Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

cotàre , vrb: acossai*, cotzare Definitzione pònnere sa o is cotas, assentare una cosa ponendhodhi cotzas (asuta, in mesu), pònnere asuta che una cotza; istare in calecunu logu de aprigu (domo, àteru) nau in su sensu de dhue istare deasi bene de no si ndhe bòllere andhare Sinònimos e contràrios cotulare, cratzai 1 | ctr. iscotare 1 Maneras de nàrrere csn: cotare suta a unu = istrumpai a terra, pònniri asuta a unu pro dhu surrai; cotàresi in d-unu logu = aposentaisí, abarrai a tropu in d-unu logu (tzacaresiche che cota); cotzare sos ammuntos in su letu = pinnigare sos oros a parte de fora, a s'ala de cabita Frases si cotat su carru, sa màchina, chi no si che moant si sa carrela est in betada ◊ su picu cheret cotadu ca sinono sa màniga est lasca e si che essit ◊ sas cubas si cotant pro no cadhinare 2. in su logu chi si cotant no ch'essint chentza burdellu 3. si lu tenzo mi lu coto suta e li dao surra ◊ s'animalatzu si mi truvat e si mi cotat suta (G.Ruju)◊ lu leo in pesu, in d-una calpidura che lu coto ca passat su trenedhu in sas rotàglias Tradutziones Frantzesu caler, étayer, coincer Ingresu to stabilize with wedges Ispagnolu acuñar Italianu imbiettare Tedescu aufkeilen.

cràchi , nm: cràchibi, cràchili, cràchini, cràchiri Definitzione matedu bàsciu e cracu, tibbiu, logu prenu de linna a cracu, prus che àteru de tupas ma fintzes de matas mannas Sinònimos e contràrios bedutzu, cascaràgliu, crachiredhu, craxili, frascarzu, lita, mateda, màtula 1, molalzu, stovina, tèpere 1, tuparzu, tupedu / cdh. tziresa Maneras de nàrrere csn: lassai a unu in campu e in c. = lassare a unu solu, totinduna, a si arranzare, lassare cun trinta e cun baranta, itl. piantare in asso; èssiri totu in campu e in c. = èssere abbertu in campu, totu in abbertu Frases funt cràchiris mannus cun cerbus, murvonis e sirbonis ◊ seu passau in rocas liscinosas e cràchinis de tiria (A.Casula)◊ depeus andai a cussu crachixedhu a dhu scampiai Terminologia iscientìfica slg Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu maquis, bois Ingresu ground with branches Ispagnolu hojarasca, espesura Italianu frasconàia Tedescu Gezweig.

cufòrma , prep: cufromma, cunforma Definitzione foedhu chi s'impreat ponendho apare duas cosas, mescamente po nàrrere chi una si adatat a s'àtera, o po nàrrere ite diferéntzia dhue at tra una e àtera Sinònimos e contràrios secundhe / cdh. cunfolmu Frases cufromma a su chi amos fatu e dadu amos a retzire ◊ a cufromma a bellesa as pacu dura, chei su beranu etotu ◊ cufromma a s'istampu su babballoti ◊ cufromma a tie, deo so prus artu ◊ custu, cufromma a cussu, est prus craru Sambenados e Provèrbios prb: cufromma a zente e segundhu su logu ◊ allonghiai su pei cunforma a su lentzoru Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu conforme, conformément Ingresu conformable, in accordance with Ispagnolu conforme Italianu conformeménte, confórme Tedescu entsprechend.

cumbeniàre , vrb: acumbeniare* Definitzione pònnere is cumbénias, is comodidades, mescamente in sa domo Sinònimos e contràrios acumbenentziare Tradutziones Frantzesu doter un appartement de tous les conforts Ingresu to provide with comforts Ispagnolu poner comodidades en la casa Italianu provvedére del conveniènte, di comodità Tedescu für die Bequemlichkeit sorgen.

farcài , vrb: afracai* 1, flacai, fracai 1 Definitzione fàere pisca de pische o cassa de pigiones a lughe de fogu o de lantione o farca Frases candu su stàinu est abertu no fait a fracai ◊ a fracai bollit nai a allui sa làmpada e pungi su pisci chi si aciapat Terminologia iscientìfica pscd. Tradutziones Frantzesu pêcher à la lanterneu Ingresu night fishing or chasing with a lamp Ispagnolu cazar con candil Italianu frugnolare Tedescu mit der Blendlaterne fischen o. jagen.

farígu, fàrigu , nm Definitzione una parte de sa farra, bona prus che àteru po animales; a logos, órgiu móliu po animales; símbula grussa; coment'e farra de orrunchinadura de linna chi faent unos cantu bobbois candho sa linna est bècia; a logos, su frore de su binu, su frore de su samucu; in cobertantza, fintzes brutore, muga, sordi / terra de bonu farigu = a matza de castàngia, fatia, isorta che farina Sinònimos e contràrios farrixedha, popoine Frases po fai s'ambulau si coit su farigu ◊ su canistedhu si bestiat a festa chin sa biancura de su farigu nou 2. béciu fut Batista Nuxis, ca portada su farigu in is genugus! Sambenados e Provèrbios smb: Farigu Ètimu ltn. farric(u)lum Tradutziones Frantzesu farine avec de la repasse Ingresu flour with fine bran Ispagnolu harina con moyuelo Italianu farina con cruschèllo Tedescu Kleienmehl.

farrancàda, farrancàra , nf: afrancada, farruncada, francada, franchiada Definitzione cropu de farranca; tanti de cosa chi istat in d-una o fintzes duas manos unias; unu tanti pagu precisu / francada de agiudu = betada de manu azuendhe Sinònimos e contràrios apuinada, brancada, frascada, manada / giunta / farranca 2. custa mi paret una francada de macos,sarvamentu! ◊ at ghiradu una bella francada de linna a su fogu ◊ pongat sa pingiada de s'àcua e ghetidinci una farrancada de sali! ◊ totu cudha cosa mi l'aggantzaia a franchiadas ◊ dèu a fusteti custa cosa si dha pagu cun su dinai totu a una farrancara 3. sunt andhados pro li dare una francada de agiudu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu coup de patte, poignée Ingresu blow with a paw, handful Ispagnolu patada, puñado Italianu zampata, manciata Tedescu Tatzenhieb, Handvoll.

ferrài , vrb: ferrare, ferrari Definitzione pònnere su ferru a calecuna cosa, mescamente in is peis a is animales de trebballu (boes, cuadhos, molentes); pònnere sa sonàgia in su tzugu a su bestiàmene (prus che àteru brebès e crabas); nau de cosas chi si podent intostare, fàeresi che ferru / màchina de ferrare = ferrajola, ferrera o trabàgliu, genia de aparatu (telaju) adatu po acapiare is boes a manera chi abbarrent firmos candho funt ferrandhodhos Sinònimos e contràrios tzoare 1 / acampanedhai, apitiolai, assonazare / astrare, belare, intostare | ctr. iferrare Frases andhabant a sos mastros de ferru a ferrare sos boes ◊ su piciochedhu dhu mandànt a nci portai a ferrai is cuadhus ◊ cadhos, àinos e mulos si ferrant presos a una lóriga ◊ is bòis si ferrant a pinna 2. allà un'ómini antigu: ses nàsciu candu ferrànt is cabonis a is peis de asegus! Ètimu ltn. *ferrare Tradutziones Frantzesu ferrer Ingresu to fit with iron, to shoe Ispagnolu herrar Italianu ferrare Tedescu beschlagen.

friuvógu , nm Definitzione calidesa de corpus, budhidore, atacu de callentura cun titivrios Sinònimos e contràrios cdh. caldafriosa Frases est su friuvogu cun sa callentura chi dhi fait arrallai averionis (R.Frésia) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fièvre avec des frissons de froid Ingresu fever with cold shivers Ispagnolu fiebre con escalofrío Italianu fèbbre con brìvidi di fréddo Tedescu Fieber mit Schüttelfrost.

fulminài , vrb: fulminare, furminare Definitzione betare fúlmines, lampos, fèrrere a fúlmine, abbasciare arrajos; bochíere comente faet su lampu in tempus de unu sinnu; foedhandho de lampadinas, abbruxare, segare su filighedhu chi s'inchendhet candho passat sa currente, ispaciare, no allúere prus Sinònimos e contràrios bochire Frases lampos e tronos fúlminat s'aera 2. mi fúlminet su chelu si mai l'apo connotu cust'ómine chi nades! 3. no che at lughe ca s'est furminada sa lampadina Tradutziones Frantzesu foudroyer Ingresu to strike with lightening Ispagnolu fulminare, fundirse Italianu fulminare, folgorare Tedescu blitzen, auf der Stelle töten, durchbrennen.

fumentài, fumentàre , vrb: afumentai* Definitzione prènnere su logu de fumu, fàere fumu meda, fàere fumentu Sinònimos e contràrios afumai, ifumentare 2. andhadu soe a bi l'abbaidare… agiommai mi ndhe aiant fumentadu! Tradutziones Frantzesu dégager beaucoup de fumée Ingresu to fill with smoke Ispagnolu ahumar Italianu far mólto fumo Tedescu qualmen.

gató, gatòe , nm: ghitou Definitzione druche fatu cun méndhula e mele cotos impare a mórigu a mórigu, àrridu candho ifridat Sinònimos e contràrios cartò, catone Frases mamma mi at fatu unu gatoe mannu po sa festa Terminologia iscientìfica drc Ètimu itl. gattò Tradutziones Frantzesu gâteau à base d'amandes et du miel Ingresu sweet stuffed with almonds Ispagnolu dulce con miel y almendras Italianu croccante (alle màndorle, alle nocciòle) Tedescu eine Art Mandelkrokant.

giaitàre , vrb: ciaitare Definitzione pònnere is craos, firmare calecuna cosa cun is craos; firmare una cosa coment'e chi siat manténnia a craos Sinònimos e contràrios cravillai, inclavai, obbilai Frases a Cristos l'ant ruspiadu, presu e giaitadu a sa rughe 2. ite ratza de idea e de mania chi in conca giughet fissa e giaitada! (F.Sechi)◊ cussos sunt giaitados a su letu, màrturos a vida Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu clouer Ingresu to nail with big nails Ispagnolu clavar Italianu inchiodare con grossi chiodi Tedescu festnageln.

grógicu , agt Definitzione nau de pedhe, chi si est intostada; nau de unu, chi no si lassat dominare deasi fàcile fàcile Tradutziones Frantzesu parcheminé Ingresu wrinkled with age Ispagnolu acartonado Italianu incartapecorito Tedescu verschrumpelt.

ifermicàre , vrb Definitzione pònnere o fàere su greme in sa cosa Sinònimos e contràrios bermigare, bermire, imbremigai, mermire, soldire Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire des vers Ingresu to become infested with worms Ispagnolu agusanarse Italianu invermire Tedescu wurmig werden.

illudratzàre , vrb rfl Definitzione imbrutare cun su ludu, fàere a ludu Sinònimos e contràrios illudrare, illurdagai, illustriare / ammodhocare Frases a bortas fachiat fritu e proghiat, illudratzandhe su terrinu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu éclabousser Ingresu to splash with mud Ispagnolu embarrarse, enlodarse Italianu impillaccherare Tedescu mit Kot besudeln.

illudràu , pps, agt: illudriadu Definitzione de illudrare; chi est totu brutu de ludu, istidhigau de ludu Sinònimos e contràrios afoxau, alludrigonau, imbuludradu, ludrigonau, lurdegau | ctr. límpiu, netu 2. si ndhe peseit dae terra totu illudriadu ◊ est brutu che porcu illudriau in s'istradone! Tradutziones Frantzesu crotté, couvert de boue, éclaboussé Ingresu muddied, splashed with mud Ispagnolu embarrado, enlodado Italianu infangato, pillaccheróso Tedescu mit Kot bedeckt, kotig.

imbajoschídu , pps, agt: imbajuschidu Definitzione de imbajoschire; chi est prexau che pasca, cuntentu meda Sinònimos e contràrios allegru, cuntentone | ctr. dispiàchiu Frases su grígliu imbajuschidu, lendhe su bolu a sa tzega, a su nare de su re ch'est atapadu ◊ su coro imbajoschidu ndhe cheret brincare a fora, est fatzelladu! Tradutziones Frantzesu joyeux Ingresu cheerful, overflowing with joy Ispagnolu alegre Italianu ílare, gàio, traboccante di giòia Tedescu fröhlich.

imbianchitài , vrb Definitzione giare una passada de bianchita, betare bianchita Tradutziones Frantzesu blanchir Ingresu to paint with white lead (stg) Ispagnolu dar de albayalde Italianu imbiaccare Tedescu mit Bleiweiß bestreichen.

imbruinàdu , pps, agt Definitzione de imbruinare; chi portat pruine, chi est brutu de pruine Sinònimos e contràrios bruerosu, impiugheradu, impruerinatu, peuerosu, preunosu / ttrs. impiubaradu Tradutziones Frantzesu couvert de poussière Ingresu covered with dust Ispagnolu empolvado Italianu impolverato Tedescu verstaubt.

«« Torra a chircare