insoràu , pps, agt Definitzione
de insorai; isciustu de sudore, colagola de suore
Sinònimos e contràrios
assorau,
sudorau
2.
no ndi potzu prus: comenti apu fatu cussu pagu pagu de cosa seu totu insorau! ◊ portat is callenturas e fatuvatu est totu insorau ◊ su molenti est insorau colagola!
Tradutziones
Frantzesu
moite (de sueur)
Ingresu
bathed in sweat
Ispagnolu
muy sudado
Italianu
màdido di sudóre
Tedescu
schweißgebadet.
intràe , vrb: intrai,
intrare,
intrari Definitzione
andhare o fintzes portare, assentare, pònnere aintru (o fintzes a manera de arresurtare una cosa aintru de àtera), pònnere o andhare in mesu de unu logu o de una cosa (e fintzes de un'argumentu, in su sensu chi dhu pertocat); nau de su sole, betare apalas de s'orizonte, giare borta de no si pòdere bíere; nau de orrobba téssia, o fintzes de linnas, torrare, minimare de pesu, de mannària (e cun custu significau si narat fintzes de cartzamenta istrinta chi tocat e faet freaduras); istare o càbere, naendho de cosas chi si ponent in istrégiu, de laore semenau in d-unu tanti de terrenu, ma fintzes de trastu chi si faet a imbistidura (pantalones, giacheta, mígias)
Sinònimos e contràrios
buncai,
ifilare,
intretire,
istichire
/
menguai,
piciai
/
càbere,
iltare
/
aferrare
| ctr.
essire,
bocare
Maneras de nàrrere
csn:
i. a, in = andhare a intro de…; intrare late, fortzas = pònnere late, prenare (sas titas) de late, pònnere o dare fortzas; i. denúntzia, dimandha = denuntziare, fàghere dimandha; intrare in edade, in tempus = èssiri mannus, cumentzai a èssiri antzianus; i. in religione = faisí predi, mòngia, para; i. in postu, in triballu = leare postu, triballu; i. in manu, in ungras = bènniri a tretu de dhu pigai, de dh'aferrai; i. faghe faghe (a ccn.), afródhiu = dàresi a fàghere, istare semper faghindhe, in movimentu; i. una cosa in bidea a unu = bènniri s'idea, ponnirisí un'idea in conca, circai de fai ccn. cosa; i. in sas ispesas de una cosa, unu triballu, una faina = pònnere dinari pro su chi si b'ispendhet; ischire i. in d-una chistione, in su chistionu (nendhe de unu) = leàrela in manera zusta, bene, de piàghere, de cumbínchere s'àteru; intrai in brulla = istare a sas brullas, baliare sas brullas e fàgherendhe puru
Frases
nci dh'at intrau a domu, a guventu, a crésia ◊ su sole si che est intrendhe ◊ intramiche custu cabu de filu in s'agu! ◊ no che intres a mesu, triballendhe: comintza de sos oros! ◊ sos chi teniant terrinu a oros de cumonale si che ndhe ant intradu àteru ◊ intra linna a su fogu! ◊ no ti che intres in chistiones anzenas! ◊ su chi sezis nendhe bois no intrat e no essit cun su chi zughimus nois in chistionu ◊ candho proet lena, s'abba l'intrat menzus a sa terra ◊ su sale l'intrat menzus coghindhe, a sa cosa ◊ a s'ortu bi at intradu zente ◊ su guante intrat in sa manu ◊ at intrau sa manu a buciaca po ndi bogai su dinai
2.
sa linna candho sicat intrat ◊ sas bestimentas de lana intrant totu si no sunt samunadas in abba frita ◊ custos pantalones comente los ant samunados ant intradu e como mi sunt afissos ◊ s'iscarpa in sa punta de su pódhighe m'intrat ◊ si ponet in conca una modhita, unu tedile, pro no l'intrare su bàrriu in cúcuru
3.
candho est sica, de linna in d-unu metre cubbu bi ndh'intrat meda, a pesu ◊ in cussu terrinu cantu sèmene b'intrat? ◊ in d-unu chilu, de custa melaeranu madura bi ndhe intrat pagas ◊ de arrobba de seda, in su chilu nde intrat meda, ca est lébia ◊ cantu sèmini dhoi intrat in cussa terra? ◊ cara, custa cambaredha: gei nd'intrat meda, ca est pitichedhedha, ma sempri unu chilu etotu est! ◊ custa camisa zughet sas mànigas istrintas chi mancu m'intrat in bratzos!◊ cussa màniga cheret prus irfinigada in punta pro intrare in s'ogru de su tzapu
4.
como chi est intradu in postu za istat bene ◊ mi chirco mere e intro teraca
5.
custa mi dha pagas, ca za mi as a intrae in manos! ◊ si m'intrat in manu su fuste ti che bogo maza maza!
6.
a ndhe lis intrat de faghe faghe a custos pisedhos: no asséliant un'iscuta! ◊ a sos Americanos e Soviéticos lis fit intrendhe tantu faghe faghe pro pigare a sa Luna
7.
già mi est costadu a mi fàghere pastore: mai mi esseret intradu in bidea!
8.
s'amministratzioni comunali est intrada in is ispesas po fai custu libbru
9.
sunt limbudos ma bene faedhados, ischint intrare e lis daent totu su chi cherent! ◊ lassa fàghere a mie, ca isco sa manera de l'intrare, ca in cuss'alte so nadu! ◊ no isco mancu de ue l'intrare a fàghere custa faina!
Sambenados e Provèrbios
prb:
innanti intrant sas dentes e posca sos parentes
Ètimu
ltn.
intrare
Tradutziones
Frantzesu
entrer,
introduire
Ingresu
to get in,
to insert,
to shrink
Ispagnolu
entrar
Italianu
entrare,
accèdere,
addentrarsi,
inserire,
introdurre,
portare déntro
Tedescu
eintreten,
betreten,
eindringen,
einsetzen.
intupài, intupàre , vrb Definitzione
cuare in mesu de is tupas, o fintzes cuare bastat chi siat; prènnere su logu de tupas, de matas
Sinònimos e contràrios
abbuare,
acuae,
ammagare,
apatai,
atanai,
atrabentare,
imbusare,
impertusare,
intanae,
intuzare
/
atupare,
imbuschire,
intupire
Frases
cussu s'intupaiat a su primu pispisu de sos passos ◊ su pilloni cantat intupau in sa cresuri ◊ sas aes s'ispérrumant intupèndhesi in sos pustialvos ◊ s'intupat in sa traja su puzone ◊ ses sempri intupendimí totu, che is topis! ◊ babbu si est intupadu intro de domo
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
cacher dans un bois,
cacher
Ingresu
to hide in a wood,
to afforest
Ispagnolu
emboscar
Italianu
imboscare
Tedescu
im Wald verbergen.
intzudhíre , vrb Definitzione
intrare unu pagu a fortza in logu malu, difícile, de malesa, de gente meda
Sinònimos e contràrios
atzutzudhire,
fichire,
ifertzire,
imbèlghere,
incotzigare,
infruncuai,
intzutzudhire
Frases
no ti agatant mai in posse: no isco inue ti che intzudhis! ◊ si che intzudhiat in totue fintzas si no bi aiat logu ◊ si no intzudhis, cun totu custas màchinas no colas mai! ◊ a ue ses intzudhindhe: no bides chi no che at logu?!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
enfoncer,
s'introduire,
se faufiler
Ingresu
to hammer,
to enter,
to slip in
Ispagnolu
clavar,
introducir
Italianu
conficcare,
introdursi,
intrufolarsi,
ficcarsi
Tedescu
einschlagen,
sich einschleichen,
sich bringen.
iscampiàre , vrb Definitzione
andhare o essire a bíere, o fintzes po si giare a bíere (nau de s'aera, ispalatare, iscrarire); bíere de atesu / iscàmpia sa conca! = boga sa conca!, incàradi a bídere!
Sinònimos e contràrios
acarare,
acerare,
acherare,
acontrare,
acrarare,
afacare,
bídere,
cumparire,
essire,
imbraconare,
incarai,
inciarare,
ingiarare
/
ispalaciae
Frases
si est aperta sa zanna e tandho est iscampiada issa ◊ erisero est iscampiada un'ànima dolimorjosa a mi nàrrere de bènnere ◊ sas crocas iscàmpiant apenas cumintzat a pròghere ◊ su sole onzi tantu iscampiabat dae palas de sas nues ◊ ti torras a iscampiare e ti amus a dare sa risposta ◊ si s'aera s'iscàmpiat in bonu essimus
2.
mai in sa vida si torret a iscampiare! ◊ mai s’iscàmpiet su triballu: como mi paso! ◊ las ant iscampiadas dae tesu, a issas
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se montrer,
apercevoir dans le lointain
Ingresu
to lean out,
to perceive in the distance
Ispagnolu
asomarse,
divisar
Italianu
affacciarsi,
scòrgere da lontano
Tedescu
sich zeigen,
erblicken.
iscinigàu , agt Definitzione
mortu e consumau, nau de ccn. chi est chentza fortzas nudha
Sinònimos e contràrios
illaéndhidu,
irbaléndhidu,
irbalesiadu,
isbagazadu,
istasidu
Tradutziones
Frantzesu
épuisé,
à bout
Ingresu
all in
Ispagnolu
agotado
Italianu
sfinito
Tedescu
erschöpft.
iscúgia 1 , nm, nf, avb: ascuse,
iscuja 1,
iscuju,
iscusi,
iscúsia,
iscúsiu,
iscússiu,
iscusu,
iscuxu,
scusi 1 Definitzione
sa cosa chi si narat a s'àteru acanta a s'origa, chentza chi mancu s'intendhat sa boghe, a manera de no dh'intèndhere is àteros chi funt acanta / a s'i. = manera de fuedhai a boxi bàscia de no s'intèndiri si no si fuedhat in s'origa, fintzes a cua, chentza chi dhu potzat biri e mescamente intèndiri un'àteru; a iscusi miu = chentza ndhe ischire nudha deo, a cua dae me
Frases
si totu sos iscúsios si fint naraos a forte, aiamus disizau d'èssere surdos! ◊ nesi a s'iscuxu, pustis a boghe alta ◊ aferrat su camareri a su bultzu e a s'iscuja li porrit cosa a orijas ◊ ti lu naro a s'iscúgia ◊ mi at mutiu e a s'iscúsiu mi at nau una cosa ◊ fipo ridendhemila a s’iscússiu ◊ lis daent a s'iscuxu consizos malos
2.
dh'as fatu a iscusi miu ◊ nara! nara! o cosa a iscusi est? ◊ a s'iscusi dh'istimu ◊ bido inimigos dendhe a s'iscuxu consizos de cundennados ◊ bufat binu a iscúsia de sa mama ◊ bi l'at nadu a iscuju dae íscios
Sambenados e Provèrbios
prb:
mali fatu a iscusi, a claru gei essit
Ètimu
ltn.
absco(n)se
Tradutziones
Frantzesu
à voix basse,
en cachette
Ingresu
softly,
in secret
Ispagnolu
en voz baja,
a escondidas
Italianu
sottovóce,
di nascósto
Tedescu
leise,
heimlich.
iscussàre , vrb: scusciai Definitzione
giare annestru, fàere abbituare a calecuna cosa, giare istrutzione
Sinònimos e contràrios
annestrare,
domai
Tradutziones
Frantzesu
enseigner les premiers rudiments,
dégrossir
Ingresu
to brake in,
to rough-hew
Ispagnolu
dar las primeras nociones
Italianu
scozzonare,
dirozzare
Tedescu
abschleifen,
verfeinern.
isfilinzonàdu , agt Definitzione
chi est totu iscorriau, a pendhiligiones
Sinònimos e contràrios
filatzigosu,
iscorrioladu,
lizinidu
/
cdh. sbalbaciulatu
Frases
rupet su muru, rujat sa chisura e che imberghet apalas de un'altura totu isfilinzonadu e munziadu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
couvert de lambeaux,
déguenillé
Ingresu
torn in threads (to),
frayed
Ispagnolu
deshilachado
Italianu
sfilacciato,
sbrandellato
Tedescu
abgetragen,
fransig,
zerfetzt.
ispendhulàre , vrb Definitzione
èssere pendhe pendhe o orrúere segau a orrugos, nau de bestimentu iscorriau
Tradutziones
Frantzesu
mettre un tissu en lambeaux
Ingresu
to hang in rags
Ispagnolu
caer a jirones
Italianu
sbrendolare
Tedescu
in Fetzen herabhängen,
in Fetzen herunterhängen.
isserràu , pps, agt Definitzione
de isserrare / isserradu de su corpus = chi no podet andhare, no podet fàghere de su corpus, a carru arrésciu
Sinònimos e contràrios
acorradu,
incotiu
/
tupadu
Tradutziones
Frantzesu
enfermé
Ingresu
shut in
Ispagnolu
encerrado
Italianu
rinchiuso
Tedescu
eingesperrt.
istallàre 1 , vrb Definitzione
andhare a istare in s'istallu, andhare a fàere abbitu, a istare
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
demeurer,
s'établir
Ingresu
to live,
to take one's residence to in a place,
to install
Ispagnolu
residir,
instalar,
instalar
Italianu
dimorare,
prèndere dimòra,
insediare,
installare
Tedescu
sich aufhalten,
sich niederlassen
istizàre , vrb Definitzione
bogare, segare o fàere calecuna cosa a tirighedhas fines, istacare is silibbas de sa conca de s'àgiu; fintzes arrasigare, istidhigare
Sinònimos e contràrios
afitai
2.
fit istizendhe su fundhu brujadu de su labiolu cun d-una moneda
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
réduire en tranches minces
Ingresu
to cut in slight slices
Ispagnolu
cortar en tajadas finas
Italianu
ridurre in fétte sottili
Tedescu
in Scheiben schneiden.
istranzàre , vrb: strangiai Definitzione
andhare a logu angenu, fàere s'istràngiu, andhare a foraidha; bogare a logu istràngiu (nau de animale, istesiare de sa chedha); arrecire s'istràngiu
Sinònimos e contràrios
essire
/
allargai,
stratallai
/
stagiai
/
acasagiai
Frases
cussu est in bidha nostra istranzendhe ◊ in Sardigna sa gianna est sempre abberta pro sos chi ant sa fortuna de che istranzare ◊ amus istranzadu in sa Luna cun su coro imberriadu de iscàscios ◊ unu mese intreu b'istranzei
2.
sempri bírdia cun sa genti tua, as istrangiau medas fillus peri su mundhu
3.
si est afetzionada a chie l'at istranzada ◊ sa zente fit cuntenta ca in terrinu sou aiat istranzadu unu santu ◊ sunt totu impedinados de nos istranzare
Tradutziones
Frantzesu
aller en villégiature,
loger
Ingresu
to spend one's holiday,
to take in
Ispagnolu
irse de vacaciones,
hospedar
Italianu
villeggiare,
ospitare
Tedescu
seinen Urlaub verbringen,
Gastfreundschaft gewähren.
malandàu, malandhàdu , agt Definitzione
chi est andhau male, guastu, béciu o, nau de persona, malàidu, in poberesa, iscaminau, abbituau a fàere male
Sinònimos e contràrios
malacónciu
Frases
po assacarru, in palas li betesit unu corzu malandhadu ◊ mellus prantu mortu chi no malandau
Tradutziones
Frantzesu
déchu
Ingresu
in a bad condition
Ispagnolu
arruinado,
decaído
Italianu
decaduto
Tedescu
verfallen.
malàndra , nf: marandra,
melandra Definitzione
genia de freadura de sa pedhe fata a su friga friga forte cun calecuna cosa, o fintzes de segada / èssere musca e malandra = (nau de duus) èssiri sempri impari
Sinònimos e contràrios
caizone,
costana,
freadura,
gliaga,
iscalabrada,
piticada,
secada
Frases
a sa malandra acudit sa musca
2.
bidetilos, colloitos musca e malandra!
Ètimu
ltn.
malandria
Tradutziones
Frantzesu
plaie,
écorchure
Ingresu
plague caused,
in pack animals,
by the pack-saddle or the saddle
Ispagnolu
matadura
Italianu
guidalésco
Tedescu
Schramme.
malecumbinàu , agt Sinònimos e contràrios
afrodhocu,
malacónciu,
malafrigongiau,
malecuncordu,
malefraganau
Tradutziones
Frantzesu
mal assorti
Ingresu
in bad shape
Ispagnolu
harapiento
Italianu
malcombinato
Tedescu
zerlumpt,
schlampig,
schlecht gekleidet.
mediài , vrb: ammediai 1,
mediare 1,
meriai,
meriare,
merijare,
miriare Definitzione
nau mescamente de su bestiàmene, passare is oras de sole prus forte, in istade, in su meriagru, istare in s'umbra
Sinònimos e contràrios
acamai,
meliagrare
Frases
sas berbeghes fint meriendhe suta de sa nughe ◊ candho sa robba comintzat a meriare, comente imbudhighinat sole, che la trubbas a sa sedha, a suta de sos chercos ◊ una piga est mediandhe in d-unu ratu ◊ in s’ora prus cajente de sa die issu est merijandhe
Terminologia iscientìfica
pst
Ètimu
ltn.
meridiare
Tradutziones
Frantzesu
faire la méridienne,
faire la sieste
Ingresu
to have a siesta,
to stay in the shade
Ispagnolu
sestear
Italianu
meriggiare,
stare all'ómbra
Tedescu
im Schatten Mittagsruhe halten.
meliagràre , vrb: ammeriagare,
meriaciare,
meriacrare,
meriagare,
miliacrare,
miliagrare,
miriaciare,
miriacrare,
miriagare,
miriagrare Definitzione
nau mescamente de su bestiàmene, passare is oras de basca, de sole prus forte, in istade, in su meriagru, istare in s'umbra
Sinònimos e contràrios
ammediai 1,
merajare
Frases
sos pastores controllant donzi tantu sos masones chi sunt meliagrendhe ◊ in cudhu padentinu de sabucos li piachiat a meriacrare ◊ in custu logu no che at umbras bonas pro miriagrare ◊ s'alveghe miliagrat, baca e bígiu cun sa coa si catzant sa musca
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire la méridienne,
faire la sieste
Ingresu
to have a siesta,
to stay in the shade
Ispagnolu
sestear
Italianu
meriggiare,
stare all'ómbra
Tedescu
im Schatten Mittagsruhe halten.
mendigài , vrb: mindhigàre,
mindigai,
minnicare Definitzione
pedire sa lemúsina, fàere su pedidore; torrare, o èssere, a míndhigu
Sinònimos e contràrios
lemusinai,
pedie,
pedulianare,
mischinzare
/
abasciai,
amenguai,
immenguare,
miminare,
torrae
/
arrunzinare
| ctr.
donai,
giare
/
errichire
Frases
a unu mindhigu no li mancat it'e mindhigare ◊ cussos no si abbarrant a mannos a minnicare pasturas e mànnicos dae palas de sos àteros
2.
est mindigada sa sustàntzia chi lompit a is fròngias
Tradutziones
Frantzesu
mendier,
être en difficultés financières,
vivre dans la gêne
Ingresu
to beg,
to be in shortage
Ispagnolu
mendigar,
vivir en la estrechez
Italianu
mendicare,
èssere in ristrettézze
Tedescu
betteln,
in beschränkten Verhältnissen leben,
abgebrannt sein.