Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

allanadúra , nf: lanadura Definitzione lanedha birde chi ponet a sa cosa po s'umidore; sa lana chi faet in is orrocas Sinònimos e contràrios lanaritzu, lanidura Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu moisissure, mousse Ingresu musk, mould Ispagnolu moho, musgo Italianu muffa, mùschio Tedescu Schimmel, Moos.

annarbaméntu , nm Definitzione su annarbai, sa lanedha chi creschet in sa cosa isciusta Sinònimos e contràrios afungori, afungu, ammucoradura, imbucore, lanedha, morighinu, mucore, mugheru, nabra Terminologia iscientìfica atn, Botrytis cinerea Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu moisissure Ingresu mould Ispagnolu moho Italianu muffa Tedescu Schimmel.

bugiardàre , vrb Definitzione trebballare calecuna cosa a iscrapedhu po dhi giare una bisura Sinònimos e contràrios aggarbai Frases est bugiardendhe sa zente essendhe bia Tradutziones Frantzesu modeler, sculpter Ingresu to mould, to sculpt Ispagnolu moldear, esculpir Italianu modellare, scolpire Tedescu modellieren, behauen.

fòlma , nf, prep: forma, fromma Definitzione is línias, is oros chi giaent assimbígiu distintu a totu is cosas, ma fintzes su chi bastat po giare una bisura a calecuna cosa; genia de aina o istrégiu chi si ponet a segare o a fàere cosa sèmpere oguale (es. pasta, biscotos, pabassinos); trastu po mantènnere firma calecuna cosa a manera de pigare una bisura o mannària diferente; coment'e prep. si narat po istabbilire unu límite / forma chi… = apenas chi…, comente…, a manu a manu chi… Sinònimos e contràrios figura, modellu, mógliu / cufromma Frases custa poesia est posta in forma de chistionu ◊ cussa picioca portat is formas e sa caminada de una bagadia ◊ su tziu est ispinghendhe unu carredhu a forma de casseta 2. su mastru ponet in fromma sas iscarpas ◊ nci funt is formas po fai figuras de terra o de ghísciu 3. atendiai su pei forma su lentzolu ◊ forma su stampu su babballoti ◊ fromm'a s'intentu meu mi recreo (Piras)◊ mi ant arrestau, ma fio ispetandhe de dha finire forma s'innotzéntzia ◊ forma a s'ispesa depiat èssere su balanzu! 4. cumentzant illuegus a si fai burlas de issu forma chi si funt sétzius ◊ s’est cuau in s’ortu a fosili parau po isparai su furoni forma chi s'iat a èssiri pesau in su muru ◊ in domu seu pagu trancuilla, forma ca imbèciu crescit su dolori (G.Zedda) Sambenados e Provèrbios smb: Forma Terminologia iscientìfica ans Ètimu ltn. forma Tradutziones Frantzesu forme, moule Ingresu mould Ispagnolu forma, molde Italianu fórma, stampo Tedescu Form.

modéllu , nm Definitzione css. figura, faina fata, ma fintzes cumportamentu, persona, o àteru, chi si pigat coment'e ghia, po dhi assimbigiare Sinònimos e contràrios folma, mógliu Frases tui ses istétiu sèmpiri modellu in sa poética faina ◊ cristianos, l'azis su modellu! Tradutziones Frantzesu modèle Ingresu model, mould, pattern Ispagnolu modelo Italianu modèllo Tedescu Vorbild, Muster.

mógliu , nm: molle, mollo, mollu Definitzione sestadura o forma de paperi po traperis, forma de linna po sabbateris chi serbit a fàere bestimentu o cartzamenta, de làuna po fàere druches; genia de istrégiu, o fintzes aina, fatu segundhu sa figura chi depet essire, ue si betat su metallu iscagiau po pigare sa forma comente intostat ifridandho (in cobertantza fintzes conca); persona o cumportamentu chi faet de ghia, chi si cricat de assimbigiare; in sa màchina de fàere macarrones est unu discu cun is istampos segundhu sa genia de macarrone chi depet fàere essire / pàrrere betadu a mollu = èssere bene fatu, bellu, fatu coment'e chi siat essidu de una fromma Sinònimos e contràrios càlibbru, folma, modellu 2. trinta pilos no giughet in mógliu! ◊ su mollo chi amus connotu po fàghere ballas de prumu fit a ghisa de tenatza 3. isse li fit babbu e frade, mastru e mollu ◊ custa de antiga cantada est unu mollu (F.Onnis)◊ sa Sardigna est difítzili de redusi a mòglius furisteris (G.Lilliu)◊ oi is leis me in Sardigna dhas faint asuba de is mollus de s'istadu italianu ◊ custa poesia mustrat molles de vida chi sos giòvanos como ant irbandhonadu 4. a provégliu mi narant Padre Solle: sos versos chi mi bessint dae buca parent esser betados a su molle Ètimu ctl. mottlo, mottle Tradutziones Frantzesu moule, forme, modèle Ingresu mould Ispagnolu molde Italianu stampo, fórma, mòdano, modèllo Tedescu Form, Modell, Schnittmuster.

mucòre , nm: mucori 1, mugore, mulgore, murgone, murgore, murgori Definitzione genia de lanedha chi ponet a is cosas mescamente úmidas o lassadas de meda in isserru, o chi ponet a su frutuàriu Sinònimos e contràrios afungori, afungu, annarbamentu, imbucore, mudhore, mugheru, nabra, sumore / ttrs. mugori Frases in domo, ube corcat bi est su mucore ◊ sa zente tuncunia est isetandhe su beranu pro si nche dogare su mucore de s'iberru dae ossos ◊ inoghe ite che fato, inchesuradu a frazados impreos e a nadas cobertas de murgone? (G.Fiori)◊ fit in beranu, un'istajone bella, ma in sos muros bei fit sa lana, fiagu de inserru e de mugore (B.Serra)◊ s’olia cunfitendi in su ziru portat una tzilla de nabra, pillu de mucori (L.Melis) Terminologia iscientìfica atn, Penicillium expansum Ètimu ltn. mucore(m) Tradutziones Frantzesu moisissure Ingresu mould Ispagnolu moho Italianu muffa Tedescu Schimmel.

nàbra , nf: anarba, narba 1 Definitzione genia de lanedha chi faet in sa cosa isciusta, fintzes sa lanedha chi faet in is orrocas Sinònimos e contràrios afungori, afungu, annarbamentu, imbucore, morighinu, mucore, mulgheru Tradutziones Frantzesu moisissure Ingresu mould Ispagnolu moho Italianu muffa Tedescu Schimmel.

séstu , nm Definitzione su sestare, s'arte o sa capacidade de sestare; su mógliu a ue betare calecuna cosa po essire de sa matessi figura e forma (fintzes cussu po fàere su casu); genia de forma po fàere calecuna cosa a betu giustu, o fintzes dissignu, idea, intentzione de fàere calecuna cosa e sa bisura de custa; fintzes sa parte de fora de sa natura de sa fémina po cantu assimbígiat a una segada Sinònimos e contràrios festu / mógliu / aiscu / dessignu, idea / guarnícia / cunnu Maneras de nàrrere csn: èssiri o essiri de su própiu s. = totugantos guales (nadu de zente, èssere totugantos a un'origra, de sas matessi ideas, de sas matessi maneras de fàghere), che postos in fromma; pònnere in s. = pònnere in sa fromma; bogare de s. = iscumbinare, iscontzare; èssere fora de s. (nau de ccn.)= cunfusionau; a s. de… = fatu a zisa de… (es. a s. tundhurinu = tundhu, tundhatzu, prus longu chi no largu); pane sestu = a zisa de lóriga; rúghere a s. = andhare bene meda, èssere própiu zustu, dèghere; s. de lardu, de peta = cantrexali, arrogu mannu de lardu, de petza; s. de unu cuadru, de una pintura = guarnissa Frases innantis faghet su sestu in su pabilu, pustis segat sa robba ◊ sos sacones fint gai chena sestu ◊ un'imbustu as de remeju in cosinzu e in sestu, siat tou o anzenu (P.Pisurzi)◊ si bidies su sestu de su cartzone, est unu mannu e unu curtzu! ◊ ant fatu una làpide a sestu tundhu ◊ a su pane de Pasca mamma li daiat sestos divèscios: rosas, cadhitos, líbberos, fozas e gai 2. po fai pistoncus si fait sa pasta e si ghetat a is sestus e apustis si ponint in su forru ◊ impastànt sa terra cun sa palla e dha ghetànt a is sestus po fai su làdrini ◊ no as a crei ca funt diferentis: parint essius totus de su própiu sestu! ◊ pro fàghere sa màniga a sas lepas sos mastros faghent innanti su sestu 3. su sestu fit chi isse si che depiat picare abbandhas su tzeracu naràndheli contulàntzias 4. fit unu cuadru antigu, bi fit pintada Nostra Segnora, bella meda, e finas su sestu fit nódidu, lalgu, de linna tribagliada a fiores e fozas (P.Gajas)◊ cussu proégliu a custu pitzinnu li rughet a sestu! Sambenados e Provèrbios smb: Sestu Ètimu itl. sesto Tradutziones Frantzesu coupe, moule, projet, vulve Ingresu cut, mould, plan, vulva Ispagnolu corte, molde, proyecto, vulva Italianu tàglio, stampo, sàgoma, progètto, configurazióne, vulva Tedescu Schnitt, Form, Plan, Vulva.

terrichèdha , nf Definitzione min. de terra: terrenu piticu, pagu pagu de terra Tradutziones Frantzesu peu de terre Ingresu mould Ispagnolu terreno pequeño Italianu terrìccio Tedescu Bodenkrume.