apeitàda , nf: apetzicada Definition
posta de pei, su sinnale o arrastu chi abbarrat in terra comente si ponent is peis mescamente in logu ue prus si podet bíere
Synonyms e antonyms
apeicu,
peada
Etymon
srd.
Translations
French
empreinte
English
footprint
Spanish
huella
Italian
imprónta di piède,
di scarpa
German
Spur.
arràsta , nf, nm: arràstiu,
arrastru,
arrastu,
rasta Definition
sa capacidade de ndhe bodhire is fragos cun su nasu; fragu, ma fintzes singiale, òpera o cosa chi abbarrat de comente si passat o s'istat in su logu, in sa vida; fintzes singiale de is cropos chi abbarrat in sa carre, de postas de pei o àteru deasi
Synonyms e antonyms
abbentada,
fiacu 1,
frusa
/
arrancu
/
addromu,
arrestallu,
frata,
ilmina,
peada,
trata
/
iscringada
Idioms
csn:
essiri de s'arrastu, foras de s'arrastu = essíreche fora de su chistionu, de s'argumentu; s'arrastu de sa pedhe = pedhutu, arroghedhu de petza chi abarrat atacau a sa pedhi comenti si ndi tirat iscroxendi un'animali
Sentences
no at lassau mancu arrasta ◊ fatzais arrastu de marxani! ◊ s'arrastu de sa peta arrustindhe ch'essit atesu ◊ margiani portat càrigas finis po s'arrastu ◊ si nci ant fatu mangiucu, dhu connòsciu de s'arrastu
2.
ancu fatat un'abba chi sa capra lesset s'arrastu in sa pranedha! ◊ me is bias dhoi fiant is arrastus de is lamonis de carru ◊ a pè cun sas iscarpas bullitadas, bi fit s'arrastu in donzi caminera (A.Liori)◊ passendi no lassat arrastu mancu in s'arena
3.
s'ómini si depit istreletzai de is àterus, deghinò no lassat arrastu de sa vida sua ◊ no lassat arrasta, che a su bentu passanne subra de su màrmaru ◊ ant agatau grutonis cun arrastus de genti bívia in simanas antigas ◊ sunt andaus avatu de s'arrastu ma no ant agatau su tallu
4.
aciotendidhu, dónnia corpu lassàt un'arrastu arrúbiu ◊ in s'arena dhoi at arrastu de peis ispollincus
5.
at cummentzau bèni a chistionai, ma apustis nc'est essiu de s'arrastu ◊ guai a dhi narri s'annomíngiu ca nci essiat luegu foras de arrastu
Translations
French
flair,
trace
English
track,
scent
Spanish
olfato,
husmo,
rastro
Italian
odorato,
fiuto,
órma,
imprónta,
tràccia
German
Geruchssinn,
Witterung,
Spur.
atratàre , vrb Definition
pigare sa trata, s'ormina, s’arrastu de animales o àteru chi at passau
Synonyms e antonyms
arrastai,
atrataritzare,
orminare,
ormizare,
trateare
Etymon
srd.
Translations
French
suivre à la trace
English
to follow in s.o.'s tracks
Spanish
rastrear
Italian
cercare seguendo le tràcce
German
jds. Spur verfolgen.
frúsa , nf: afrusa Synonyms e antonyms
arrasta,
ilmina,
trata
Sentences
su cani fragat sa frusa de su lèpuri ◊ candu eus muntuau eus pérdiu unu crabu ma at sorigau sa frusa e aproillau est a solu duas dis apustis
Translations
French
odorat,
flair
English
scent
Spanish
olfato
Italian
fiuto
German
Geruch,
Spur.
ilmína , nf: immina 1,
irmina,
olmina*,
urmina Definition
s’arrastu chi abbarrat in terra coment’e singiale chi at passau gente o animales, o fintzes cosa chi orruet a terra comente si andhat o si passat
Synonyms e antonyms
addromu,
apeicu,
arrasta,
arrestallu,
frata,
frusa,
iltiga,
peada,
peita,
peuta,
trata
Sentences
s'immina frisca de sos pes umanos giughes ancora crara, o Luna
Translations
French
trace
English
footprint,
track
Spanish
huella
Italian
órma,
tràccia
German
Spur.
iltíga , nf: istiga Definition
su singiale chi abbarrat (pruschetotu in terra) de comente at passau ccn. o ccn. cosa; totu su chi abbarrat de su chi at fatu sa gente in is tempos passaos
Synonyms e antonyms
apeicu,
ilmina,
sémida
Sentences
as lassadu sas istigas in su caminu ◊ sos carros ant lassadu istigas de paza ◊ at sighidu s'istiga de s'ebba ◊ as caminadu subra de s'abba ma su pè tuo no bi at lassadu istiga
2.
sunt chirchendhe sas istigas de sos nuraghes ◊ tripiadu mi as pro chimbant'annos ponzendhe fatu a s'istiga de sos mannos! (M.Dore)◊ sighi s'istiga de s'arte! ◊ ue passas tue lassas istigas de amore ◊ inue est passadu, Pedru at lassadu istiga luminosa de sas préigas suas ◊ si no coitat, de a nois no ndhe agatat ne umbra e ne istiga!
Etymon
crsn.
vistiga
Translations
French
trace,
empreinte,
vestiges
English
footmark,
vestige
Spanish
huella,
vestigio
Italian
tràccia,
órma,
vestígia
German
Spur.
iscóbiu , nm: iscóviu,
scóviu Definition
su iscobiare; css. cosa chi ndhe inditet o siat singiale de un'àtera
Synonyms e antonyms
irmendhu,
indíscia,
uspile
Sentences
iscóbiu nos fatesit de s'ingannu
2.
sighendhe a custu puntu inoghe no che restat iscóbiu de ae ◊ de su chi ant fatu bi ant lassadu s'iscóbiu ◊ bi est abbarradu s'iscóbiu de comente bi ant fatu cosa ◊ innantis o apustis custa cosa at a essiri a iscóviu!
Etymon
srd.
Translations
French
empreinte
English
trace
Spanish
huella,
señal
Italian
tràccia,
rèsto
German
Spur,
Rest.
màcru , nm: malcu,
marcu Definition
tretu de diferente colore, fintzes su singiale, genia de cosidura chi abbarrat de una segada, de una freadura in sa carre
Synonyms e antonyms
frincu,
leidora,
libidore,
lidigori,
pistadura,
sambellutau
Sentences
acantu arribbant, cussus peis lassant sempri unu bellu marcu biaitu ◊ chin sos ocros at sichitu sos macros biancos de sas erveches in turvontzu ◊ su sole de martu ponet marcu
Surnames and Proverbs
smb:
Marcu, Marcus
Etymon
srd.
Translations
French
marque,
signe,
trace,
plaque,
tache
English
stain,
mark
Spanish
marca,
mancha
Italian
màrchio,
ségno,
imprónta,
chiazza
German
Zeichen,
Marke,
Spur,
Fleck,
Mal,
Striemen.
òedi! , iscl Definition
oe + ti (oi, como + a tie: s'acentu, mescamente candho su foedhu est nau a solu, podet orrúere fintzes a úrtimu): bah!…, nudha!…, mancu pro sonnu!, nono!
Sentences
- Abbàida sa peta, chi depet èssere cota! - Oedí!… Mancu a ndhe montovare! ◊ - Fatu azis? - òedi fatu: totu a fàghere est! ◊ - Bidu l'as, a Pedru, recuendhe? - Oedí!…
Translations
French
mais non!
English
of course not
Spanish
¡qué va!,
¡anda!
Italian
macchè!
German
keine Spur.
olmína, olmínu , nf, nm: ilmina,
olminu,
ormina,
urmina Definition
s'arrastu chi abbarrat in terra coment'e singiale chi at passau gente o animales, o fintzes cosa chi orruet a terra comente si andhat o si passat; s'arrancu chi lassat su lèpere comente passat / andhare a ormina = andendi e lassendi arrestallus, andendi e perdendi sa cosa chi si portat
Synonyms e antonyms
addromu,
apeicu,
arrasta,
arrestallu,
frata,
iltiga,
peada,
peita,
peuta,
trata
Sentences
s'abe e sa mariposa ant sighidu onzuna s'olminu sou ◊ l'ant connotu a s'ormina chie fit su chi est intradu a furare
Etymon
srd.
Translations
French
trace
English
track,
trail,
footprint
Spanish
huella
Italian
órma
German
Spur.
pacubbène! , iscl, nm: pagubbene Definition
genia de foedhu po nàrrere chi sa cosa o chistione no est deasi comente est naendho s'àteru o chi no faet, no andhat bene, chi si pentzat cosa in contràriu o àteru, nau fintzes, e meda, a làstima: no est gai!, mancu pro sonnu!, ita mi circas?!, ma bai! (a/c. dhu podet nàrrere fintzes una matessi persona in su chistionu); coment'e númene si narat de unu mortu, de unu malevadadu / pagubbene meu, tou, sou, e àteru = ite mi siat su bene meu, tou, sou!, e àteru
Synonyms e antonyms
paguenedhu
/
beadu
Sentences
- A benis a sa festa? - Pagubbene! ◊ lis pariat de resessire a si difèndhere, ma pacubbene issoro! ◊ pacubbene tuo: no ischis su chi at promítiu Deus a chie dat e a chie azudat! ◊ ite apo a regalare, pacubbene: so póveru! ◊ - A bi ndh'at de pane in sa càssia? - Pagubbene! ◊ a nosi pasare pacubbene: nosi pasaiamus peri pacu! ◊ pacubbene tuo, no at a acudire mancu a s'intzipriare chi picas cussa a muzere! ◊ pacubbene meu: fipo tzopu, isarchilatu!
2.
luego si l'abbiant sos ammunestos de su pagubbene de sa mama (G.Addis)◊ sa pacubbene s'aiat cojubau un'ominedhu tropu aggarrau! ◊ finiu s'ispetàculu, cussos pacubbenes colabant su gapedhu in chirca de carchi sodhu
Translations
French
mais non! hélas!
English
alas,
of course not
Spanish
¡qué va!,
¡anda!
Italian
macchè,
ahimè
German
keine Spur,
ach was.
peàda , nf Definition
posta de pei, su singiale chi abbarrat mescamente in terra de comente dhue at passau ccn. / sighiri is peadas de unu = pònnereli fatu, fintzas chircare de fàghere a sa matessi manera de acordu cun sas ideas suas
Synonyms e antonyms
addromu,
apeicu,
arrasta,
arrestallu,
frata,
ilmina,
pedutu,
peita,
trata
Etymon
srd.
Translations
French
empreinte
English
footprint
Spanish
huella
Italian
órma
German
Spur.
sémida , nf: sémita Definition
passadórgiu, genia de camminu; singiale lassau o abbarrau de calecuna cosa, fintzes sa spétzia o mota de comente unu si sentit in s'ànimu
Synonyms e antonyms
àndara,
andhamenta,
caminu,
guturinu,
mòri
/
apeicu,
ilmina,
iltiga,
indíscia,
ségiu,
signale,
sinzolu
Sentences
agato sémidas de tràvigu ◊ sa frommija andhendhe e torrendhe a su frommijalzu faghet sas sémidas ◊ atraessamus sa sémida olvidada ◊ medas intrant traitos in cussas sémidas chi giughent a sa ruina ◊ siazis veneitos e fatatos sichinne sa sémita de sos mannos!
2.
oras oras li pompiabat sa cara in s'isperàntzia de li bíere sémidas de bida ◊ l'ant buscadu in dogni logu, ma de su marroculone no ndh'esistiat sémida ◊ sas sémidas de su fumu si che andhant cun su bentu
Etymon
ltn.
semita
Translations
French
sentier,
trace
English
path,
trace
Spanish
senda,
camino,
huella
Italian
sentièro,
tràccia
German
Pfad,
Spur.
signàle, signàli , nm: singiale,
singiali,
sinnabi,
sinnai 1,
sinnale,
sinnali,
sinzale Definition
css. cosa (iscritura, colore, figura, sonu o àteru) chi si ponet o faet po inditare, distínghere o giare a cumprèndhere calecuna cosa, o chi est indítziu de s'ite o chie (precisu o nono) chi dh'at fatu dipèndhere
Synonyms e antonyms
arrastu,
indíscia,
intzínniu,
macru,
sémida,
síngia,
sinneba,
sinzolu
/
símbolu,
significu
Idioms
csn:
pònnere sinnale a unu = iscudiridhu tanti de dhu lassai cun ccn. guastu; is sinnalis de s'isposu = sos donos, s'oraria chi s'ómine donat a sa fémina cojendhe; po tali sinnali = po cussu motivu; s. istradales = indíssios chi si ponent in oros de istradones e carrelas, de diferentes zenias e colores, mescamente pro chie si moet in màchina; su s. de sa rughe = sa rughe chi si faghet tochèndhesi cun sa punta de sos pódhighes de sa destra in cherbedhos, in mesu de petorras, in su codhu mancu e destru, ma fintzas sos primos duos pódhighes de sa manu (sos inditziales) postos a rughe (e a gantzu) zurèndhesi
Sentences
si ant fatu su sinzale de sa ruche e si sunt imbrenucadas ◊ chi no alluit est singiali malu ◊ at dau sinzale chi est galu bibu e sanu ◊ mi at fatu sinnai a mi abarrai a sa muda ◊ frebba sentza sidis: signale malu! ◊ ohi pitzinna astrada, ahi malassortada, como mi sunt prus craros sos sinzales! ◊ cun sa Cruxi, agguardada siat sa buca de mali: cun custu santu sinnali tenidha sempri segliada ◊ sinnale malu si no est torradu a como: fossis at tentu istrobbu ◊ s'arroda passendi lassat su signali ◊ is brabeis po sinnali portant is origas ispitzadas
2.
s'isposu at mandau is signalis a s'isposa
3.
de s'erba in cudha tanca no bi fit mancu su sinnale, mancu tudhu! ◊ chi no ndhe campet unu pro sinnale! ◊ mancu po sinnale bi ndhe at abbarradu! ◊ dhoi fut unu mascu incorradori e po tali sinnali, poita sèmpiri atumbada, unu corru dhi ammancàt ◊ su cómbidu o s'imbiatu sunt sinnales de comente unu càrculat s'àteru
Surnames and Proverbs
prb:
chini pigat e non ponit, signali dhoi lassat
Etymon
ltn.
signale
Translations
French
signal,
symbole,
symptôme,
empreinte
English
signal,
symbol,
symptom,
mark
Spanish
señal,
seña,
síntoma,
huella
Italian
segnale,
ségno,
sìmbolo,
sìntomo,
imprónta
German
Signal,
Zeichen,
Symbol,
Symptom,
Spur.
tràsinu , nm: tràxinu Definition
su trasinare; fintzes sinnale, síngia chi si lassat tragandho cosa / a t. = trasinadràsina
Synonyms e antonyms
trísinu
Sentences
como no resesso a andhare mancu a tràsinu ◊ bi est su sinnale in su piúere de comente ant coladu cosa a tràxinu
Translations
French
égratignure
English
creeping
Spanish
arrastre,
rastro
Italian
strisciata
German
Kriechen,
Spur.
tràta , nf Definition
indítziu (es. posta de pei, sinnale de iscarpa, de peis) chi abbarrat de comente at passau gente, bestiàmene, àteru: fintzes òperas, su chi unu faet e chi abbarrat apustis suo
Synonyms e antonyms
addromu,
arrasta,
arrestallu,
frata,
frusa,
ilmina,
peada,
peita
Idioms
csn:
picare sa t. = leare s'ormina, andai avatu de is arrestallus; leare sa t. a…= agatai is arrestallus fintzas a…; cane de t. = cani de cassa, tratiadore
Sentences
su grodhe si connoschet a sa trata ◊ at dassau sa trata de sos pedes ◊ ti abbizas ch'in su mundhu ses colau chentza lassare trata, che nabiu (B.Filindeu)◊ si ponent in chilca, cun sos canes addainanti, sighendhe sas tratas ◊ no dassamus trata in su colare ◊ che apo leadu sa trata de su bestiàmine meu fintzas a su cuile sou
2.
ti afranzo, fizu, pro chi crescas onestu e birtudosu e lasses tratas de ómine galanu
Etymon
ltn.
tracta
Translations
French
empreinte
English
mark
Spanish
huella
Italian
tràccia,
imprónta
German
Zeichen,
Spur.