari
addromu,
arrasta,
arrestallu,
frata,
frusa,
ilmina,
peada,
peita
Modi di dire
csn:
picare sa t. = leare s'ormina, andai avatu de is arrestallus; leare sa t. a…= agatai is arrestallus fintzas a…; cane de t. = cani de cassa, tratiadore
Frasi
su grodhe si connoschet a sa trata ◊ at dassau sa trata de sos pedes ◊ ti abbizas ch'in su mundhu ses colau chentza lassare trata, che nabiu (B.Filindeu)◊ si ponent in chilca, cun sos canes addainanti, sighendhe sas tratas ◊ no dassamus trata in su colare ◊ che apo leadu sa trata de su bestiàmine meu fintzas a su cuile sou
2.
ti afranzo, fizu, pro chi crescas onestu e birtudosu e lasses tratas de ómine galanu
Etimo
ltn.
tracta
Traduzioni
Francese
empreinte
Inglese
mark
Spagnolo
huella
Italiano
tràccia,
imprónta
Tedesco
Zeichen,
Spur.