Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

abriòne , nm Definitzione cosa areste meda Sinònimos e contràrios crabione Sambenados e Provèrbios smb: Abrioni Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu sauvage Ingresu big wild Ispagnolu salvaje Italianu selvaticóne Tedescu sehr wild.

achipíre, achipíri , vrb Definitzione fàere meda in pag'ora; fàere a ora, a tempus Sinònimos e contràrios achivire, aciviri, acodie Maneras de nàrrere csn: a. bisonzu = resèssere a fàghere; a. a su dovere = atèndhere a su dovere, fai unu doveri Frases chie est lestru e cabosu achipit in su tribàgliu ◊ a cosire a màchina s'achipit prus chi no a manu ◊ pro achipire faghide cun ambas manos! ◊ tocat de achipire si cherimus cumprire su tribàgliu! ◊ triballu inzotosu no si ndhe achipit ◊ si s'achipit de coro su dovere che passat su tempus prus serenu 2. chi ia achípiu a su pulma no ndhe fui torrau a pei ◊ su tempus est lestru e deo no poto achipire: lu giuto a tretu e mi at bell'e sighidu (N.Pianu)◊ oe no dh'achípio a fàere custa faina: che dh'acabbo cras ◊ candu est meda, in logu de asfaltu s'àcua no benit achipia Ètimu itl. accivire Tradutziones Frantzesu faire vite, travailler efficacement Ingresu to get through a big piece of work, to work with efficacy Ispagnolu despachar Italianu sbrigare mólto lavóro in pòco tèmpo, lavorare con efficàcia Tedescu leisten, schaffen.

arràgu , nm Definitzione apretu mannu e malu, tupamentu de su gúturu po maladia o àteru Sinònimos e contràrios afocu, aprentu / sarragu Frases arragu malu s'at bidu, lampu! 2. un'arragu bellu de no podi fuedhai dh'essit pigau! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu grande difficulté Ingresu big difficulty Ispagnolu apuro Italianu grande difficoltà Tedescu große Schwierigkeit.

babbacòrra , nf: bapacorra Definitzione genia de sitzigorru mannu Sinònimos e contràrios bacacorru, barracorru, bucagorra, cocoi, cocorra, croca, pissigorru 1, sicigorru, tabacorra Terminologia iscientìfica crp Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu limace Ingresu big snail Ispagnolu caracol Italianu lumacóne Tedescu große Schnecke.

bète , agt: betze Definitzione chi est mannu meda, ispropositau de mannària, de una mannària chi praghet: no càmbiat de m. a f. e ne de sing. a pl. e si narat agiummai sèmpere innanti de su nm. e solu de cosas materiales Sinònimos e contràrios betedhe, beterone, cadabbete, debbe Frases bete ómine ch'est, paret un'orcu! ◊ in su ribu bi aiat una barca pariat bete bejone! ◊ abberit bete libbru grussu cantu su missale ◊ onzi bete fàula contat!…◊ pro sighire sa laghinza fatemus unu bete curridinu ◊ depiais bíere betze verga de ferru!… 2. li connoschiat petzi sas bete manos cantu sa pala de unu furru ◊ fint bete tanatzas de frailàgliu ◊ ndh'esseit a fora un'òpera bete manna: trint'unu líbberu! Tradutziones Frantzesu gros Ingresu big Ispagnolu grande, mucho Italianu gròsso Tedescu groß.

beteròne , agt Definitzione chi est mannu meda, ispropositau de mannària: a diferéssia de bete, si acordat in númeru cun su númene (e si narat solu de cosa materiale) Sinònimos e contràrios abbetone, bete, betecale, debberone | ctr. minoredhu, minudu Frases sos boes sunt beterones animales Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu très gros Ingresu very big Ispagnolu muy grande Italianu mólto gròsso Tedescu sehr groß.

blandòni , nm: brandoni Definitzione genia de cosa po aguantare prantadas is candhelas allutas Sinònimos e contràrios aceri, candheleri, candhelorbu Ètimu spn. blandón Tradutziones Frantzesu chandelier Ingresu big candlestick Ispagnolu candelabro Italianu gròsso candelière Tedescu großer Kandelaber.

búa 1 , nf Definitzione genia de cosa chi istat in pitzu de s'abba, in mare, po sinnalare su logu; fémina manna e grassa meda; àteru? Sinònimos e contràrios mandonga Frases ojamomia, innòi nci at àcua meda: stau ca seus acanta de sa bua! 2. in sas domos sas vècias sunt precandhe in bua de zanna Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu bouée, grosse femme, dondon Ingresu buoy, big fat woman Ispagnolu boya Italianu bòa, gavitèllo, donnóne Tedescu Boje, Riesenweib.

cadhàda , nf: cadhata Definitzione cosa chi si pesat in artu, nau pruschetotu de is fràmmulas de su fogu (ma fintzes de pruine); cuadhu o undhada manna de abba Sinònimos e contràrios cadharida / aundhada / arborada Frases ti moves dogni tantu brinca brinca e a cadhadas ti pesas che fogu (N.Marchetti)◊ dade tentu ca bi apo bidu cadhadas de fogu! ◊ si pesaiant cadhadas biancas che fumentu: fint sas undhas in su mare avolotadu ◊ su cadhu s'est pesadu a cadhadas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu grosse vague Ingresu big horse, billow Ispagnolu oleada Italianu cavallóne Tedescu großes Pferd, Brecher.

cadínu , nm: carinu, curinu Definitzione istrégiu mannu, artu e largu impreau fintzes po binnennare, pònnere abba e àteru; àtera genia de istrégiu prus mannu, fatu de canna isperrada intéssia o àteru cadinu po orrobba)/ min. cadinedhu Sinònimos e contràrios gofa, cavagna / lóssia, paneri Maneras de nàrrere csn: c. de arremustai = ispétzia de iscartedhu mannu chi serbit pro ndi bogai su mustu de is tinas candu est ancora cun sa binatza; c. de preta = lússia, isterzu mannu de canna intéssida a pònnere laore; c. de pannus = paneri; pisci ’e c. = chistiones o cosas personales, prus díligas; seguru che àcua in c. = seguru nudha; fai iscartedhu e c. = nàrrere, fàghere totu unu, dimandha e risposta, no chèrrere azudu; cadinu isfundau (nadu de unu) = chi no assutat mai, sempre faedhendhe Frases at segadu su cadinu torrendhe dae s'abba ◊ unu cadinu de àxina podit pesai de binti a bintixincu chilus ◊ candu si binnennàt a carinus is portarois portànt totu su suci in sa camisa 2. fit betendhe abba a cadinos ◊ custa cosa est segura che abba in cadinu… 3. totu bollit fai issu, iscartedhu e cadinu! ◊ chini ti at nau nudha? totu ses fendi tui, iscartedhu e cadinu! Sambenados e Provèrbios smb: Cadinu Terminologia iscientìfica stz Ètimu ltn. catinus Tradutziones Frantzesu panière Ingresu big basket Ispagnolu cesta, cestón Italianu cestóne Tedescu großer Korb.

cadreàtu , nm Definitzione móbbile po cicire, coment'e cadrea, a bratzos in costaos, fintzes po pigare unu malàidu ciciu Sinònimos e contràrios cadreone Frases ancu ndhe lu batant in cadreatu!… Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu chaise haute Ingresu big chair Ispagnolu sillón Italianu seggiolóne Tedescu Lehnstuhl.

cadreòne , nm: cadregone Definitzione cradea manna, mescamente de unu logu comente est una crésia, unu tribbunale, inue cicit un'autoridade Sinònimos e contràrios cadirone, cadreatu, cadreolu Tradutziones Frantzesu chaise haute Ingresu big chair Ispagnolu silla grande Italianu seggiolóne Tedescu Lehnstuhl.

cadrigòni , nm Sinònimos e contràrios cadirone, cadreatu Tradutziones Frantzesu chaise haute Ingresu big chair Ispagnolu silla grande Italianu seggiolóne Tedescu Lehnstuhl.

càmba 2 , nf Definitzione donniunu de is cambos o bratzos prus mannos, grussos e longos, de una mata manna; su cambighedhu de s'erba; una parte no precisa de su tàgiu Sinònimos e contràrios artzali, branca, bratu, nae, perra, trassali / cambu Maneras de nàrrere csn: c. de fae, de fiore = cambu; una c. de bértula = unu fodhe; c. de fogu = una parte de su fogu fuidu chi ch'essit a un'àtera bandha; c. de riu = parte de unu riu o unu riu chi si distinghet de, o abbojat a, un'àteru, itl. affluènte; c. de mare = tretu astrintu de mare chi che intrat in sa terra; c. de mare (in suspu) = meda; c. de abba = brussu, vena manna, bundhante de abba chi essit in sas funtanas o colat in unu logu; linna de c. = a nae Frases zughet onzi camba, cuss'àrbure, chi betat un'àinu de linna! ◊ comente ant pudadu ndhe l'ant segadu sas cambas dae rughes ◊ ite bellu puzone chi s'est faghindhe nidu cun tres cambas de fenu… 2. azis a pentzare ca ne porto una camba de bértula! 3. in cussa funtana bi essit una camba manna de abba ◊ sunt sos trainos che cambas de mare ponindhe in disisperu sas persones Terminologia iscientìfica rbr Tradutziones Frantzesu grande branche Ingresu big branch Ispagnolu rama Italianu gròsso ramo d'àlbero Tedescu großer Zweig.

cambaròni , nm: camberoni Definitzione càmbara manna, agiummai de prammu Frases funt bendendi cambaredha pitica e camberoni Tradutziones Frantzesu grosse crevette Ingresu big crayfish Ispagnolu langostino Italianu gamberóne Tedescu großer Krebs.

cànnabu , nm, nf: cànnagu, cànnau, cannau, cànnavu, cànniu, cànnua, càuna, càuni Definitzione genia de erba e cosas (orrobba, funes, àteru) fatas cun cust'erba; cosa a usu de fune, longa Sinònimos e contràrios cagnu / cima 1, fune, gúmena, libbanu, sédina, soca Maneras de nàrrere csn: tirare tropu su c. = fàghere sos severos a tropu, apretare s'àteru; gastàresi su dinari in c. = ispèndhere pro s'impicare (nadu a frastimu) Frases custa funi est de cànnua ◊ is funis de giuncu dhas festus nosu, cussas de càuni dhas comporastus 2. sas tríschias de abba fint cànnaos a pennuleri dae sas nughes 3. no tires tropu su cànnau… ca si podet segare! ◊ ancu bos lu gastetas in cànnau su chi tenites in sa cassavorte! Terminologia iscientìfica rba, Cannabis sativa Ètimu ltn. cannabus Tradutziones Frantzesu chanvre, grosse corde de chanvre Ingresu big hemp rope, cannabis Ispagnolu cáñamo Italianu cànapa, cànapo Tedescu Hanf, Hanfseil.

càrba , nf: carva, càrvia Definitzione bratzu, cambu mannu de mata; nae, fintzes nae longa longa e fine po ndhe iscutulare su frutu segundhu sa mata Sinònimos e contràrios bratu, camba 2, ratu, trassali / magiadorza Frases falant ínteri carvas, molinandhe, sas atonzinas fozas ingroghias (G.Brocca)◊ ufuladas de bentu frúschiant ínteri carvas irfozias molinandhe sa frita papuschina ◊ si fit intesa una tràchida ispramosa in mesu de sas carvas de su padente 2. pro ndhe ghetare sa méndhula at picau una carba Terminologia iscientìfica rbr Ètimu srdn. Tradutziones Frantzesu grande branche Ingresu big branch Ispagnolu rama grande Italianu gròsso ramo Tedescu großer Zweig.

carrafàle , agt, nf: cordofali, corrofale, garrofali Definitzione calidade de cheréssia barracochina, matuca meda Sinònimos e contràrios cdh. carrafali Maneras de nàrrere csn: fàula carrafale = manna meda; poeta carrafale = fentomadu, bonu Frases sa cariasa areste tenet tenaghe tundhu che a sa carrafale…◊ at collitu ménnula durche e cariasa corrofale 2. talentone, poete carrafale! (P.Casu) Ètimu ctl., spn. Tradutziones Frantzesu cerise variété burlat, napoléon Ingresu kind of very big cherry Ispagnolu garrafal Italianu qualità di ciliègia mólto gròssa Tedescu sehr große Kirsche.

catzillóru , nm Definitzione bardúfola manna Sinònimos e contràrios badrufa, morócula Terminologia iscientìfica ggs Tradutziones Frantzesu grande toupie Ingresu big spinning top Ispagnolu trompo, peonza grande (f) Italianu trottolóne Tedescu großer Kreisel.

cavàgna , nf, nm: cavània, cavànna, cavànnia, cavànniu, gavagna Definitzione istrégiu mannu de càrrigu, a usu de cascita, no tanti artu, fatu a tiras longas de linna ladas e intéssias Sinònimos e contràrios cofa Frases de sa butega est essiu unu piciochedhu cun d-una cavagna de pani ◊ at pigau sa cavànnia po arregòlliri canciofa Terminologia iscientìfica stz Tradutziones Frantzesu panier, grande corbeille Ingresu shopping-bag, big basket Ispagnolu cesta Italianu spòrta, gròssa césta Tedescu Korb.