allutzàre , vrb Definitzione
castiare cun atentzione atesu
Sinònimos e contràrios
abbadiai,
allutae,
annotare,
apompiai,
cadebai,
castiai,
isperare 1,
labai,
mirai
Frases
totinduna si parat múdrigu allutzendhe su bultu de sa santa che unu pedidore
Ètimu
itl.
alluciare
Tradutziones
Frantzesu
ouvrir grand les yeux
Ingresu
to keep one's eye peeled,
to look far away
Ispagnolu
aguzar la vista
Italianu
guardare lontano,
aguzzare la vista
Tedescu
fern schauen,
den Blick schärfen.
chistíe , vrb: achistiri,
chistire,
chistiri Definitzione
arregòllere e pònnere a parte sa cosa po dha tènnere, po si ndhe serbire àtera borta, candho tocat o serbit de prus; pigare; castiare, tènnere contu / chistire una ferramenta, dinare, sèmenes e àteru
Sinònimos e contràrios
acoglire,
acuae,
aggolostire,
aggordai,
allogae,
arremai 1,
arremonire,
arribbare 1,
asserbare,
coltoire*,
golloire
/
contifizare
/
frànghere
| ctr.
foliare,
frundhire,
lassai
Frases
de su tempus passau dhue at cosas chi depeus chistie ◊ chistias in su coro su segretu ◊ sa ruge mia comente est mi la chisto ◊ seu chistendi custus sèminis po fai una tuledha de pranteri ◊ custu fut un'orfonedhu chi dh'iat chistiu un'ómini ◊ e ite naras, ca aus coidau a chistie su fusile a codhu!◊ sa piciochedha chistit in manos su giornale e cumènciat a lixe ◊ sa pimpiralla ndi dha chistint is cruculeus
2.
soe in fidea de li torrare sas tràvilas, chi si las chistat su pastore! ◊ un'ómini at postu unu piciochedhu a dhi chistiri is molentis ◊ chístimi duas figos! ◊ chisti su dinari! ◊ in sa domo b'istavat solu una vetza pro chistire su locu
3.
chisti sa munnedha ca est tochendhe in terra!
Tradutziones
Frantzesu
conserver,
garder
Ingresu
to keep
Ispagnolu
guardar,
conservar
Italianu
conservare
Tedescu
bewahren.
incungiài, incungiàre , vrb: incunzare Definitzione
arregòllere s'incúngia, is laores o àteru chi produet sa terra, a domo, a magasinu; arregòllere e chistire, assentare in su logu, fintzes batire a domo calecuna cosa; mantènnere o istare isserrau
Sinònimos e contràrios
coglire,
coltoire,
remonire
/
inserrai
Frases
chini messat incúngiat ◊ geo sèmeno, incúngio e béntulo
2.
de tantas peràulas ndhe apo incunzadu unu sacu de fàulas ◊ dhoi at genti chi pentzat isceti a incungiai dinai ◊ cun sas manos bostras murghides e incunzades su late
3.
cussa cosa incungiaidha in su calàsciu ◊ a una certa ora tocat a incungiai is pudhas ◊ candho si ammamabant sos crapitos, sas crapas fint incunzadas in sa mandra ◊ est abarrau otu diis incungiau in s'aposentu ◊ dhu possant ingungiai in d-unu presoni nou!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
engranger
Ingresu
to harvest,
to keep the harvest
Ispagnolu
encamarar,
cosechar
Italianu
fare la raccòlta,
ripórre il raccòlto
Tedescu
ernten,
die Ernte einbringen.
istugiài, istugiàre , vrb: istuxare,
istuzare 1,
stugiai Definitzione
pònnere in calecunu istúgiu, nau in su sensu de chistire, pònnere a parte, badrare
Sinònimos e contràrios
abbuare,
aclisare,
acucai,
allogae,
apaltare,
coltoire,
cuerrai,
frànghere,
impertusare,
intuzare,
istichire
Frases
totu su dinai dh'iat istugiau in sa posta ◊ unu postu in su chelu istuxamindhe: deo pro te in terra apo a pregare! (Pirastru)◊ no istuzes custa cosa in cue ca no dh'agatant!
2.
apant totu unu postu bonu istugiadu pro íscios!
Ètimu
ctl.
estojar
Tradutziones
Frantzesu
conserver
Ingresu
to keep
Ispagnolu
guardar
Italianu
conservare
Tedescu
bewahren.
órriu 1 , nm: úrriu Definitzione
cadinu de preta o tiras de canna, mannu meda, po pònnere laore chistiu / mannu cantu un'ó. = mannu meda
Sinònimos e contràrios
cadinu,
granale,
lóscia
Frases
su trigu est siguru in s'órriu ◊ annos de fadigas acolumant sos órrios de sos matimannos ◊ in nedhue bi at órriu seguru, sas incunzas sunt totu devastadas
Terminologia iscientìfica
stz
Tradutziones
Frantzesu
gros panier cylindrique à provisions
Ingresu
cylindrical basket of interlaced canes to keep grain
Ispagnolu
hórreo
Italianu
granàio cilìndrico di canna intrecciata
Tedescu
Strohkorb für den Weizen
remoníre , vrb: arremonire,
remuire,
remunire,
rimonire,
rimunire Definitzione
pònnere apostu o in assentu sa cosa, su logu; arregòllere, assentare a una parte sa cosa a manera de no èssere in mesu a istrobbu o, foedhandho de gente, istare in domo (o fintzes recuire), lassare su giru, lassare in pàusu is àteros / ind. pres. 1ˆp. sing. remono, remonzo, 2u passau 3ˆp. sing. remunzeit
Sinònimos e contràrios
allichidie,
assetiai
/
acampaniare,
acoglire,
aconciai,
allogae,
arratirai,
chistie,
coltoire,
frànghere,
incungiai,
partare,
transiri 1
/
contoniai,
ghirare,
recoire
Frases
cheret remonidu su logu ca est totu betadu apare
2.
finas cussos de s'opositzione, remonzendhe s'imbídia in cumplimentos e istrintas de manu, l'ant pienu de cunsizos ◊ isse ndh'est remunindhe cada mese de bellos papajolos, trabballandhe!
3.
fizu tuo depet abbarrare allargu dae fiza mea, e si issu no si remonit za bi pesso deo a l'adderetare! ◊ tres istajones istas remunidu: essis ebbia in s'istajone bella ◊ ti ses fatu santu eremitanu in calchi gruta bene remonidu? (P.Casu)◊ su trigu ndhe lu messo e lu remonzo ◊ remonie sos canes ca soe ghetandhe a ube sezis bois! ◊ a lu lassas su ballare e ti remunis a domo?!
4.
sa zente fit totu remunindhe a bidha su sero ◊ remuindhe ses?!
Tradutziones
Frantzesu
ranger,
retirer,
conserver
Ingresu
to tidy (up),
to keep
Ispagnolu
arreglar,
recoger
Italianu
rassettare,
ritirare,
conservare
Tedescu
aufräumen,
wegräumen,
sich zurückziehen,
aufbewahren.
tratèniri, tratènnere, tratènniri , vrb Definitzione
istare, ibertare unu tanti de tempus; fàere abbarrare, fàere ibertare; fintzes ostènnere, transire o fàere a mancu de fàere una cosa / pps. tratesu, traténniu; tratenni su respiru = abbarrare unu pagu chentza torrare àlidu
Sinònimos e contràrios
addurae,
arreare,
illesinare,
istentae
| ctr.
andai
Frases
si tratenit su tanti chi serbit po fai sa cosa ◊ no mi tratenzo ca tenzo presse ◊ in sa posta bi aiat zente e apo tratesu ◊ so andhendhe, no poto tratènnere ◊ apo tratesu a ti rispòndhere pro t'iscríere in poesia ◊ si est traténniu fintzas a tardu ma no bidiat s'ora de si ndi andai ◊ e meda che tratenes in bidha?◊ tratenedesi, fostè, tziu Antiogu!
2.
mi ant tratesu in domo de Fulanu: pro cussu no so torradu luego ◊ toca, trateni is assuconis!
3.
no isciu cumenti mi seu poderau de dh'ai aferrau… Mi seu traténniu ca fiaus in logu beneditu!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rester,
entretenir
Ingresu
to hold,
to keep oneself,
to engage
Ispagnolu
quedarse,
retener
Italianu
trattenérsi,
trattenére,
intrattenére
Tedescu
bleiben,
aufhalten,
unterhalten.
zúchere , vrb: ciúghere,
giúchere*,
zúghere Definitzione
prus che àteru, portare o àere in dossu, in sa carena, in pitzu, o apresu meda, aifatu, a trubbu, a contivigiare o trebballare, siat foedhandho de gente, siat de animales o cosas; nau de unu mascu, de un'ómine, unire cun sa fémina, betare a sa fémina, cobèrrere; si narat fintzes in su sensu de àere, tènnere / ind. pres. 1ˆp. sing. zuco, zuto, zutzo; cong. pres. 1ˆp. sing. zuca, zuta, 3ˆ p. sing. zutzet; ger. zughindhe; pps. zutu
Sinònimos e contràrios
batire,
batúchere,
bíghere,
dúcere,
gíchere,
leai,
poltare
/
cadhicare,
futire,
grumpire
/
manigiai
| ctr.
lassai
Maneras de nàrrere
csn:
cantas berveches zuchet su mere tuo? = cantas berbeghes pastórigat?; zúghere in buca a unu = istare faedhendhe de unu, prus che àteru a zúdigu; zúghere a ogru (carchi cosa, a ccn.) = castiai, orbetai e biri, fai atentzioni a calecuna cosa, a ccn. (itl. tener d'òcchio); zúghere in manu una cosa = manigiai una cosa po dha trabballai, po dh'arrangiai, po dhi fai calincunu cambiamentu; zúghere una faina, unu triballu, un'òpera belle e in manu = belle e fata, acanta de acabbai; zúghere s'ingannia a ccn. = ordiminzare carchi ingannu, carchi trampa, fàghere su fartzu; zúghere a sa nuda, a sa lisa = chentza pònnere condò o àteru
Frases
la zughes in daisegus sa cosa de mi aporrire ◊ zuto s'istògomo imbarratzadu ◊ zughet un'anca isenta ◊ ite bellos ocros chi zuchet custu pitzinnu! ◊ est arrennegadu paret chi zutat dimónios! ◊ zuto su mucadoredhu in busaca ◊ a chie cheret fogu zutzet sa téula!
2.
su carru che lis depet zúchere sos lapiolos, sa chisina e unu pacu de s'isterzu
3.
su mascru zughet sas berbeghes candho benint in more ◊ cussu est ómine chi li piaghet a zúghere, sempre ifatu de sas féminas!
4.
su zuighe sardu zughiat su Logu, o regnu chi siat, de sa Sardigna azummai totu líbberu de istranzos
5.
no ti fides ca cussu ti zughet s'ingannia ◊ za est cabosu, zughet régula faghindhe sas cosas ◊ ti lassas zúghere in buca dae totugantos, pro su malu fàghere chi tenes! ◊ cussa bestimenta cheret totu zuta in manu, ca est fata male ◊ si lu zughes in manu, cussu traste, malandhadu comente est, si che agabbat de derrúere
Terminologia iscientìfica
ssl
Tradutziones
Frantzesu
tenir sur,
emmener,
mener,
monter
Ingresu
to keep,
to wear,
to bring,
to take,
to lead,
to fuck
Ispagnolu
llevar,
montar
Italianu
tenére,
avére addòsso,
portare con sé,
condurre,
montare
Tedescu
tragen,
mitbringen,
führen,
begatten.