oliài, oliàre , vrb Definitzione giare o pònnere is ògios santos a su malàidu, mescamente a su grave morindhosi; fintzes cundhire cun ógiu; rfl. in cobertantza, arrennegare meda Sinònimos e contràrios estremuntziai, ozusantare, pernuliai Frases su preíderu fit oliendhe unu betzu in letu ◊ príderu Nurra, curzat ca mi óliat sa fémina ca est morzendhe! ◊ cuss'ómini est morendisí, dh'ant oliau puru!◊ mi seo immalaidada meda e s'arretore mi at oliau Ètimu ctl. oliar Tradutziones Frantzesu donner l'extrème-onction Ingresu to give the extreme unction Ispagnolu olear Italianu dare l'estrèma unzióne Tedescu die letzte Ölung geben.
ozusantàre , vrb Definitzione pònnere, giare is ogiossantos a unu malàdiu Sinònimos e contràrios oliai, pernuliai Frases deviat mòrrere dai como a posca, l'aiant fintzamentras ozusantadu e cuminigadu… epuru torresit sanu che pische! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu donner l'extrême- onction Ingresu to give the extreme unction Ispagnolu olear Italianu dare l'estrèma unzióne Tedescu die letzte Ölung geben, die Krankensalbung geben.
palturíre , vrb: parturire, parturiri, pastorire Definitzione nau de fémina príngia, su ndhe fàere su fedu nou Sinònimos e contràrios iglierare, infendiai, insinnigare, iscendiai, springiai Frases fortuna a tie e a su segundhu daghi pastoris isetendhe su fizu! ◊ at parturiu e fatu dus pipius totu a una brenti ◊ a parturire a s'ispidale! Terminologia iscientìfica ssl Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu accoucher Ingresu to give birth Ispagnolu parir, dar a luz Italianu partorire Tedescu gebären.
premiài, premiàre , vrb Definitzione giare su prémiu Frases custu fit unu pastu de premiare pro su cundhimentu Tradutziones Frantzesu accorder un prix Ingresu to give a prize Ispagnolu premiar Italianu premiare Tedescu prämiieren.
prugàe, prugài, prugàre , vrb: pulgare, purgai, purgare Definitzione illimpiare, isceberare e bogare a manu s'àliga, sa malesa de mesu de su laore o de css. àtera incúngia (es. s’olia) o cosa; pigare o giare sa purga; illimpiare de is pecaos; foedhandho de is matas de frutu, lassare orrúere su frutu guastu, difetosu / prugae a pilu piticu = bene meda, a fine a fine, a puntinu Sinònimos e contràrios musinare 1 Frases prugai a manu, in mesa, in su ciriu ◊ dae s'Onnipoténtzia divina no si fuit, donzunu est chiliradu: a un'ala su lozu, sa genina, a s'àter'ala su trigu purgadu (Monzitta)◊ si purgat su trigu, s'orzu, sa fae, s'olia ◊ is féminas, piciochedhas e piciochedhus puru,trabballànt a prugai su minerali 2. po ti prugai comporadí s'olleurrícinu 3. ti dao su cunfortu de sa cunfescione a manera chi, purgadu dae sos pecados, potas intrare in sos chelos 4. sa nughe est prugandho: abbàida canta che ndh'at in terra! Ètimu ltn. purgare Tradutziones Frantzesu émonder, purger Ingresu to clean, to weed, tu to give a laxative Ispagnolu mondar, purgar Italianu mondare, purgare Tedescu reinigen, säubern, läutern.
renusciàre , vrb Definitzione lassare, arrefudare calecuna cosa chi s'iat a pòdere fàere, pigare o gosare Sinònimos e contràrios arrefudai, renuntziai* Frases pro chi mi apat renusciadu tempus e sorte crudele, so sempre cudhu fidele cumpagnu afetzionadu (G.A.Cossu) Tradutziones Frantzesu renoncer, refuser Ingresu to give up Ispagnolu renunciar, rehusar Italianu rinunziare, rifiutare Tedescu verzichten.
scrèiri , vrb: iscrèdere*, screri Definitzione lassare o acabbare de crèdere, no crèdere in su sensu de no ibertare prus sa cosa chi unu fut ibertandho / pps. scrétiu Sinònimos e contràrios disaprensionai, discrèiri / storrai Maneras de nàrrere csn: screi a unu = fàghere a manera chi no pesset prus a sa cosa chi fit ispetendhe, fàghere passare s’idea; screisí de una cosa, de unu = ispònnere, no pessare prus a una cosa, a unu Frases no si screat, ca comenti cuberu su dinai ciai apu a èssi puntuali! ◊ pobidha mia depit èssi giai scrétia candu no mi at biu torrendi 2. at cunvintu e scrétiu genti meda ◊ benemindi de prexu, ca fiat seguru de nd'ai scrétiu is bandidus! ◊ no mi ndi potzu screi, de tui: ti portu iscritu in su coru! ◊ mi femu apuntau, a salias longas, ananti de is liconerias, ma giaja mi nd'iat scrétiu Tradutziones Frantzesu ne plus attendre Ingresu to give up after a vain waiting Ispagnolu resignarse Italianu sméttere di aspettare dópo aver attéso invano Tedescu vergebliches Warten abrechnen.
scuài 1 , vrb: isculai*, sculai Definitzione coment'e segare su culu o su fundhu, segare una parte de calecuna cosa cunsiderada coment'e s'ala de fundhu; isconciare una cosa; acabbare o firmare de fàere calecuna cosa Sinònimos e contràrios isciusciai, isconciare / acabbae, lassai, sensai Maneras de nàrrere csn: scuai un'agu = segaindi su cú, s'ogu, sa parti aundi intrat su filu; scuai bruscerias = iscontzare fatuzos; sculai una fàula = bogare in craru una fàula dendhe a bídere sa veridade Frases muda, dassinuncas scuaus su santuanni! ◊ cussu sculat e fait matzinas ◊ no torris a cumentzai cun custas chistionis, puita sculaus totu ◊ su malàdiu pregàt a Deus de dh'acuntentai de sculai isceti sa vida sua ◊ tocat a ndi fai sculai cussa lei fata mali ◊ chini dhi sculat sa fortuna, a issu, est sa sorga! ◊ assentai bèni sa cosa, assinuncas si sculat su càrrigu e si perdit andendi andendi! 2. su piciochedhu at sculau de fai a malu ◊ insaras at sculau de arriri ◊ apustis chi iat sculau de niai, Pinóchiu fiat andendu a iscola 3. una famíglia sculada no fait a dha torrai a missi in fiu! Tradutziones Frantzesu défaire, annuler, cesser Ingresu to undo, to cancel, to give up Ispagnolu deshacer, dejar Italianu disfare, annullare, sméttere Tedescu zerstören, zunichte machen, aufhören.
sidhíre, sidhíri , vrb: tzidhire Definitzione intrare apare, incasciare bene a istrintu (es. linna, pedra), serrare, cràere a sízigu, a forte, tostau, nau de istrégiu fintzes istangiare; mòvere (ma sèmpere cun s'idea de no si mòvere), e mescamente (rfl.) trèmere de assíchidu, de fritu o àteru, a cropu: nau cun arrennegu, fintzes istare firmu, citiu Sinònimos e contràrios afíere, sidhai*, sizire / mòere, sadhiare, sadhie, trèmere Maneras de nàrrere csn: sidhirisí a ccn. = aferraidhu a istrintu; sidhirisí a sa muda = callare, istare mudos Frases sa porta no sidhit bèni ◊ at sidhiu is dentis ◊ at sidhiu sas barras ◊ sa carrada cun su binu si sidhit 2. no ti sidhas dae cue, mih! ◊ lu bidia che giaitadu, chentza mancu si sidhire! ◊ si non bollu dèu no si sidhint! ◊ su pitzinnu setziat a de gropas cun su babbu e, si s'àinu si sidhiat, si atacaiat a su babbu istringhinnedhu a bentre 3. dae sa die chi sos fascistas l'ant menetada si sidhiat a donzi tzocu ◊ si sidhit de su frius 4. sidhidí a sa muda o ti dongu un'iscutulada de cosa! ◊ Arrosica, ti apu nau a ti sidhiri che sa balla! (A.Murru) Tradutziones Frantzesu cacheter, tressaillir Ingresu to seal, to give a start Ispagnolu cerrar herméticamente, atrancar, sobresaltarse Italianu sigillare, trasalire Tedescu versiegeln, zusammenzucken.
smandronài , vrb Definitzione lassare sa mandronia Sinònimos e contràrios ismandronire, spreitzai | ctr. ammandronae Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu guérir de sa paresse Ingresu to give up lazing Ispagnolu desemperezarse Italianu spoltronirsi Tedescu sich aufraffen.
spreitzài, spreitziài , vrb Definitzione lassare o bogare sa mandronia, sa preitza Sinònimos e contràrios ismandronire, smandronai | ctr. ammandronae Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu guérir de la paresse Ingresu to give up laziness Ispagnolu desemperezarse Italianu spoltrire Tedescu die Faulhiet austreiben.
stremessíri , vrb: estremessiri* Definitzione trèmere totu de s'assíchidu, de sa timoria Sinònimos e contràrios acicai, asciuconare, asciustrare, aterrighinare, ilgirare, ispantamare, ispramai, istrementire, isturdinare 2. Maria dh'iat bitu, stremessia de cara, morta in terra fiat istada narendu "O fillu miu!" Tradutziones Frantzesu sursauter Ingresu to shudder, to give a start Ispagnolu estremecer Italianu sussultare, rabbrividire Tedescu zusammenzucken, schaudern.
strufudhíre , vrb Sinònimos e contràrios afutire, impipai 1, strafudhai Tradutziones Frantzesu s'en ficher Ingresu not to give a damn Ispagnolu pasar Italianu fregàrsene Tedescu pfeifen (auf).
tremutíre , vrb Definitzione trèmere meda, a forte, che a candho faet terremotu Sinònimos e contràrios trèmere Frases su terrinu at tremutidu Tradutziones Frantzesu sursauter Ingresu to give a start Ispagnolu estremecerse, moverse Italianu sussultare Tedescu zusammenfahren.