connàda , nf: connata Definizione
parente de intradura, sa sorre o fintzes sorresta de su pobidhu o de sa pobidha, sa pobidha de unu frade, de unu fradile
Frasi
s’aiat abbratzadu sa connada e poi su frade ◊ bia dh'as, oi, a connara tua?
Terminologia scientifica
ptl
Etimo
ltn.
cognata
Traduzioni
Francese
belle-sœur
Inglese
sister in law
Spagnolo
cuñada
Italiano
cognata
Tedesco
Schwägerin.
corjàrju , nm Definizione
maistu chi trebballat is còrgios
Sinonimi e contrari
pedhinarju
Terminologia scientifica
prf
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
peaussier
Inglese
dealer in leather and hides
Spagnolo
curtidor
Italiano
cuoiàio
Tedesco
Lederhändler.
corrutàe, corrutài, corrutàre , vrb: acorrutare,
currutare Definizione
fàere su corrutu, pònnere su dolu po ccn., portare bestimentu de singiale po unu mortu
Frasi
coro meu istimadu, si andhas a Torinu ti corruto che mortu! ◊ at corrutadu sos mannos chi che li fint mortos ◊ si morzo innantis, corrútami tue! ◊ ses a conca falada pares currutandhe!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
être en deuil,
prendre le deuil
Inglese
to be in mourning,
to go into mourning
Spagnolo
estar en duelo
Italiano
èssere in lutto,
méttere il lutto
Tedesco
Trauer tragen.
costanàre , vrb: acostanare Definizione
fàere costanas, freaduras
Sinonimi e contrari
friai,
malandrare,
piticare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
érafler,
écorcher
Inglese
to produce a sore in sthg
Spagnolo
escocer,
rozar
Italiano
fare guidalésco
Tedesco
Druckschaden machen.
cotogliàna , nf: cotoliana Definizione
fémina àbbile chi a pagamentu andhat a is domos angenas a fàere sa cota de su pane po is àteros
Sinonimi e contrari
cochidora
Frasi
sa cotogliana giuchet sa funnedha totu impodhinata
Terminologia scientifica
prf
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
femme experte dans la cuisson du pain
Inglese
woman skillful in cooking bread
Spagnolo
mujer que sabe cocer el pan
Italiano
dònna espèrta nella cottura del pane
Tedesco
geschickte Bäckerin.
cufòrma , prep: cufromma,
cunforma Definizione
foedhu chi s'impreat ponendho apare duas cosas, mescamente po nàrrere chi una si adatat a s'àtera, o po nàrrere ite diferéntzia dhue at tra una e àtera
Sinonimi e contrari
secundhe
/
cdh. cunfolmu
Frasi
cufromma a su chi amos fatu e dadu amos a retzire ◊ a cufromma a bellesa as pacu dura, chei su beranu etotu ◊ cufromma a s'istampu su babballoti ◊ cufromma a tie, deo so prus artu ◊ custu, cufromma a cussu, est prus craru
Cognomi e Proverbi
prb:
cufromma a zente e segundhu su logu ◊ allonghiai su pei cunforma a su lentzoru
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
conforme,
conformément
Inglese
conformable,
in accordance with
Spagnolo
conforme
Italiano
conformeménte,
confórme
Tedesco
entsprechend.
cumbéssu , agt, nm Definizione
chi est andhau male; cristianu trotu, chi no si cumportat a dovere
Sinonimi e contrari
doltu,
malacónciu,
malandhadu,
malu,
managu,
serronudu,
traessu
| ctr.
bonu,
giustu
Frasi
cantadu za bos at su cucu in nae, ma si tirerat bentu a su revessu za torrades a mandhigare fae e a bos bestire su trastu cumbessu (G.Ruju)◊ so male cumbessu, totu dólimas a ossos
2.
custu mundhu revessu, ereze, ascamilosu, at su coro pilosu pro èssere gai cumbessu? ◊ cussas cumbessas sont pipanne! ◊ proite l'ant fatu, cussos cumbessos a pònnere fogu? (N.Puggioni)◊ pro afrontare su cumbessu no bi cheret pungas, ma corazu e bolontade ◊ poita mi naras chi dèu seu poeta cumbessu?! ◊ cussu cumbessu mi at traitu!
Etimo
ltn.
conversus
Traduzioni
Francese
en mauvais état
Inglese
foolish,
in bad condition
Spagnolo
gastado,
quebrantado
Italiano
malandato,
stólto
Tedesco
heruntergekommen,
töricht.
cuncórdiu , agt, nm: cuncordu Definizione
chi est o chi istat in cuncórdia, chi est a su matessi tamanu, totu a un'origa, de sa matessi idea de un'àteru, chi faet o chi andhat impare cun àtere o àtera cosa, chi est apostu, chistiu a dovere; su istare a cumone e acórdiu, in paghe s'unu cun s'àteru; unas cantu personas (cantadores de c.) chi cantant impare a boghe diferente: cuntzertu, tenore (fatu de sa boghe, sa mesaoghe, su contra, su bàsciu) e fintzes su càntidu chi faet; s'oraria chi si donat a sa fidantzada, cosas de sa matessi genia arregortas impare; cosa o chistione po comente arresurtat cuncordada, comente si presentat, po sa bisura chi tenet / mòere su c. = comintzare su càntidu a tenore; is cuncordos = foedhandho de druches o àteru de papare, itl. gli ingrediènti
Sinonimi e contrari
cuncordiosu
/
cussertu
/
cuncódria
/
cunsonu,
cuntratu 1
/
assorte
| ctr.
iscuncordu
Frasi
si lu chircas, tantu za l'agatas cuncordu a ti fàghere faina!…◊ cussos duos sunt sempre cuncordos, bastus chi siat a fàghere cosa chi lis piaghet! ◊ za lu tenet cuncordu su logu: totugantu betadu apare tenet! ◊ in sa punta de su carru poniaus unu giuali cun duas frucidhedhas cuncodras chi serbiant po giú
2.
che deris in dudas mi agatas inoghe cantendhe a cuncordu sos dillos de sa binnennera (G.Fiori)◊ su cuncordu de sos cunfrades a s'iscravamentu cantat su "miserere"◊ a noda de mediana su sulitu in cuncórdiu cun pitiolus e trinitus sonàst
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
conforme,
d'accord,
chants chorals (à ténor)
Inglese
choral singing,
in accord
Spagnolo
concorde,
canto coral,
configuración
Italiano
concòrde,
unànime,
canto corale (a tenores),
configurazióne
Tedesco
übereinstimmend,
Choralgesang,
Gestaltung.
cuntàntu , cng Definizione
cun tantu = belle e…, cun totu chi…
Sinonimi e contrari
macari
Frasi
cuntantu chi Lughia fit bona massaja, comintzaiat a si agatare in abbas malas, chentza laore e cun su maridu in sa gherra
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
malgré
Inglese
in spite of
Spagnolo
pese a
Italiano
nonostante
Tedesco
obwohl.
cúpas , nf pl: gupas Definizione
unu de is sinnos o mertzas de is cartas de giogare
Traduzioni
Francese
coupes
Inglese
the suit in italian cards corresponding to hearts (playing)
Spagnolo
copa
Italiano
còppe
Tedesco
Becher.
daenànte, daennàntis , avb, prep, nm: addaenanti,
dainanti,
dainnantis,
danantis,
denante,
denanti,
denantis,
diannanti,
dienanti Definizione
sa bandha a ue unu (o una cosa) est abbaidandho; s'impreat fintzes coment’e númene, sa parte a cara a ue si abbàidat / a daennantis meu, tou, sou, nostru, bostru, issoro, o fintzes danantis mia, tua, sua = prus a innantis de a mimi, de tui, de issu e gai; in dainanti meu = ananti a mimi, ananti miu
Sinonimi e contrari
ainnanti,
ananti
| ctr.
daesecus
Frasi
unu lèpore currenne mi colat in daennantis ◊ apenas si l'at bidu denante si l'at abbratzadu ◊ sa zente chi est denante intendhet totu ◊ so a diannanti tou
2.
azis bidu cantu est denanti bostru sutzedidu? ◊ su fizu si est postu daenante a su babbu ◊ issu, istratzulau e brutu, si est ergunzau in dienanti de cudha pipia bene mudada (S.Carta)◊ l'isco ca l'at nadu in dainanti meu ◊ non vos depides acucare in dainnantis issoro!◊ at postu totu a diannanti sou
3.
sas ancas de dainanti de un'animale, sa rodas de dainanti de una màchina
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
devant
Inglese
in front (of),
front
Spagnolo
delante
Italiano
davanti
Tedesco
vorn,
gegenüber,
vor.
debrèsse, debrèssi , avb: diabressi,
drabessi Definizione
coitandho, chentza pèrdere tempus
Sinonimi e contrari
allestru,
impresse
/
cdh. dipressa
| ctr.
abbellu
Frasi
si fiat dépiu firmai diabressi, fadiau ca no fiat faina po issu ◊ fetzat debressi!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
vite,
à la hâte
Inglese
in a hurry,
soon
Spagnolo
de prisa
Italiano
in frétta,
prèsto
Tedesco
schnell.
defàtu , cng: difatis Definizione
foedhu chi serbit po cunfirmare su chi si est nau
Sinonimi e contrari
énimis,
iteu
Frasi
Fulanu fit cojadu, difatis teniat fintzas carchi fizu
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
en effet
Inglese
in fact
Spagnolo
en efecto
Italiano
infatti
Tedesco
in der Tat.
diósu , agt, nm Definizione
chi est bellu, galanu meda, agiummai unu deus / su diosu, sa diosa = s'ammorau, s'ammorada
Sinonimi e contrari
ammoradu
/
divinu,
divu
Frasi
frisca e diosa che unu fiore ti disizo e bido inue ses
Traduzioni
Francese
amoureux
Inglese
in love (with s.o.),
lover
Spagnolo
enamorado
Italiano
innamorato
Tedesco
Liebhaber
discrèiri, discrère , vrb Definizione
finire, acabbare o lassare de crèdere o de ibertare calecuna cosa
Sinonimi e contrari
disaprensionai,
iscrèdere*
| ctr.
crèdere
Traduzioni
Francese
revenir sur son opinion
Inglese
to stop believing in
Spagnolo
cambiar opinión
Italiano
discrédere
Tedesco
nicht mehr glauben.
fiamòre , nm: framori Definizione
sentidu delicau e forte de istima; genia de arrancu o de abbentada de fragu chi essit a calecuna cosa
Sinonimi e contrari
amore,
ardúriu
/
fiadu 1
Modi di dire
csn:
èssere in fiamores = èssere indiosau; bènnere in fiamore = bènnere in more, nadu de animales
Frasi
sos fiamores de sa pitzinnia
2.
su fiore isparghet su fiamore sou totu a inghíriu ◊ at próidu e dae sa terra paret chi pighet un'agru fiamore, fiagu de tempus chi andhat sempre ◊ cun fiamore a boghe manna isclamo: Segnore, ti pedo amore pro custu mundhu! (G.Porcheddu)
3.
sas sues pro bènnere in fiamore no istant abbaidendhe sas istajones
4.
dh'apu nau, dèu, ca cussa portat calincunu framori mau, su s'intendi mali!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
amour
Inglese
falling in love
Spagnolo
enamoramiento
Italiano
innamoraménto
Tedesco
Sichverlieben.
fraganàu , pps, agt Definizione
de fraganare; chi istat male meda, chi est a malu puntu
Sinonimi e contrari
afradhocu,
malacónciu,
traganau
2.
in unu tempus male fraganau, pupughinau de runza, ite amus a messare?! ◊ fit iscurtu e totu male fraganau ◊ sunt ghiraos dae sa gherra totu male fraganaos, imbetzaos, nechidaos in totu
Traduzioni
Francese
en mauvais état
Inglese
in bad shape
Spagnolo
malparado,
maltrecho
Italiano
malcóncio
Tedesco
zugerichtet.
fràta 1 , nf Definizione
genia de distacu o segada de músculu aintru, in sa carena, po un’isfortzu mannu fatu a cropu; su dolore chi si sentit; in cobertantza, brulla mala
Sinonimi e contrari
frapu,
fritia,
illatzada
3.
sa nonna at cumpresu sa frata, giamat sa neta e li narat: Ninna mia, no ponzas cabu a sos ómines! ◊ abbà custa frata: istanote ridimos!
Cognomi e Proverbi
smb:
Fratta
Terminologia scientifica
mld
Traduzioni
Francese
déchirure musculaire,
douleur musculaire
Inglese
sprain,
pains in the joints
Spagnolo
tirón
Italiano
strappo muscolare,
dolóre articolare
Tedesco
Muskelriß,
Gelenkschmerz.
freàdu 1 , agt, nm: friau Definizione
chi giughet frea, o chi ndhe at giutu, chi est iscrammentau, chi timet totu ca ndhe at bistu malos iscrammentos; chi si primat; chi giughet piringiones, tzacaduras de sa carre po fritu o àteru
Sinonimi e contrari
frau 1,
fresadu,
iscadhau,
isprajadu,
spreau,
tocadu
Frasi
sa zente freada si betat totu a imbitzu
2.
si faghet freadu che addaghi bidet giustíssia ◊ fia nendhe cosa de peràulas a Boredhu e Antónia si est fata freada
3.
no podet fichire nudha ca est freadu ◊ si ses freada no fatas s'isterzu!
Cognomi e Proverbi
prb:
a cuadhu friau sa sedha dhi pítziat
Traduzioni
Francese
couvert de plaies,
déçu
Inglese
covered in sores,
burnt
Spagnolo
llagado,
quemadura
Italiano
piagato,
scottato
Tedesco
verwundet,
schwärend.
frofoài, frofroài, frofrobài, frofrolài , vrb Definizione
si narat de sa moida chi faent s'abba e mescamente cosas cagiadas coendho candho ndhe faent essire coment’e bubburucas de vapore; in cobertantza, su istare a chistionedhu agiummai a iscúsiu / frofrobai cun sa fantasia = cúrrere cun s'immazinassione, cun su pessamentu
Sinonimi e contrari
abbrubudhai,
chischisiai,
ischigliare,
ischiglionare,
iscusietare,
mamughiare,
pispisai,
sbrufare,
sbrufulai,
strichidhai
Frasi
s'àcua est frofroendu
2.
su dotori iat aprapau su pipiu frofrobendu fuedhus chi nisciunus cumprendiat ◊ ita seis frofrobendu asuta asuta: no fiaus de acórdiu cantu si depia giai?
3.
dhis frofrobàt sa fantasia sena de riparu ◊ is arregordus frofrolant e ndi essint de is perevundus de sa memória
Traduzioni
Francese
chuchoter,
grommeler
Inglese
to talk in a low voice,
to moan,
to whisper
Spagnolo
cuchichear,
refunfuñar
Italiano
bisbigliare,
parlottare,
mugugnare
Tedesco
murmeln.