connàda , nf: connata Definitzione
parente de intradura, sa sorre o fintzes sorresta de su pobidhu o de sa pobidha, sa pobidha de unu frade, de unu fradile
Frases
s’aiat abbratzadu sa connada e poi su frade ◊ bia dh'as, oi, a connara tua?
Terminologia iscientìfica
ptl
Ètimu
ltn.
cognata
Tradutziones
Frantzesu
belle-sœur
Ingresu
sister in law
Ispagnolu
cuñada
Italianu
cognata
Tedescu
Schwägerin.
corjàrju , nm Definitzione
maistu chi trebballat is còrgios
Sinònimos e contràrios
pedhinarju
Terminologia iscientìfica
prf
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
peaussier
Ingresu
dealer in leather and hides
Ispagnolu
curtidor
Italianu
cuoiàio
Tedescu
Lederhändler.
corrutàe, corrutài, corrutàre , vrb: acorrutare,
currutare Definitzione
fàere su corrutu, pònnere su dolu po ccn., portare bestimentu de singiale po unu mortu
Frases
coro meu istimadu, si andhas a Torinu ti corruto che mortu! ◊ at corrutadu sos mannos chi che li fint mortos ◊ si morzo innantis, corrútami tue! ◊ ses a conca falada pares currutandhe!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
être en deuil,
prendre le deuil
Ingresu
to be in mourning,
to go into mourning
Ispagnolu
estar en duelo
Italianu
èssere in lutto,
méttere il lutto
Tedescu
Trauer tragen.
costanàre , vrb: acostanare Definitzione
fàere costanas, freaduras
Sinònimos e contràrios
friai,
malandrare,
piticare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
érafler,
écorcher
Ingresu
to produce a sore in sthg
Ispagnolu
escocer,
rozar
Italianu
fare guidalésco
Tedescu
Druckschaden machen.
cotogliàna , nf: cotoliana Definitzione
fémina àbbile chi a pagamentu andhat a is domos angenas a fàere sa cota de su pane po is àteros
Sinònimos e contràrios
cochidora
Frases
sa cotogliana giuchet sa funnedha totu impodhinata
Terminologia iscientìfica
prf
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
femme experte dans la cuisson du pain
Ingresu
woman skillful in cooking bread
Ispagnolu
mujer que sabe cocer el pan
Italianu
dònna espèrta nella cottura del pane
Tedescu
geschickte Bäckerin.
cufòrma , prep: cufromma,
cunforma Definitzione
foedhu chi s'impreat ponendho apare duas cosas, mescamente po nàrrere chi una si adatat a s'àtera, o po nàrrere ite diferéntzia dhue at tra una e àtera
Sinònimos e contràrios
secundhe
/
cdh. cunfolmu
Frases
cufromma a su chi amos fatu e dadu amos a retzire ◊ a cufromma a bellesa as pacu dura, chei su beranu etotu ◊ cufromma a s'istampu su babballoti ◊ cufromma a tie, deo so prus artu ◊ custu, cufromma a cussu, est prus craru
Sambenados e Provèrbios
prb:
cufromma a zente e segundhu su logu ◊ allonghiai su pei cunforma a su lentzoru
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
conforme,
conformément
Ingresu
conformable,
in accordance with
Ispagnolu
conforme
Italianu
conformeménte,
confórme
Tedescu
entsprechend.
cumbéssu , agt, nm Definitzione
chi est andhau male; cristianu trotu, chi no si cumportat a dovere
Sinònimos e contràrios
doltu,
malacónciu,
malandhadu,
malu,
managu,
serronudu,
traessu
| ctr.
bonu,
giustu
Frases
cantadu za bos at su cucu in nae, ma si tirerat bentu a su revessu za torrades a mandhigare fae e a bos bestire su trastu cumbessu (G.Ruju)◊ so male cumbessu, totu dólimas a ossos
2.
custu mundhu revessu, ereze, ascamilosu, at su coro pilosu pro èssere gai cumbessu? ◊ cussas cumbessas sont pipanne! ◊ proite l'ant fatu, cussos cumbessos a pònnere fogu? (N.Puggioni)◊ pro afrontare su cumbessu no bi cheret pungas, ma corazu e bolontade ◊ poita mi naras chi dèu seu poeta cumbessu?! ◊ cussu cumbessu mi at traitu!
Ètimu
ltn.
conversus
Tradutziones
Frantzesu
en mauvais état
Ingresu
foolish,
in bad condition
Ispagnolu
gastado,
quebrantado
Italianu
malandato,
stólto
Tedescu
heruntergekommen,
töricht.
cuncórdiu , agt, nm: cuncordu Definitzione
chi est o chi istat in cuncórdia, chi est a su matessi tamanu, totu a un'origa, de sa matessi idea de un'àteru, chi faet o chi andhat impare cun àtere o àtera cosa, chi est apostu, chistiu a dovere; su istare a cumone e acórdiu, in paghe s'unu cun s'àteru; unas cantu personas (cantadores de c.) chi cantant impare a boghe diferente: cuntzertu, tenore (fatu de sa boghe, sa mesaoghe, su contra, su bàsciu) e fintzes su càntidu chi faet; s'oraria chi si donat a sa fidantzada, cosas de sa matessi genia arregortas impare; cosa o chistione po comente arresurtat cuncordada, comente si presentat, po sa bisura chi tenet / mòere su c. = comintzare su càntidu a tenore; is cuncordos = foedhandho de druches o àteru de papare, itl. gli ingrediènti
Sinònimos e contràrios
cuncordiosu
/
cussertu
/
cuncódria
/
cunsonu,
cuntratu 1
/
assorte
| ctr.
iscuncordu
Frases
si lu chircas, tantu za l'agatas cuncordu a ti fàghere faina!…◊ cussos duos sunt sempre cuncordos, bastus chi siat a fàghere cosa chi lis piaghet! ◊ za lu tenet cuncordu su logu: totugantu betadu apare tenet! ◊ in sa punta de su carru poniaus unu giuali cun duas frucidhedhas cuncodras chi serbiant po giú
2.
che deris in dudas mi agatas inoghe cantendhe a cuncordu sos dillos de sa binnennera (G.Fiori)◊ su cuncordu de sos cunfrades a s'iscravamentu cantat su "miserere"◊ a noda de mediana su sulitu in cuncórdiu cun pitiolus e trinitus sonàst
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
conforme,
d'accord,
chants chorals (à ténor)
Ingresu
choral singing,
in accord
Ispagnolu
concorde,
canto coral,
configuración
Italianu
concòrde,
unànime,
canto corale (a tenores),
configurazióne
Tedescu
übereinstimmend,
Choralgesang,
Gestaltung.
cuntàntu , cng Definitzione
cun tantu = belle e…, cun totu chi…
Sinònimos e contràrios
macari
Frases
cuntantu chi Lughia fit bona massaja, comintzaiat a si agatare in abbas malas, chentza laore e cun su maridu in sa gherra
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
malgré
Ingresu
in spite of
Ispagnolu
pese a
Italianu
nonostante
Tedescu
obwohl.
cúpas , nf pl: gupas Definitzione
unu de is sinnos o mertzas de is cartas de giogare
Tradutziones
Frantzesu
coupes
Ingresu
the suit in italian cards corresponding to hearts (playing)
Ispagnolu
copa
Italianu
còppe
Tedescu
Becher.
daenànte, daennàntis , avb, prep, nm: addaenanti,
dainanti,
dainnantis,
danantis,
denante,
denanti,
denantis,
diannanti,
dienanti Definitzione
sa bandha a ue unu (o una cosa) est abbaidandho; s'impreat fintzes coment’e númene, sa parte a cara a ue si abbàidat / a daennantis meu, tou, sou, nostru, bostru, issoro, o fintzes danantis mia, tua, sua = prus a innantis de a mimi, de tui, de issu e gai; in dainanti meu = ananti a mimi, ananti miu
Sinònimos e contràrios
ainnanti,
ananti
| ctr.
daesecus
Frases
unu lèpore currenne mi colat in daennantis ◊ apenas si l'at bidu denante si l'at abbratzadu ◊ sa zente chi est denante intendhet totu ◊ so a diannanti tou
2.
azis bidu cantu est denanti bostru sutzedidu? ◊ su fizu si est postu daenante a su babbu ◊ issu, istratzulau e brutu, si est ergunzau in dienanti de cudha pipia bene mudada (S.Carta)◊ l'isco ca l'at nadu in dainanti meu ◊ non vos depides acucare in dainnantis issoro!◊ at postu totu a diannanti sou
3.
sas ancas de dainanti de un'animale, sa rodas de dainanti de una màchina
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
devant
Ingresu
in front (of),
front
Ispagnolu
delante
Italianu
davanti
Tedescu
vorn,
gegenüber,
vor.
debrèsse, debrèssi , avb: diabressi,
drabessi Definitzione
coitandho, chentza pèrdere tempus
Sinònimos e contràrios
allestru,
impresse
/
cdh. dipressa
| ctr.
abbellu
Frases
si fiat dépiu firmai diabressi, fadiau ca no fiat faina po issu ◊ fetzat debressi!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
vite,
à la hâte
Ingresu
in a hurry,
soon
Ispagnolu
de prisa
Italianu
in frétta,
prèsto
Tedescu
schnell.
defàtu , cng: difatis Definitzione
foedhu chi serbit po cunfirmare su chi si est nau
Sinònimos e contràrios
énimis,
iteu
Frases
Fulanu fit cojadu, difatis teniat fintzas carchi fizu
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
en effet
Ingresu
in fact
Ispagnolu
en efecto
Italianu
infatti
Tedescu
in der Tat.
diósu , agt, nm Definitzione
chi est bellu, galanu meda, agiummai unu deus / su diosu, sa diosa = s'ammorau, s'ammorada
Sinònimos e contràrios
ammoradu
/
divinu,
divu
Frases
frisca e diosa che unu fiore ti disizo e bido inue ses
Tradutziones
Frantzesu
amoureux
Ingresu
in love (with s.o.),
lover
Ispagnolu
enamorado
Italianu
innamorato
Tedescu
Liebhaber
discrèiri, discrère , vrb Definitzione
finire, acabbare o lassare de crèdere o de ibertare calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
disaprensionai,
iscrèdere*
| ctr.
crèdere
Tradutziones
Frantzesu
revenir sur son opinion
Ingresu
to stop believing in
Ispagnolu
cambiar opinión
Italianu
discrédere
Tedescu
nicht mehr glauben.
fiamòre , nm: framori Definitzione
sentidu delicau e forte de istima; genia de arrancu o de abbentada de fragu chi essit a calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
amore,
ardúriu
/
fiadu 1
Maneras de nàrrere
csn:
èssere in fiamores = èssere indiosau; bènnere in fiamore = bènnere in more, nadu de animales
Frases
sos fiamores de sa pitzinnia
2.
su fiore isparghet su fiamore sou totu a inghíriu ◊ at próidu e dae sa terra paret chi pighet un'agru fiamore, fiagu de tempus chi andhat sempre ◊ cun fiamore a boghe manna isclamo: Segnore, ti pedo amore pro custu mundhu! (G.Porcheddu)
3.
sas sues pro bènnere in fiamore no istant abbaidendhe sas istajones
4.
dh'apu nau, dèu, ca cussa portat calincunu framori mau, su s'intendi mali!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
amour
Ingresu
falling in love
Ispagnolu
enamoramiento
Italianu
innamoraménto
Tedescu
Sichverlieben.
fraganàu , pps, agt Definitzione
de fraganare; chi istat male meda, chi est a malu puntu
Sinònimos e contràrios
afradhocu,
malacónciu,
traganau
2.
in unu tempus male fraganau, pupughinau de runza, ite amus a messare?! ◊ fit iscurtu e totu male fraganau ◊ sunt ghiraos dae sa gherra totu male fraganaos, imbetzaos, nechidaos in totu
Tradutziones
Frantzesu
en mauvais état
Ingresu
in bad shape
Ispagnolu
malparado,
maltrecho
Italianu
malcóncio
Tedescu
zugerichtet.
fràta 1 , nf Definitzione
genia de distacu o segada de músculu aintru, in sa carena, po un’isfortzu mannu fatu a cropu; su dolore chi si sentit; in cobertantza, brulla mala
Sinònimos e contràrios
frapu,
fritia,
illatzada
3.
sa nonna at cumpresu sa frata, giamat sa neta e li narat: Ninna mia, no ponzas cabu a sos ómines! ◊ abbà custa frata: istanote ridimos!
Sambenados e Provèrbios
smb:
Fratta
Terminologia iscientìfica
mld
Tradutziones
Frantzesu
déchirure musculaire,
douleur musculaire
Ingresu
sprain,
pains in the joints
Ispagnolu
tirón
Italianu
strappo muscolare,
dolóre articolare
Tedescu
Muskelriß,
Gelenkschmerz.
freàdu 1 , agt, nm: friau Definitzione
chi giughet frea, o chi ndhe at giutu, chi est iscrammentau, chi timet totu ca ndhe at bistu malos iscrammentos; chi si primat; chi giughet piringiones, tzacaduras de sa carre po fritu o àteru
Sinònimos e contràrios
frau 1,
fresadu,
iscadhau,
isprajadu,
spreau,
tocadu
Frases
sa zente freada si betat totu a imbitzu
2.
si faghet freadu che addaghi bidet giustíssia ◊ fia nendhe cosa de peràulas a Boredhu e Antónia si est fata freada
3.
no podet fichire nudha ca est freadu ◊ si ses freada no fatas s'isterzu!
Sambenados e Provèrbios
prb:
a cuadhu friau sa sedha dhi pítziat
Tradutziones
Frantzesu
couvert de plaies,
déçu
Ingresu
covered in sores,
burnt
Ispagnolu
llagado,
quemadura
Italianu
piagato,
scottato
Tedescu
verwundet,
schwärend.
frofoài, frofroài, frofrobài, frofrolài , vrb Definitzione
si narat de sa moida chi faent s'abba e mescamente cosas cagiadas coendho candho ndhe faent essire coment’e bubburucas de vapore; in cobertantza, su istare a chistionedhu agiummai a iscúsiu / frofrobai cun sa fantasia = cúrrere cun s'immazinassione, cun su pessamentu
Sinònimos e contràrios
abbrubudhai,
chischisiai,
ischigliare,
ischiglionare,
iscusietare,
mamughiare,
pispisai,
sbrufare,
sbrufulai,
strichidhai
Frases
s'àcua est frofroendu
2.
su dotori iat aprapau su pipiu frofrobendu fuedhus chi nisciunus cumprendiat ◊ ita seis frofrobendu asuta asuta: no fiaus de acórdiu cantu si depia giai?
3.
dhis frofrobàt sa fantasia sena de riparu ◊ is arregordus frofrolant e ndi essint de is perevundus de sa memória
Tradutziones
Frantzesu
chuchoter,
grommeler
Ingresu
to talk in a low voice,
to moan,
to whisper
Ispagnolu
cuchichear,
refunfuñar
Italianu
bisbigliare,
parlottare,
mugugnare
Tedescu
murmeln.