Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

abbanderàu , pps, agt: abbandheradu, bandheradu Definitzione de abbanderai; nau de logu, chi est totu prenu de bandheras; chi est postu in artu, créschiu o postu a bisura de bandhera, che una bandhera Sinònimos e contràrios impandherau 2. is arrugas funt totu abbanderaras po sa festa 3. su trigu est creschindhe bellu, totu abbandheradu ◊ una frunza de méndhula in fiore est sa muda de sa maja abbandherada ◊ s'ebba est a troto cun sa coa abbandhelada Tradutziones Frantzesu pavoisé Ingresu decked with flags Ispagnolu embanderado Italianu imbandierato Tedescu beflaggt.

abbinài , vrb: abbinare Definitzione isciúndhere in o cun binu, betare binu a calecuna cosa (fintzes giare a bufare a un'animale po cura); bufare binu meda, su si giare a su binu, a bufare; nau de frutuàriu, guastare coment'e faendhosi a binu, aghedu; abbinare est fintzes a murigare su mustu in is cubones po no si aghedare su pígiu de pitzu de sa binatza Sinònimos e contràrios afegare, afegonare, imbreacare, infegare Frases in s’atóngiu, su crabaxu chi teniat binu, abbinàt is crabas, mesu litru a totus 3. custa figu niedha, si no est collida apenas tinghindhe, si prúdigat in su culatzu e si abbinat totu Tradutziones Frantzesu tremper dans le vin, s’enivrer Ingresu to rinse with vine Ispagnolu mojar con vino, emborracharse Italianu avvinare Tedescu Wein tränken.

abbratzetàre , vrb Definitzione pigare a s'abbratzeta Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu prendre bras dessus, bras dessous Ingresu to be arm in arm with s.o. Ispagnolu cogerse del brazo Italianu prèndere sótto bràccio Tedescu sich einhängen.

abbrunchilàre , vrb Definitzione pònnere su brunchile, su crabistu a un'animale Sinònimos e contràrios acrabistai, afrancilai, ammurralare, ammurrialare, arrunchilare, imbrunchidare, incrabistae | ctr. irbruncilae Terminologia iscientìfica pst Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu enchevêtrer Ingresu to tie with a rope Ispagnolu encabestrar Italianu incapestrare Tedescu anbinden.

achipíre, achipíri , vrb Definitzione fàere meda in pag'ora; fàere a ora, a tempus Sinònimos e contràrios achivire, aciviri, acodie Maneras de nàrrere csn: a. bisonzu = resèssere a fàghere; a. a su dovere = atèndhere a su dovere, fai unu doveri Frases chie est lestru e cabosu achipit in su tribàgliu ◊ a cosire a màchina s'achipit prus chi no a manu ◊ pro achipire faghide cun ambas manos! ◊ tocat de achipire si cherimus cumprire su tribàgliu! ◊ triballu inzotosu no si ndhe achipit ◊ si s'achipit de coro su dovere che passat su tempus prus serenu 2. chi ia achípiu a su pulma no ndhe fui torrau a pei ◊ su tempus est lestru e deo no poto achipire: lu giuto a tretu e mi at bell'e sighidu (N.Pianu)◊ oe no dh'achípio a fàere custa faina: che dh'acabbo cras ◊ candu est meda, in logu de asfaltu s'àcua no benit achipia Ètimu itl. accivire Tradutziones Frantzesu faire vite, travailler efficacement Ingresu to get through a big piece of work, to work with efficacy Ispagnolu despachar Italianu sbrigare mólto lavóro in pòco tèmpo, lavorare con efficàcia Tedescu leisten, schaffen.

acollàda , nf: acollara Definitzione su giare un'ispinta, su fàere fortza a cropu o totus impare Sinònimos e contràrios acirrada, afracada, assuprida, colpu, imberta, impédhida, incollada, ispinta, lómpia Maneras de nàrrere csn: dhi at donau un'acollada!… = l'at fatu un'assuprida!…; un'a. de àcua = una bufada manna de abba, acirrada Frases s'aradu tichirriaiat a donzi acollada forte de su giuo ◊ at pigau un'acollara in sa vetura e de sa dí at cumentzau a sciolloriai ◊ dhi at donau un'acollada, in s'oru de su mari, e ci dh'at ghetau a s'àcua ◊ toca, mulleri mia, ca est s'úrtima acollada! 2. torrat a domu, pigat sa cullera e via àteras duas o tres acolladas de cudha cosa Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu poussée occasionnelle Ingresu push with the shoulder Ispagnolu empujón Italianu spintóne, spallata Tedescu heftiger Stoß, Stoß mit der Schulter.

acrabistài, acrabistàre , vrb: acrapistare Definitzione pònnere su crabistu a un'animale; acapiare sa bide noa po no che dha betare is bentos fortes Sinònimos e contràrios abbrunchilare, imbrunchidare, incrabistae Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu enchevêtrer Ingresu to tie with a rope Ispagnolu encabestrar Italianu incapestrare Tedescu anbinden.

afiorizàdu , agt: afrorigiau Definitzione fatu a frores, totu froriu (nau de pintadura) Sinònimos e contràrios froreadu Frases custa chiterra est tota afiorizada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu orné Ingresu adorned with flowers Ispagnolu floreado Italianu infiorato Tedescu mit Blumen geschmückt.

agioroscàre , vrb Tradutziones Frantzesu se jetter en grondant (chien qui gronde) Ingresu jumping of a growling dog with the intention of biting Ispagnolu acometer los perros en la caza Italianu l'avventarsi del cane ringhiando per mòrdere Tedescu sich knurrend auf jdn, stürzen.

agónzu , nm: agunzu, aunzu Definitzione su chi (e prus de sustàntzia) si papat impare cun su pane, po dh'acumpangiare; sa cosa chi si ponet po cundhire is papares; in cobertantza, cosa chi si giaet a ccn. po ndhe tènnere calecunu praxere a dibbandha Sinònimos e contràrios armíngiu, cumpànigu, incaúngiu / connimentu Frases màndhigat a sa sola e a s'acua chivalzu chentza aunzu ◊ a chena bi aiant pulenta chene agonzu Terminologia iscientìfica mng Tradutziones Frantzesu ce que l'on mange avec du pain Ingresu smething to eat with bread Ispagnolu companage, condumio Italianu companàtico Tedescu Zukost zum Brot.

allentoríre , vrb: lentorire* Definitzione isciúndhere de lentore Sinònimos e contràrios allentorai, insaurrare, issaghinare Tradutziones Frantzesu faire devenir humide de rosée Ingresu to wet with dew Ispagnolu rociar Italianu bagnare di rugiada Tedescu mit Tau befeuchten.

allutonài , vrb Definitzione pònnere giros de latone a calecuna cosa 2. at agatau una bella pipa allutonada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu cercler de laiton Ingresu to rim with brass Ispagnolu zunchar con latón Italianu cerchiare di ottóne Tedescu mit Messing überziehen.

alvuràre , vrb: arborare, arberare, arbulare, arburai, arburare, arvurare, arvuriare Definitzione pònnere o prantare a àrbures, a matas; foedhandho de gente, pigaresidha deretu, su si pesare a boghes po cosighedhas, oféndhios o tzacaos: arburai dhu narant fintzes po pesare o fàere a mannu, arburare fintzes in su sensu de pònnere prantau, istrantagiau (a bisura de àrbure) Sinònimos e contràrios arburire / artzisare, inchietae Maneras de nàrrere csn: arburàresi (nadu de sos cadhos) = pesàresi comente e ritzos, cun sos pes de dainanti in artu; arburai ccn. cosa = pònnere ritza, istantargiare 2. s'achetu est semper marritanne, isconchinanne, annigranne e cricanne de si arburare 3. ti àlvuras de crítica mania sentza ti intendher ne de birde e ne de sicu (G.A.Cossu)◊ su venenu mi àrborat sos nérbios!◊ si m'arvúriat su sàmbene in s'intèndhere cudhu!◊ si àrbulat su cadhu e che betat su mere! 4. su pipiu est nàsciu tzeghixedhu e pensà ca no ndi dh'arburamu (A.Murru)◊ in pratza sunt arburandhe sa tuva po su fogulone Tradutziones Frantzesu border d'arbres, se fâcher Ingresu to plant with trees, to lose one's temper Ispagnolu arborecer, enarbolar Italianu alberare, inalberarsi Tedescu mit Bäumen bepflanzen, sich aufbäumen.

ammajucàre , vrb Definitzione pigare a losingas, pigare a frandhigos, in bonas Sinònimos e contràrios ammajucolare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu traiter avec douceur (ou avec les égards voulus) Ingresu to treats.o. with kindness Ispagnolu coger por las buenas Italianu prènder con le buòne Tedescu jdm. gut zureden.

ammoràre , vrb: amorai, amurai Definitzione totu su chi duos faent de bonu s'unu po s'àteru, ómine e fémina, candho funt isposos e s'istimant cun s'idea de si cojuare; betare istima a unu, a una, cricare, èssere sèmpere impare Sinònimos e contràrios fastigiai / abbaradhare, abbelare, imbelare, inamorai, indeosare, ingeniai Frases oe comente fato a ti amorare? ◊ no ses menzus tue de sa chi so amorandhe ◊ sos tempos bellos si che sunt colados umpare chin su tempus de ammorare! ◊ bastat chi dh'amorit po dh'isposai, cussa dhu càrrigat de dinai puru! 2. totu sos chi la bident si ndhe ammorant de cantu atraet s'ermosura sua ◊ prite ti amoras, ca no cherjo a tie?! Terminologia iscientìfica ssl Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu être fiancés, s'engager par une promesse de mariage Ingresu to be connected with Ispagnolu ser novios, llevarse bien con alguien Italianu avére una relazióne d'amóre, èssere fidanzati Tedescu ein Liebesverhältnis unterhalten, verlobt sein.

anchiàda , nf: Definitzione cropu de camba (anca), de pei (de ananti), nau de animales Sinònimos e contràrios anchionada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu coup de patte Ingresu blow with a paw Ispagnolu patada Italianu zampata Tedescu Pfotenhieb.

arabbescài, arabbescàre , vrb Definitzione fàere a figuras de genia àrabba siat a pintura o de àtera manera Tradutziones Frantzesu décorer d'arabesques Ingresu to decorate with arabesques Ispagnolu adornar con arabescos Italianu arabescare Tedescu mit Arabesken verzieren.

arramadúra , nf: arromadura, ramadura Definitzione cambos, sida; frores e fògia frisca de amenta e de àteru chi sa gente betat in is orrugas candho passant unu santu in crufessone; sa sida chi ponent a s'arau, tra s'isteva e sa dentale, po bogare bene is surcos Sinònimos e contràrios arromada, arromu Frases sos pitzinnos festant a santu Zuvanne brincandhe s'arramadura alluta in sas carrelas 2. unus cantus iant istérriu in sa bia is mantus insoru, atrus ispainànt s'arramadura ◊ me is arrugas po is festas ghetant s'arramadura 3. s'arromadura de s'aradu si faghet ponindhe sida tra s'isteva e sa entale pro fagher essire menzus sos surcos Terminologia iscientìfica sntz Ètimu ctl. enramadura Tradutziones Frantzesu jonchée de fleurs Ingresu decking with flowers Ispagnolu follaje, ramaje, reja Italianu infiorata Tedescu Blumenschmückung.

arramài , vrb: arramare, arromai, arromari, ramai Definitzione pònnere sida frisca, cambos, frores e àteru in crésia, in is portales, in is orrugas, fintzes a betadura in terra, po is festas ue passat sa crufessone cun su santu Frases eus segau prunica po arromari is bias innantis de passari sa prucissioni 2. arromai s'arau po fai mellus is surcus Ètimu ctl. enramar Tradutziones Frantzesu couvrir de feuillages Ingresu to cover with branches Ispagnolu enramar Italianu infrascare Tedescu mit Zweigen bedecken.

arrebbócu , nm Definitzione carda de prantu, de arrennegu Sinònimos e contràrios arrebbentu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rage réprimée avec de chaudes larmes Ingresu anger reprimed with an implacable cry Ispagnolu arrebato de ira Italianu ira reprèssa con pianto implacàbile Tedescu verhaltener Zorn.