Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

abboàu , pps, agt: abbuau Definitzione de abboai, abbuai; guastu de sa népide, de s'abbuera, nau de laore Sinònimos e contràrios addulliu, afrachilau, allampiau, anneuladu, calinu, chiconosu Frases su lori est abboau Tradutziones Frantzesu rabougri, niellé Ingresu for a fruit which, doesn't ripe for excess of heat, affected by smut Ispagnolu atizonado Italianu golpato Tedescu aufgrund von Hitze ungenügend gereiftes Getreide, von Brandpilzen befallenes Getreide.

addegadiàre , vrb Definitzione fàere a tegadia, fodhe de sa pruna ortitza, chi no ammadurat s'ossu e abbarrat coment'e una tega, buida in mesu, modhe, e apustis si sicat deunudotu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rabougrir Ingresu to grow badly (said about fruit or plants) Ispagnolu zocatearse, apestarse Italianu imbozzacchire Tedescu einschrumpfen.

addegadíu , agt Definitzione fatu a tegadia Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rabougri Ingresu grown badly (about fruit or plants) Ispagnolu zocato Italianu imbozzacchito Tedescu eingeschrumpft.

afallídu , pps, agt: afalliu, avaliu, avalliu, fallidu Definitzione de afallire; nau de laores e frutuàrios, chi funt guastos, chentza lómpios; nau de un'animale, de ccn., chi est làngiu Sinònimos e contràrios bíciu, caliu / afésiu, scalixiu | ctr. líaru Frases su trigu est afallidu ◊ is trigus candu si sicant e no funt cumprius ancora funt avalius Tradutziones Frantzesu desséché, rabougri Ingresu fruit which doesn't come to ripeness for an excess of heat Ispagnolu zocato, zorollo Italianu afato Tedescu verkümmert.

atecadiàre , vrb Definitzione nau de frutuàriu, aortire, fàere a tegadia Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rabougrir Ingresu generally referred to fruit which grow badly Ispagnolu zocatearse Italianu imbozzacchire Tedescu einschrumpfen.

batíre, batíri , vrb: betiri, bitiri, vatire Definitzione carrare, acortzire una cosa, fàere bènnere a unu, ma si narat fintzes in su sensu de causare un'efetu; nau de is matas e fintzes de sa terra, giare, bogare frutu; rfl., bogare s'erriu Sinònimos e contràrios batúchere*, bature, poltare | ctr. istesare, leai Maneras de nàrrere csn: batire (a unu) a su meu = cumbínciri, fàghere adduire s'àteru a su chi naro deo; batire a su sou = fai arrexonai, portai a unu a fuedhai, a nàrriri su ch'iscít, sa beridadi, cumbínciri a unu Frases ndhe cheret batidu totu a inoghe su chi bi tenimus in cudha domo ◊ sa cosa dae campu ndhe cheret batida a bidha ◊ totu cussos dannos nos ant batidu a malu batu ◊ bai e bati una màriga de àcua! ◊ ita at bitiu? ◊ si est intesu male, fintzas chi ndhe li ant batidu su dutore! ◊ prite un'azudu nessi no batides pro cariare su chivarzu? 2. is antigos dhu naiant chi cussu sonu a denote batiat avolotu ◊ custu fritu batit nie! ◊ su bentu bosanu batit abba 3. terra bona, cussa: su pore chi ocannu est batindhe l'ant a zúchere a montovu! ◊ sas arburedhas sunt mannitas e comintzendhe a batire 4. o mala solte, a cantu mi as batidu!…◊ como l'apo batidu a su meu e mi ponet mente (G.Ruju)◊ cun sas bonas peràulas l'apo batidu a su meu 5. candu si est betiu su frúmini, is àcuas fuant imbàtias finas a sa domu 6. no cheret faedhare, ma sa giustíssia già lu batit a su sou! ◊ l'isúzigo bene, lu bato a su sou e, mih, chi narat chie bi aiat in s'irrobbamentu! ◊ no che at pessone chi lu batat a su sou, a isse! (G.Ruju) Tradutziones Frantzesu porter, fructifier Ingresu to bring, to bear fruit Ispagnolu traer Italianu portare, condurre, fruttificare Tedescu bringen, Früchte bringen.

cagadía , nf: cogodia Definitzione fodhe, frutu aortitzu de sa pruna, chi no ammadurat s'ossu e chi no dhu sèberat de sa prupa: abbarrat coment'e teghighedha, buida in mesu, ladita, modhe, in colore tra birde e biancu, bona a papare, de sabore marigosu, e apustis si sicat deunudotu Sinònimos e contràrios tacatia 2. s'amistade issoro ch'est finida in cogodia e no si sunt mancu piús faedhados! Terminologia iscientìfica rbr Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fruit rabougri de la ronce Ingresu withered fruit of the plum tree Ispagnolu fruto apestado del endrino Italianu frutto imbozzacchito del pruno Tedescu eingeschrumpfter Frucht des Pflaumenbaums.

coinàrgia , nf: coinaxa Definitzione s'úrtimu frutuàriu o cosa chi si ndhe pinnigat de campu, de s'ortu: su frutu de agoa Sinònimos e contràrios coàina Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fruit tardif, dernier Ingresu last fruit Ispagnolu tardano Italianu último frutto Tedescu letzte Frucht.

corpadúra , nf Definitzione su acropare, mescamente nau de sa manera de fàere una cosa; difetu de su frutuàriu (es. pira, mela, néspula) candho a tretighedhos si dhis sicat su corgiolu po maladia o fintzes po cropighedhu de calecuna cosa (es. gràndhile); genia de cropu o tocada chi iat a fàere unu mortu a is bios chi po cussu nanca ndhe iant a orrúere malàidos o fintzes mòrrere Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu frappement, tavelure Ingresu withered fruit Ispagnolu fruta con la piel arrugada Italianu ticchiolatura Tedescu Braunfleckigkeit.

corronchínu , nm Definitzione frutuàriu tropu cruo, piticu; su granu de s'avena areste / mele c. = (de corronca) mele de mata, de àrbore, genia de cosa apicigosa, in colore de mele, chi bogant unas cantu matas (es. prunas, ceréxias) Frases sa bruscanalla in chirca de corronchinu est in chirca de li dare s'assangrada, ma no bi la faghent si no est a s'irfidiada Sambenados e Provèrbios smb: Corronchinu Terminologia iscientìfica rbr Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fruits verts, tavelés et trop petits Ingresu discarded fruit, not ripe or too small Ispagnolu redrojo Italianu frutta di scarto, non ben matura e tròppo pìccola Tedescu unreifes und kleines Obst.

frutài , vrb: frutare, frutuai, frutuare Definitzione batire, bogare o giare frutu, nau de matas ma fintzes de àteras cosas chi cumènciant a giare una resa (es. animales) Sinònimos e contràrios produire Frases sa mata sentza de arréxinis non podit frutuai (A.Melis)◊ tenemu centu brebeis frutuendi 2. sos dinaris postos in banca frútuant pagu a chie bi los ponet Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fructifier, rapporter Ingresu to bear fruit Ispagnolu fructificar, producir Italianu fruttare, fruttificare Tedescu Früchte bringen, fruktifizieren, eintragen.

frútora , nf, nm: frútula, frútule, frútura, frúture, frúturu Definitzione frutu chi bogant is matas bonu a papare a friscu Sinònimos e contràrios frutuàriu, púmmoras / cdh. frútula / frutu Frases candho drimpit, sa frútura est durche ◊ a fortza de rustaza, istrale e picu s'ortu si est fatu de frútules ricu (S.Casu)◊ sas àrbures sunt fioridas preparendhe sa frúture ◊ annatos a acratzare, no sont assénnitos a si mannicare pacos ischerfiones de frútora! 2. su frúture no at a mancare si bi at raighinas e fozas ◊ giaras pigant sas dies benidoras mustrendhe in chimas frútures maduros Ètimu ltn. *fructora Tradutziones Frantzesu fruits Ingresu fruit Ispagnolu fruta Italianu frutta Tedescu Obst.

frútu , nm Definitzione su chi is matas sèberant de su frore e cumprint ammadurandhodhu, fintzes su fedu nou de una carena animale; s’arresurtau, su chi si ndhe tenet de unu trebballu / min. frutixedhu Sinònimos e contràrios frútora Maneras de nàrrere csn: frutu mortu = in cuntratos de pastoriu, totu su chi si podet cussiderare frutu foras su bestiàmine biu (peta, lana, late, e gai); a frutu parte = parte de su frutu, de sos balanzos: zenia de cuntratu de pastoriu, de massajia; frutos de mare: cóciula, arritzonis, buconis, indàtili, cotzas; su frutu est intrendhe in fàghere = est lompindhe; cojaisí a f. pendenti = a isposa príngia, a pipiu incarrerau Frases de su frutu si connoscit sa mata ◊ sos ventos ant secatu e frazicatu frutos e ramos ◊ beneditu est su frutu de is intrànnias tuas, Gesu ◊ seus comet’e una mata e sa língua chi fuedhaus est su frutu chi portaus apicau sèmpiri ◊ biveus de us frutus de sa terra 2. triballu meda, ma frutu pagu! ◊ sos frutos de sa terra e de sas bamas, totu at fatu pro zente istraniera! 3. si at picau unu cariasarju a frutu parte ◊ li aiant dau una gama manna de berbeches a frutu parte e sos pàsculos a mesapare Sambenados e Provèrbios smb: Fruttu Ètimu ltn. fructus Tradutziones Frantzesu fruit Ingresu fruit Ispagnolu fruto Italianu frutto Tedescu Frucht, Ergebnis, Frucht.